Byczyna - zapomniana perła
Byczyna to niewielkie, senne miasteczko znajdujące się na północnej Oposzczyźnie, na północnych rubieżach historycznego Śląska. Niegdyś ważne, tetniące życiem miasto, obecnie ulega zapomnieniu, z dala od stolicy województwa i głównych szlaków komunikacyjnych. W okolicy Byczyny brak jest przemysłu, jest to gmina typowa rolnicza, więc jej mieszkańcy zmuszeni są szukać pracy w pobliskim południowowielkoposkim zagłębiu meblowym lub w stolicy powiatu, Kluczborku. Liczba mieszkańców spada od wielu lat.. Młodzi Byczynianie, pozbawieni perspektyw, wyjeżdzają z miasta
Pomimo posiadania wielu zabytków, w tym unikatowych w skali Polski murów, Byczyna nigdy nie przyciągała turystów. Pozbawiona zaplecza gastronomicznego, hotelarskiego oraz atrakcji dla najmłodszych nie jest wybierana przez rodziny. Będąc z dala od dużych ośrodków miejskich nie jest też idealnym wyborem na jednodniową wycieczkę w weekend. Nie jest też "trendy" w porównaniu do innych destynacji w Polsce.
Chciałbym pokazać Wam to malowniczne miasto. Przejdzcie się po zachowanym od średniowieczniecza układzie ulic. Usiądźcie pod lipą obok ratusza, miejscem spotkań Byczynian. Możecie kupić pyszny, świeży chleb w piekarni obok (niestety czynna po 19 i są kolejki!). Spróbujcie lodów z lodziarni przy Wieży Zachodniej lub w Rynku. Przejdźcie się kocimi łbami ulicy Floriańskiej. Jeżeli chcecie zobaczyć miasto z góry, możecie wejść na Wieżę Polską albo do izby pamięci Byczyny znajdującej się w wieży ratuzowej (bilety do kupienia w pobliskim Ekspozeum, wt-nd 10-18). Przejdżcie się wokół wałów. Poszukajcie pstrągów w fosie miejskiej. Na koniec zjedzcie pizzę w Hetmańskiej, jedynej restauracji w Byczynie.
Gdy wrócicie, opowiedzcie o Byczynie swoim znajomym, bo nie wątpie, że tak jak ja zachwycicie się jej klimatem. Może turyści pozwolą odzyskać jej dawny blask.
O historycznej i kulturowej wartości Byczyny świadczą przede wszystkim jej zabytki, a jest ich wiele. Wyróżniającym elementem tego miasta są z pewnością XIV-wieczne mury obronne, zachowane prawie w całości, poza krótkim fragmentem obok koscioła ewangelickiego. Innymi ważniejszymi zabytkami są: wieża bramna wschodnia, tzw. Polska z XIV w.; wieża bramna zachodnia, tzw. Niemiecka z XIV w.; baszta Piaskowa z XVI w.; gotycki kościół ewangelicki; gotycka kaplica św. Jadwigi, przebudowana w XVII w; ratusz z przełomu XV i XVI w.; barokowy kościół parafialny z 1767 r.; W sumie w Byczynie są 54 obiekty nieruchome objęte ochroną na podstawie wpisu do rejestru zabytków nieruchomych. Dużą część zabudowy starego miasta, otoczonego murami, stanowią domy mieszkalne z XVIII i XIX w. Stwarza to charakterystyczną atmosferę średniowiecznego miasta.
Fot.1. Byczyna z lotu ptaka (fot. Stefan Karnicki)
Rzut tego miasta pokazuje zachowany prawie w całości układ średniowiecznych uliczek. Byczyna nosi w swojej architekturze ślady wielu epok historycznych. Gotycki kościół ewangelicki, barokowy kościół katolicki, blok śródrynkowy oraz XIX-wieczne kamienice wpisują się w układ urbanistyczny miasta, w niczym go nie zaburzając. Natomiast ślady późniejszych epok w drastyczny sposób zmieniają tkankę miasta, niszcząc układ powstały wiele stuleci wcześniej.
Byczyna jest miastem unikatowym także dlatego, iż mając bardzo długą historię, nie stała się jednak dużym miastem. Średniowieczny układ ulic otoczony XIV-wiecznym murem jest żywym pomnikiem historii urbanistyki Europy. Duże miasta, gdzie nawiązaniem do historii jest często tylko rynek, szybko przechodzący w szerokie magistrale oraz betonowe i szklane współczesne budynki, nie mają autentyczności oraz indywidualności. W odległości kilku metrów od rynku każde duże miasto jest już podobne do innych wielkich miast. W Byczynie natomiast mamy do czynienia z całym układem, zachowanym w autentyczny sposób.
