Zapraszamy na spacer śladami buczyn po rezerwacie przyrody Las Murckowski.

Rezerwat przyrody Las Murckowski został ustanowiony zarządzeniem Nr 348 Ministra Leśnictwa z dnia 18 grudnia 1953 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody. Aktualnie rezerwat funkcjonuje na podstawie zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach z dnia 22 listopada 2022 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Las Murckowski”. Celem jego ochrony jest zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i społecznych fragmentu lasu mieszanego o cechach naturalnych, położonego w bezpośrednim sąsiedztwie aglomeracji miejskiej. Rezerwat obejmuje obszar lasu o powierzchni 141,56 ha, położony jest na terenie miasta Katowice, w województwie śląskim.

!!!UWAGA!!!

Pamiętaj, że po rezerwacie można poruszać się tylko po wyznaczonych szlakach pieszo-rowerowych.

Pamiętaj też o obowiązujących przepisach i zasadach zachowania w rezerwatach przyrody, bo w nich człowiek jest tylko gościem ;), a więc nie schodzimy ze szlaków, nie uszkadzamy roślin, nie płoszymy zwierząt i nie zbieramy grzybów.

Trochę faktów na temat historii rezerwatu:

23 marca 1946 roku Pan Simon Bosnak sporządza meldunek dotyczący terenu leśnego lasów murckowskich, wskazując na rezerwat o powierzchni 7,04 ha (wydzielenie 46b, później 85a, 85c, obecnie 321p). W opisie rezerwatu zanotował m.in., że ww. teren zasługuje na ochronę jako resztki rodzimych drzewostanów, dęby i buki w wieku ok. 200 lat. Tego samego dnia Pan dr Werner Born również sporządza podobny meldunek dla terenów leśnych o powierzchni 27,94 ha (wydzielenia 59a, b, 60a-część, 61a, b, późniejsza wschodnia część rezerwatu). W meldunku zawarł m.in. informację o występujących tam drzewostanach bukowych z pojedynczą sosną, dębem i świerkiem w wieku od 100 do 120 lat podsumowując, że zasługują na ochronę jako resztki rodzimych drzewostanów bukowych.

Na tej podstawie ówczesny Nadleśniczy Nadleśnictwa Murcki (obecnie część Nadleśnictwa Katowice) Pan inż. Józef Huppenthal opracowuje jeszcze w 1946 r. wnioski o uznanie za rezerwat. W uzasadnieniu do objęcia ochroną ścisłą zachodniej enklawy obecnego rezerwatu wskazuje: „Drzewostan ten stanowi relikt dawnych przepięknych drzewostanów rosnących w tut. okolicy. Na ogół zdrowe i okazałe buki oraz dęby zasługują jako zabytek przyrody na ścisłą ochronę”. Natomiast jako uzasadnienie do ochrony rezerwatowej części wschodniej podaje: „Drzewostany te stanowią resztki drzewostanów rodzimych rosnących na wielkich połaciach tut. Nadleśnictwa. Na miejscu dawnych pięknych buczyn i dąbrów wprowadzono drogą sztucznej uprawy sosnę i świerka, które tworzą obecnie nierokujące dobrej przyszłości młodniki świerkowe i sosnowe. Drzewostany bukowe rosnące na powierzchni zaprojektowanej na rezerwat częściowy wymagają ochrony, by stanowić obraz drzewostanów panujących w tut. okolicy”. Nadleśniczy J. Huppenthal 13 lipca 1948 r. sporządził dla Dyrekcji Okręgowej Lasów Państwowych w Bytomiu arkusze ewidencyjne, odpowiednio L.1233 i L. 1232. W arkuszu L. 1232 na skutek zmian granic przy prowizorycznym urządzaniu wprowadzono korektę w powierzchni części wschodniej, na 50,60 ha (wydzielenia 98a, b, d, e, f, 99a, b, 100a, c, e, f), a także wprowadzając nazwę uroczyska – „Plantaż”. Naczelny Konserwator Przyrody inż. Lucjan Żak w piśmie z 13 czerwca 1952 r. nr: OP.244/22 poinformował jednak, że w wyniku przeprowadzonej 28 maja 1952 r. komisyjnej lustracji proponowanego rezerwatu „Plantaż” stwierdzono, że obiekt nie przedstawia specjalnych wartości przyrodniczych i nie należy go poddawać pod ochronę.

