De poorten van Doetinchem
Doetinchem, het centrum van de Achterhoek, is ontstaan uit een leefgemeenschap "Villa Duttinghe of Duetinghem" die op de plaats van de huidige Catharinakerk heeft gestaan. De oudste vermelding van Doetinchem dateert uit 838. Andere naamsvarianten die in de loop van de tijd gebruikt werden, waren Duttichem, Duichingen, Dotekom en Deutekom.
Lange tijd bleef Doetinchem een kleine plaats. Rond 1100 begon Doetinchem te groeien, mede door de gunstige ligging aan de Oude IJssel. Er werd een stadsmuur gebouwd tegen de plunderaars die meerdere malen probeerden de stad leeg te roven. In 1236 kreeg Doetinchem stadsrechten van graaf Otto II van Gelre van Zutphen. Ook werd in dat jaar de stadsmuur met een meter verhoogd.
Er waren in de muur in eerste instantie geen poorten, maar gewoon vier brede openingen daar waar de vier toegangswegen de stad binnenkwamen. Deze openingen werden waarschijnlijk afgesloten door brede slagbomen. Hierbij werden dan houten of stenen wachthuisjes gebouwd.
Later werden deze openingen geleidelijk vervangen door sterkere dubbele poorten die we kennen als de Hamburgerpoort, de Waterpoort, de Gruitpoort en de Heezenpoort.
De Doetinchemse onderwijzer G. Blankesteijn omschrijft deze poorten als:
“Poorten met zware deuren er in, vakkundig met ijzer beslagen en met solide grendels en afsluitbomen er achter. Met nog ophaalbare bruggen over de buiten- en over de binnengracht”.
Wie burger(poorter) van Doetinchem was kon bij daglicht vrij de poort in- en uitgaan. Om poorter te worden moest men wel in het bezit zijn van een goede reputatie, waarschijnlijk een aantal jaar gevestigd zijn in de stad en dan kwam er waarschijnlijk nog een flink geldbedrag aan te pas. Vreemdelingen moesten poortgeld betalen, vier duiten (2 ½ cent). Ook voor voertuigen en voor vee moest worden betaald. Dat geld werd o.a. gebruikt voor het onderhoud van wat toen straten genoemd werd. Om de burgers van de stad te waarschuwen dat de poorten dicht gingen werd ’s avonds de torenklok geluid. De poorters zorgden ervoor dat zij voor het luiden ophield, binnen waren. Wie te laat was vond de poort gesloten en kon via een kleiner poortje naar binnen tegen een hoger poortgeld.
De Gruitpoort
Aan het einde van de Grutstraat stond in de Middeleeuwen de Gruitpoort. Door de Gruitpoort loopt de handelsweg naar Keppel en Doesburg. Deze poort werd daarom ook Doesburgerpoort genoemd. De naam Gruitpoort verwijst naar gruit, een heester die smaak moet geven aan het lokaal gebrouwen middeleeuwse bier. Gruit is een belangrijk handelsartikel.
Aan het begin van de Grutstraat zijn de oudste bewoningssporen van Doetinchem gevonden. Zowel uit het begin van de jaartelling als vanaf de negende eeuw tot heden. Aan de rivierzijde hebben rond het jaar 1100 houten huizen gestaan.
Een nogal indrukwekkend bouwwerk was het: twee uit de kluiten gewassen stenen barrières achter elkaar. De binnenpoort stond tussen de huizen van Wanrooij en het Tieckenhuis, dat in 1863 op de muurresten van de Gruitpoort is gebouwd. Deze binnenpoort zou van zeer oude datum zijn. Door haar vreemde vorm vertoonde ze veel overeenkomst met de “Gravensteen te Gent”, een gebouw uit het jaar 760.
Het opschrift in een hoog aangebrachte steen was vriendelijk: “Pax Intrantibus”: vrede zij de binnenkomende. Behalve de bovengenoemde latijnse spreuk waren aan de voorpoort ook de namen van de toenmalige Doetinchemse notabelen vermeld. En een steen met het wapen van Doetinchem.
Van de Doetinchemse poorten heeft de Gruitpoort wel het meeste meegemaakt. In 1587, werd hij, evenals toen de Hamburgerpoort, dichtgemetseld uit vrees voor vijandelijke aanvallen. En in 1598 werd de stad vanaf de heuvels in het noordwesten door de Spanjaarden onder Mendoza hevig beschoten. Vooral de Gruitpoort heeft hier onder geleden. Tot aan de afbraak waren de ingeslagen kogels te zien in de muren van de poort. De Spanjaarden namen de stad in en daarmee begon voor Doetinchem een zwart jaar. St. Maarten 1598: brand; 25 april 1599: de bliksem in kerk en toren en grote schade; Goede Vrijdag 1599, de Hamburgerpoort en daarmee de halve stad in de as gelegd.
Tot aan de afbraak in 1862 – als laatste van de vier – waren aan de muren de sporen zichtbaar van katrollen en van speciale borstweringen die destijds voor het gebruik van een zware valdeur waren aangebracht.
Deze serie over de poorten van Doetinchem bestaat uit:
- I. De Waterpoort,
- II. De Hamburgerpoort,
- III. De Heezenpoort en
- IV. De Gruitpoort.