Archiwalny plan średniowiecznej Byczyny z 1758r. Na planie zaznaczona wieża Polska (7), baszta Południowa (10) oraz wieża Niemiecka (13)
MURY OBRONNE
Byczyna jest jednym z niewielu miast w Polsce w którym średniowieczne mury zachowały się niemal w całości, poza krótkim fragmentem obok koscioła ewangelickiego. Otaczają one miasto linią owalną, zblizona do elipsy, a obecna długość obwarowań wynosi 912,5 m. Są wykonane są z kamienia i cegły, na fundamentach z głazów narzutowych klinowanych piaskowcem. Obwarowania składają się z jednego rzędu murów, dwóch wież i baszty, przeciętna wysokość murów wynosi 5,5-6 m., a grubość 1,35-1,7 m.
Byczyna została ufortyfikowana około połowy XIII wieku pojedynczym pierścieniem kamiennego muru oraz poprzedzającym go przekopem, nie napełnianym wodą (tzw. fosą suchą). Wykonane w trakcie badań archeologicznych odkrywki wykazały, że spody murów fundamentowych, od zewnątrz miasta, usytuowane są stosunkowo płytko, ich zagłębienie nie przekracza kilkudziesięciu centymetrów poniżej terenu przylegającego do murów. Wysnuto przypuszczenie, że mieszkańcy średniowiecznej Byczyny wznosili mury w wielkim pośpiechu, ze względu na zbliżające się niebezpieczeństwo. Stąd tak płytkie, niezgodne z ówczesną sztuką budowlaną fundamenty. Ponieważ powstanie murów datuje się na połowę XIII wieku, przypuszcza się, że tym niebezpieczeństwem był najazd Mongołów na Polskę w 1241r.
W połowie XIV stulecia kamienny obwód obronny miasta został nadbudowany partią ceglaną z cegieł palcówek. Rozbudowano wówczas także bramę Niemiecką o ceglane przedbramie. Do miasta prowadziły dwie bramy: Niemiecka od strony zachodniej i Polska od strony wschodniej. Obie zostały umieszczone obok, zbudowanych także w tym okresie, wysokich wież przybramnych, flankujących drogi wjazdowe do miasta na przebiegu dawnego szlaku handlowego. W bramach były zainstalowane mosty zwodzone, podnoszone w razie zagrożenia. W 1431 roku obwarowania nie powstrzymały husytów przed zajęciem i zniszczeniem miasta, dlatego w XVI stuleciu prace nad obwarowaniami były kontynuowane, m.in. wzniesiono wówczas wieżę Piaskową dla wzmocnienia ich obronności. Umieszczono ją w południowej części obwodu, przy czym jej możliwości flankujące zostały ograniczone z powodu nie wysunięcia przed lico muru miejskiego. W czasie wojny trzydziestoletniej miasto zajmowane było kilkukrotnie przez obie walczące strony, co zdegradowało nie tylko zabudowę miejską ale także i przestarzałe już fortyfikacje. W drugiej połowie XIX wieku przestała istnieć korona muru obronnego, ale kurtyn na większości obwodu nie rozebrano.
Fot. 2 Wieża bramna zachodnia tzw. Niemiecka (polska.org.pl)
Wieża Niemiecka jest budowlą przybramną. Zbudowana została w partii dolnej z łamanego kamienia, natomiast w górnej z cegieł palcówek układanych w wątku gotyckim. Wieża posadowiona jest na samodzielnym fundamencie, zbudowanym z granitowych eratyków. Fundament z granitowych eratyków usytuowany jest bezpośrednio na warstwie humusu pierwotnego. Posadowiony na wspomnianym fundamencie kamienny trzon wieży zbudowany jest na planie kwadratu o wymiarach 5,80 m x 5,85 m. Posiada wysokość od 6,20 m do 6,70 m i zbudowany jest z wyraźnie wydzielających się warstw łamanego kamienia, prawdopodobnie odmiany piaskowca. Wszystkie elewacje wieży posiadają starannie wylicowane powierzchnie. Na kamiennym trzonie wieży nadbudowana jest jej partia ceglana, wykonana z cegieł palcówek o wymiarach 28 cm x 13 cm x 9-10 cm, układanych w warstwach w wątku gotyckim. Elewacje partii ceglanej dekorowane są motywem krzyżykowym tzw. zendrówkami.
Wieża Niemiecka jest obiektem wybudowanym w ramach dwóch kolejnych faz chronologicznych. Partia kamienna wieży, której zachowała się o ryginalna wysokość jest obiektem wzniesionym nie wcześniej niż w połowie XIII wieku. Z kolei jest część ceglana zasała dobudowana później, w połowie XIV w. W trakcie analizy sposobu połączenia partii kamiennej wieży z jej partią ceglaną stwierdzono, że poziomy połączenia obu partii nie stanowią jednej płaszczyzny, co sugeruje, że w tym przypadku mamy do czynienia poprzez wypełnienie przez nadbudowę z wiernym odwzorowaniem profilu budowli wcześniejszej, w tym przypadku kamiennej.