Jednocześnie nie ustawały zabiegi o utworzenie rezerwatu w obrębie obecnej enklawy zachodniej, na ww. powierzchni 7,04 ha. Konserwator Przyrody w Katowicach Pan Roman Krzywoń 26 czerwca 1952 r. opracował opis rezerwatu pod nazwą „Las mieszany w oddz. 85a”, gdzie czytamy: „Rezerwat stanowi resztkę naturalnego lasu mieszanego. Jako główne gatunki występują buk i dąb w domieszce pojedynczo występuje świerk. Poza tym w podroście i podszycie występują prócz gatunków piętra I, brzoza, jarzębina, grab, bez koralowy, iwa. Runo miejscami bujne przeważnie trawiaste z elementami właściwymi lasom mieszanym. Wiek piętra górnego gatunków dąb i buk dochodzi do przeszło 200 lat. Zwarcie rozluźnione istnieją liczne polanki. W rezerwacie występują pojedyncze buki o charakterze pomnikowym. Charakterystyczne dla rezerwatu jest bezpośrednie położenie Kopalni Murcki, w związku z czym rezerwat jest narażony na szkodliwe wyziewy kopalni. Według oświadczenia miejscowych leśników stało się to przyczyną wyginięcia w rezerwacie jodły. Odnowienie naturalne znajduje tu korzystne warunki, czego dowodem są licznie występujące naloty i podrosty gatunków liściastych. Rezerwat jest ogrodzony siatką drucianą, brak ogrodzenia na przestrzeni około 500 m.”. Konserwator Przyrody w opisie zaproponował także cel rezerwatu – zachowanie dla celów naukowych, dydaktycznych i społecznych resztek lasu naturalnego o cechach zbliżonych do lasu pierwotnego. Natomiast z opracowania pt. „Murcki” Pani mgr Marii Drzały wynika, że w tym czasie osobliwością rezerwatu są jelonek rogacz i kraska gnieżdżąca się w dziuplach starych buków i dębów, zaś z roślin zielnych występują szczyr trwały, żywiec gruczołowaty i czosnek niedźwiedzi.

Majestatyczne buki. Chcesz poczuć się jak we „Władcy pierścieni”? Wśród tych potężnych buków masz taką możliwość.

Starania o ochronę rezerwatową zostają pozytywnie sfinalizowane, w wyniku wydania Zarządzenia Nr 348 Ministra Leśnictwa z dnia 18 grudnia 1953 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody. Ochroną objęto obszar lasu o powierzchni 7,04 ha (oddział leśny 85a), wskazując jako cel: „... zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i społecznych fragmentu lasu mieszanego o cechach zespołu naturalnego, stanowiącego ze względu na położenie w bezpośrednim sąsiedztwie Kopalni Murcki korzystne pod względem zdrowotnym i estetycznym otoczenie obiektu przemysłowego.”. Zarządzenie to zostało opublikowane 13 stycznia 1954 r.  (M. P. Nr A-1 poz. 18) i od tego dnia rezerwat zaczął formalnie istnieć. Ciekawostką jest, że ostatecznie w Ministerstwie Leśnictwa rezerwatowi nie nadano żadnej nazwy. W przekazanym do publicznej wiadomości Obwieszczeniu o utworzeniu rezerwatu z 29 stycznia 1954 r. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie, podano jedynie „Las mieszany w Nadleśnictwie Murcki Oddział 85 a”. W „Rejestrze tworów przyrody poddanych pod ochronę dział „A” rezerwaty”, założonym w 1953 roku przez Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie Wydział Rolnictwa i Leśnictwa Oddział Leśnictwa, w opisie przedmiotu poddanego pod ochronę zapisano, że w rezerwacie znajduje się dużo drzew o charakterze pomników przyrody, dochodzących do 5 m obwodu w pierśnicy, w wieku ok. 300 lat. Informowano także o wyginięciu jodły na tym terenie, ponownie podając jako prawdopodobną przyczynę działalność Kopalni Murcki.

W 1977 roku katowiccy leśnicy zauważają jednak potrzebę poszerzenia rezerwatu o tereny obecnej, wschodniej części rezerwatu. 28 września 1977 r. opracowany przez Nadleśniczego Terenowego Pana mgr inż. Mieczysława Kamińskiego „Projekt poszerzenia rezerwatu leśnego „LAS MURCKOWSKI” w Nadleśnictwie Katowice – Leśnictwo Murcki”, zatwierdza pierwszy Nadleśniczy Nadleśnictwa Katowice (powstało 1 stycznia 1974 r. z połączenia N-ctw Murcki, Imielin i Panewniki) Pan mgr inż. Bronisław Palkiewicz. Projekt ten przewiduje zwiększenie powierzchni chronionej o 93,63 ha, co wraz z istniejącym rezerwatem (7,04 ha), da łączną powierzchnię 100,67 ha oraz utworzenie tzw. pasa ochronnego - otuliny o powierzchni 70,63 ha. We wnioskach końcowych projektu m.in. zapisano: „Utworzenie rezerwatu lasu liściastego w warunkach ujemnego oddziaływania przemysłu na las stworzy możliwości jak najdłuższego zachowania dla przyszłych pokoleń wartościowych starodrzewi bukowo-dębowych i jednocześnie stanowić będzie pierwowzór, do którego powinni dążyć leśnicy, przebudowując drzewostany iglaste na liściaste”. Na bazie przedmiotowego opracowania, Wojewódzki Konserwator Przyrody Pan mgr inż. Jerzy Kuś sporządza projekt zarządzenia w sprawie poszerzenia rezerwatu przyrody pod nazwą „Las Murckowski” (zaproponowana nazwa rezerwatu, która utrzymała się do dziś). W latach 1980-1984 projekt wraz z opracowaniem z 1977 r. uzyskuje wszystkie wymagane opinie i Wojewódzki Konserwator Przyrody pismem z 29 grudnia 1984 r. składa do Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego wraz z kompletem dokumentów, wniosek o poszerzenie rezerwatu. Ostatecznie 18 kwietnia 1989 r. wydane zostało Zarządzenie Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych zmieniające zarządzenia w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (M. P. Nr 17, poz. 119), gdzie w § 1 za rezerwat przyrody pod nazwą „Las Murckowski” uznano obszar lasu o powierzchni 100,67 ha. Powiększony rezerwat zaczął formalnie funkcjonować po wejściu w życie zarządzenia, tj. od 14 czerwca 1989 r.