Fot 3. Wieża bramna wschodnia tzw. Polska (fotogtafia własna)
Wieża bramna wschodnia tzw. Polska, z uwagi na to, że jest ona zwrócona w kierunku większej części terytorium Polski. Wybudowana została w XIV w. razem z murami obronnymi i pozostałymi wieżami. Istniejący dach namiotowy pochodzi z lat 30 – tych XX wieku, kiedy to zniszczone zostało, przez uderzenie pioruna, ówczesne zwieńczenie budowli. Pod bramą tą, jak podają historycy, skapitulował, po przegranej z wojskami Jana Zamoyskiego bitwie pod Byczyną, arcyksiążę austriacki Maksymilian Habsburg.
Baszta Bramy Polskiej (wschodniej) zbudowana na rzucie kwadratu (powierzchnia rzutu netto : 6,7 m2), murowana z użyciem cegły zendrówki, na niskim kamiennym cokole. Posiada ostrołuczne wejście w przyziemiu, sześć okien szczelinowych doświetlających wnętrza oraz zblokowane po trzy lub cztery ostrołuczne okienka w najwyższej kondygnacji. Całość wieńczy dach namiotowy kryty dachówką zakładkową. Wysokość baszty do poziomu podłogi drewnianej poddasza : 22,0 m. Na ostatni poziom prowadzi drewniana klatka schodowa.
W październiku 2024r., po remoncie wnętrza wieży, miasto odostępniło wieżę dla zwiedzających. Bilety do nabycia w Ekspozeum przy ul. Krótkiej 6, oddalonym od wiezy o kilkadziesiąt metrów (godziny otwarcia: poniedziałek - zamkniete; wt-nd 10-18).
Fot 4. Baszta Południowa tzw. Piaskowa (polska.org.pl)
Baszta południowa tzw. Piaskowa to najmodsza z baszt Byczyny. Została zbudowana w XIV w. Pierwotna kamienna bryła nie przetrwała tatarskiej nawałnicy z 1241 r. Po zniwelowaniu pierwotnego kamiennego obwodu pozostałości po baszcie uzupełniono je kamiennym fundamentem, na którym wzniesiono kolejną ceglaną budowlę. Wybudowano ją na rzucie prostokąta o wymiarach 6,34 m × 5,82 m w wątku gotyckim z użyciem zendrówki. Jest dwukondygnacyjna, wysunięta nieco przed lico muru miejskiego z odsadzką w połowie wysokości.
W wieży zachowane jest sklepienie nad byłym lochem głodowym. We wnętrzu baszty zachowany jest oryginalny wątek gotycki. Na elewacji wschodniej i zachodniej baszty, w linii muru, zachowane są strzępia nieistniejącego przedpiersia pierwotnego krenelażu murów. Świadczy to o tym, że pierwotna wysokość murów mogła sięgać nawet 7 metrów.
W trakcie badań architektonicznych i archeologicznych przeprowadzonych przy murach miejskich w latach 2009-2010 rozpoznano przy baszcie profil koryta fosy miejskiej. Jej dno sięgało 3 metrów poniżej fundamentu sąsiedniego muru obronnego. Fosa miejska w tym miejscu była obiektem sztucznym o funkcji fosy suchej.
W latach 2023-2024 basztę podwyższono o 1,10 m do wysokości 23 m. Powstał w ten sposób taras, który miasto planuje udostępnić zwidzającym.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Koordynaty startowe pokazują Basztę Piaskową. W celu zalogowania znalezienia zrób zdjęcie siebie, Twojego przedmiotu podróżnego bądź Twojego nicka na tle dwóch wież bramnych Byczyny oraz baszty Piaskowej (łącznie trzy) z miejsc wskazanych przez koordy początkowe i waypointy tej skrytki.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Virtual Rewards 4.0 - 2024-2025
This Virtual Cache is part of a limited release of Virtuals created between January 17, 2024 and January 17, 2025. Only 4,000 cache owners were given the opportunity to hide a Virtual Cache. Learn more about Virtual Rewards 4.0 on the Geocaching Blog.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Żródła:
1. www.byczyna.pl
2. fotografia wykonana z paralotni przez Stefana Karnickiego
3. Luba Smirnova - Istniejące oraz potencjalne czynniki rewitalizacyjne Byczyny. Przestrzeń i forma 23/2_2015
4. Badania archeologiczne dostarczją zaskakujących informacji na temat murów obronnych w Byczynie - nto.pl 20.04.2009
5. Wyniki badań archeologiczno-architektonicznych przedbramia przy Wieży Niemieckiej z 2009 r., "Opolski Informator Konserwatorski za 2009 r.", s. 139-144.
6. Projekt wzmocnienia podłoza gruntowego fundamentu północnozachodniego odcinka murów obronny miasta Byczyny; Gliwice, 2015
7. medievalheritage.eu - Byczyna – miejskie mury obronne
8. polska-org.pl
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------