Warto zaznaczyć, że przed formalnym powiększeniem rezerwatu, tj. w roku 1982, pojawiają się postulaty dotyczące jego zlikwidowania. Jako główną przyczynę wskazano antropopresję i związane z tym zanieczyszczenie. Lokalizacja rezerwatu w postaci enklawy przy kopalni węgla kamiennego, drodze lokalnej, zabudowaniach gospodarczych, parku i kilka metrów poniżej drogi szybkiego ruchu Tychy-Katowice, skutkują brakiem perspektyw ochrony i poprawy stanu rezerwatu. Stwierdzono także wówczas brak odnawiania się buków i dębów, przy stopniowym zamieraniu starych okazów, pojawienie się gatunków obcych jak kasztanowiec zwyczajny, czeremcha amerykańska, robinia akacjowa, dąb czerwony, a także znaczne osiadanie terenu w wyniku szkód górniczych oraz zaśmiecenie i wydeptywanie rezerwatu. „Kilkanaście metrów od objętego ochroną lasu, w parku znajduje się bar /pijalnia piwa/. Dlatego też w tym miejscu rezerwatu spotyka się szkło z potłuczonych kufli itp. … do rezerwatu przylegają zabudowania gospodarcze. Stamtąd też regularnie wybiega i penetruje las naziemna awifauna – kury! Kwestia likwidacji rezerwatu nie znalazła jednak poparcia.

Szybko, bo już w 1990 r. do konserwatora przyrody trafiają sugestie dotyczące ponownego zwiększenia powierzchni rezerwatu, nawet do 450 ha i utworzenia otuliny. Postulaty te jednak pozostają bez echa. Tym niemniej w 1993 r. zlecone zostaje opracowanie waloryzacji przyrodniczej rezerwatu wraz z aneksem do planu ochrony. Dokument te sporządza Fundacja dla Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (S. Wika, S. Cabała, A. Rostański, A. Herczek, J. Gorczyca, S. Sokół, pod kierunkiem B. Tokarskiej-Guzik, w listopadzie 1993 r.). Autorzy jako najcenniejsze wartości przyrodnicze rezerwatu wymieniają: 150-220-letnie drzewostany bukowe, będące pozostałością dawnej Puszczy Śląskiej, liczne pomnikowe okazy dębów i buków, rzadkie i chronione gatunki roślin i zwierząt oraz wyjątkowe walory krajobrazowe wynikające z ukształtowania terenu i swoistej fizjonomii buczyny. W uzupełnieniu z 7 grudnia 1993 r. do przedmiotowego opracowania wskazano także na potrzebę utworzenia otuliny, której granice pokrywały się z propozycją zamieszczoną w ww. projekcie poszerzenia rezerwatu z 28 września 1977 r. Część wskazań z waloryzacji, wykorzystywana jest w prowadzonej do dziś ochronie rezerwatu.

W 2021 r. po konsultacjach pomiędzy RDOŚ K-ce a N-ctwem K-ce wszczęto procedurę poszerzenia rezerwatu do obecnych jego granic. Rezerwatem objęto liczne starodrzewia dębowe i bukowe, drzewa dziuplaste, lokalne zabagnienia ze źródłami i fragmentem potoku Przyrwa. Urozmaicona rzeźba terenu, pozostałości biedaszybów oraz wiele niewielkich wąwozów czy też jarów, będących śladami leśnej promenady (pozostałości mostku) wiodącej do ówczesnego Wzgórza Erdmanna, cechują ten obszar jako wybitny pod względem przyrodniczym i historyczno-kulturowym. W efekcie podjętych prac 22 listopada 2022 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Katowicach wydał zarządzenie w sprawie rezerwatu przyrody „Las Murckowski” powiększające rezerwat do 141,56 ha.

Nie śmieć w lesie! Zabierz to, co ze sobą przyniosłeś.

Śmieci w lesie przyczyniają się do rozprzestrzeniania gatunków obcych dla rezerwatu, powodują eutrofizacje środowiska oraz stanowią często niebezpieczną pułapkę dla wielu gatunków zwierząt. Przykładem jest koncentrowanie się chrząszczy w puszkach wyrzuconych do lasu. Chrząszcze nie mogąc wydostać się z puszek, umierają licznie w ich wnętrzu. Obraz jest zatrważający!!

Skrytką opiekuje się Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach.