Spacer śladami buczyn! Przystanek pierwszy - rezerwat przyrody Segiet.

Rezerwat przyrody Segiet został utworzony w 1953 r. Celem ochrony w rezerwacie jest zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych, społecznych i krajobrazowych fragmentu naturalnego lasu bukowego oraz dawnych wyrobisk górniczych (tzw. warpie), wraz z całym bogactwem gatunkowym fauny i flory.

Obejmuje obszar lasu o powierzchni 92,29 ha, położony na terenie gminy Tarnowskie Góry, w powiecie tarnogórskim i miasta Bytom, w województwie śląskim.

!!! UWAGA !!!

Pamiętaj, że po rezerwacie można poruszać się tylko po wyznaczonych szlakach. Obecnie jest to szlak „Powstańców Śląskich”.

Pamiętaj też o obowiązujących przepisach i zasadach zachowania w rezerwatach przyrody, bo w nich człowiek jest tylko gościem ;) a więc nie schodzimy ze szlaków, nie uszkadzamy roślin, nie płoszymy zwierząt,  nie zbieramy grzybów a także nie wyprowadzamy psów (spacery z czworonogiem planujmy poza rezerwatami)

Trochę historii i faktów z "życia" rezerwatu:

Pierwsza wzmianka nazwy Segiet, jako folwarku należącego do zmarłego już wcześniej właściciela Rept – Łyszkowicza – pochodzi z 1661 r. Natomiast na przełomie XVIII i XIX wieku powstaje osada Nowy Segiet, leżąca w obszarze obecnej Suchej Góry. Od 1824 r. do 1945 r. właścicielem folwarku Segiet był ród magnacki Hencklów von Donnersmarck (T.B. Hadaś, „Wskazania do planu ochrony rezerwatu Segiet i jego otuliny”, rozdział I „Historia”, Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Pro Natura”, 1993 r.). Upaństwowienie własności prywatnej lasów nastąpiło na podstawie dekretu Państwowego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 15, poz. 82).

Historia ochrony Lasu Segieckiego ściśle wiąże się z rozwojem górnośląskiego górnictwa kruszcowego, które na tym terenie istniało już w XIV w., co poświadczają dokumenty z podziału Ziemi bytomskiej i Bytomia z 1369 r. Jeden z ówczesnych ośrodków górniczych „eysenberg”, to właśnie nazwa późniejszej Suchej Góry. W 1830 r. Donnersmarckowie uruchamiają na Srebrnej Górze kopalnię rud cynku o nazwie „Segiet”. Lata 90-te XIX w. przynoszą duże zainteresowanie wydobyciem dolomitu, wykorzystywanego w hutnictwie. W centrum Lasu Segieckiego powstaje zatem kamieniołom „Blachówka”. Wiąże się to niestety z wycięciem części rosnącej tam buczyny. Jak opisuje T.B. Hadaś w ww. opracowaniu pt. „Wskazania do planu ochrony rezerwatu Segiet i jego otuliny”, cyt. „Porastający szczyt Srebrnej Góry szczątkowy las bukowy jest pochodzenia naturalnego, choć istnieje podanie ludowe, głoszące o posadzeniu buczyny przez Szwedów w połowie XVII w. Co ciekawe, najstarsze okazy buka mają właśnie około 350 lat. Przypuszcza się, że na przełomie XVIII/XIX w. większość drzew wycięto pod budowę szybów, zaś nieliczne pozostałe okazy dały początek obecnemu drzewostanowi.”.

Intensywne trzebienie drzewostanu na przełomie XIX/XX wieku powoduje dalsze wyniszczenie flory i fauny. Skutkuje to zainteresowaniem się tą sprawą przez przyrodników, którzy w 1908 r. przeprowadzają oględziny terenu Lasu Segieckiego. Zapada decyzja o potrzebie zapewnienia specjalnej ochrony – utworzenia rezerwatu. Kolejne oględziny, podczas których wykonano plan sytuacyjny projektowanego rezerwatu, odbyły się 7 czerwca 1916 r., przy udziale przyrodników, nadleśniczego i przedstawiciela hrabiego Donnersmarcka. Niestety wybuch I wojny światowej pokrzyżował plany, a teren przyszłego rezerwatu, już jako lasy miejskie Bytomia, utracił kolejne walory, w związku z nadmiernym rozwojem turystyki.

Reaktywacja starań w celu utworzenia rezerwatu następuje w latach 30-tych, dzięki zaangażowaniu Oddziału Przyrodniczego Muzeum Śląskiego w Katowicach (badania Franciszka Ludery). Nie udaje się jednak sfinalizować zamierzenia – wybucha II wojna światowa. Polskich przyrodników zastępują niemieccy i planują utworzenie rezerwatu, bez efektu. Prace zostają w 1945 r. po raz kolejny przerwane. Zgodnie ze sporządzonym 28 lutego 1946 r. przez Leśniczego Leśnictwa Stare Repty Pana Władysława Walera odpisem z operatu urządzeniowego na lata 1934-1944 dla nieistniejącego już Nadleśnictwa Czarna Huta, opisu południowo-wschodniej części kompleksu leśnego „Segiet”, rezerwat „Segiet” zajmuje powierzchnię 26,90 ha. Obiekt leży wówczas w powiecie Tarnowskie Góry, między wsiami Blechówka i Stare Repty. Tworzą go oddziały i wydzielenia leśne: 6a (obecnie 608b, d), 7a (obecnie 609a), 10c (obecnie 601l, k), 11f (obecnie 602i). Drzewostan tworzy naturalnego pochodzenia buk, w udziale 60-80 %, a pozostałe gatunki to sosna i świerk oraz brzoza (wydzielenie 11f). Przeciętny wiek drzewostanu obliczono wtedy na 85 lat. Odpis ten zatwierdził nadleśniczy Nadleśnictwa Łabędy.

22 września 1948 r. w Nadleśnictwie Łabędy sporządzono dla ówczesnej Dyrekcji Okręgowej Lasów Państwowych w Bytomiu arkusz ewidencyjny L. 1229. W arkuszu tym zapisano, że przedmiotem ochrony rezerwatu „Segiet” jest las pierwotny. Natomiast szkodami, na jakie jest on narażony, są cyt. „W porze letniej masowe wycieczki”.

Celem sformalizowania istnienia rezerwatu, Konserwator Przyrody w Katowicach Pan Roman Krzywoń 20 sierpnia 1952 r. opracował opis rezerwatu pod nazwą „Segiet”, kwalifikując do ochrony rezerwatowej oddziały i wydzielenia Nadleśnictwa Gliwice, Leśnictwa Repty: 8e, f, 9d, 13c, 14a (zgodnie z planem gospodarstwa leśnego na lata 1949-1958), o łącznej powierzchni 24,29 ha. Wskazuje on na walory drzewostanu bukowego oraz charakterystyczny wówczas, prawie zupełny brak warstwy podrostu i podszytu. W runie dominują płaty konwalijki i kopytnika oraz pojedynczo konwalia, jeżyna, malina i trawy słodkie. Wskazuje również na wartości krajobrazowe, zwracając uwagę na cyt. „… miejscowe doły o charakterze lejkowatym do głębokości 10 m, po dawnym kopalnictwie rud.”. Za cel utworzenia rezerwatu zaproponowano cyt. „Zachowanie dla celów naukowych, dydaktycznych i społecznych resztek lasu naturalnego.”.

W wyniku wydania Zarządzenia nr 139 Ministra Leśnictwa z dnia 27 kwietnia 1953 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody ochroną objęto obszar lasu o powierzchni 24,29 ha, zgodnie z ww. opisem/wnioskiem Konserwatora Przyrody w Katowicach z 1952 r. Za cel ochrony wskazano jednak zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i społecznych fragmentu naturalnego lasu bukowego z domieszką świerka i sosny. Zarządzenie to zostało opublikowane 12 maja 1953 r. (M. P. Nr A-42 poz. 511) i od tego dnia rezerwat zaczął formalnie istnieć.

Przełom lat 50 i 60 przynosi kolejne już w historii Lasu Segieckiego zagrożenie dla tego terenu, tym razem poszerzenie kamieniołomu „Blachówka”, zbliżające się do granic rezerwatu. Pojawiają się też wówczas nawet poważne plany likwidacji rezerwatu z powodu potrzeby wykorzystania całego terenu Srebrnej Góry dla potrzeb górnictwa dolomitu. Pomysł ten upadł i rezerwat ocalał i istnieje do dziś.

Akt tworzący rezerwat z 1953 r., został uchylony w wyniku wydanego 28 października 2002 r. Rozporządzenia Wojewody Śląskiego, w sprawie poddania pod ochronę prawną w drodze uznania za rezerwat przyrody obszaru lasu na pograniczu gmin Bytom i Tarnowskie Góry (Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 79, poz. 2812). Ochroną rezerwatową objęto 24,54 ha lasu bukowego w oddziałach i wydzieleniach leśnych Nadleśnictwa Brynek obręb Wieszowa: 1k, l, 2i, 8b, d, 9a (zgodnie z Planem Urządzenia Lasu dla Nadleśnictwa Brynek na lata 1992-2001). Ponadto na mocy ww. rozporządzenia, na gruntach leśnych Nadleśnictwa Brynek wokół rezerwatu, utworzona została otulina o powierzchni 81,31 ha.

Kolejnym aktem prawym regulującym funkcjonowanie rezerwatu było Rozporządzenie Wojewody Śląskiego z dnia 31 maja 2006 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Segiet” (Dz. Urz. Woj. Śląskiego Nr 72, poz. 2027). Celem wydania tego dokumentu było dostosowanie aktu prawnego, stanowiącego podstawę do realizacji ochrony przyrody na obszarze chronionym, do aktualnych przepisów ustawy  o ochronie przyrody. Wprowadzone zmiany w szczególności dotyczyły zakazów i ograniczeń, określenia rodzaju, typu i podtypu rezerwatu, a także konieczności weryfikacji celu ochrony. Usunięto zapis odnoszący się do ochrony domieszki świerka i sosny, które to gatunki nie są pożądane na siedlisku, dominującego w rezerwacie, lasu wyżynnego. Cel ochrony został wówczas zapisany jako „… zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych fragmentu naturalnego lasu bukowego wraz z całym bogactwem gatunkowym flory i fauny.”.

W cytowanej już powyżej dokumentacji z 1993 r. pt. „Wskazania do planu ochrony rezerwatu Segiet i jego otuliny” autorzy podają, że drzewostany rezerwatu wyniesione są ok. 40-50 m ponad otaczające obszary poniżej Srebrnej Góry. Skutkuje to wychwytywaniem przez las rezerwatu, zdecydowanie większej ilości zanieczyszczeń niż sąsiednie tereny. Efektem tej sytuacji jest masowy rozwój bzu czarnego i podnoszony już we wcześniejszych opisach rezerwatu, brak warstwy mszystej. Podano także, że stwierdzono w rezerwacie 127 gatunków roślin (wśród nich bardzo cennych i chroniony, jak: tojad dzióbaty, buławnik czerwony, buławnik wielkokwiatowy, lilia złotogłów i obuwik pospolity, których występowanie notowano już w połowie XIX wieku). Świat zwierząt reprezentują natomiast liczne gatunki ssaków (w tym nietoperze, np. nocek duży, gacek brunatny), płazy (ropucha szara, żaba trawna), gady (padalec, żmija zygzakowata), a także ptaki leśne, w tym dzięcioły (np. dzięciołek, dzięcioł czarny, dzięcioł zielonosiwy). Drzewostan tworzą głównie buki, z domieszką jaworu, świerka, sosny i brzozy. Jednogatunkowy drzewostan świerkowy zajmuje 0,16 ha. Zainwentaryzowano występowanie odnowienia naturalnego, w postaci siewek buka, jawora, jarzębiny, pojawiał się też dąb i pojedynczo lipa, jodła, osika i klon, a także gatunek obcy – dąb czerwony. Poza jodłą, wszystkie te gatunki obserwowane były w warstwie podszytów, a dodatkowo też grab i olsza szara. Poza jaworem, rozwój ww. gatunków w wieku kilku, kilkunastu lat był słaby. Na terenie rezerwatu występują 3 leśne siedliska przyrodnicze: ciepłolubna buczyna storczykowa, żyzna buczyna i kwaśna buczyna.

Pamiętaj, że stare i często obumarłe drzewa nadal żyją!!!! Stanowią niezwykle cenne siedlisko dla życia wszelkiej maści reducentów, grzybów, mchów, ptaków, ssaków (w tym nietoperzy) i ogromu gatunków owadów. Drugie życie drzewa zaczyna się po jego naturalnej śmierci i jest równie ciekawe i ważne jak jego poprzednie wcielenie. Odwiedzając Segiet, koniecznie zatrzymaj się przy martwej kłodzie i  przypatrz się uważnie jakie skarby w sobie kryje!

11 lutego 2021 r. do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Katowicach wpływa wniosek dotyczący powiększenia obszaru rezerwatu wraz z jego otuliną. Inicjatorem i autorem koncepcji poszerzenia rezerwatu i otuliny jest Pan Wojciech Sutor, aktywny pasjonat przyrody i jej lokalny miłośnik. Opracowany przez Pana Sutora, uzgodniony i zaakceptowany przez Nadleśnictwo Brynek, „Plan powiększenia rezerwatu Segiet” przewidywał poddanie pod ochronę łącznie 73 ha lasu Skarbu Państwa, tj. wzrost o ok. 48 ha. Autor opracowania na podstawie obserwacji własnych, bardzo szczegółowo opisał walory przyrodnicze „nowych” części rezerwatu, w tym występowanie gatunków roślin i zwierząt. Ze świata flory na uwagę zasługują chronione: obuwik pospolity, lilia złotogłów, buławnik mieczolistny, buławnik wielkokwiatowy, buławnik czerwony, kruszczyk rdzawoczerwony, tojad dziobaty i wawrzynek wilczełyko. W ramach obserwacji własnych Pan Sutor w latach 2021-2022 stwierdził: 44 gatunki reprezentujące warstwę drzew i krzewów, 179 gatunków warstwy runa – krzewinki i zielne rośliny naczyniowe (w tym 18 gatunków chronionych) i 11 gatunków paprotników. Faunę reprezentują np.: pachnica dębowa, ryjówka aksamitna, ropucha szara i zielona, rzekotka drzewna, jaszczurka zwinka i żyworodna. Ptaków autor zaobserwował 38 gatunków, w tym: puszczyk, dzięcioły (czarny, zielonosiwy, duży, średni), uszatka, kwiczoł, mysikrólik, krogulec.

Kopciuszek zgubił bucik? Nic podobnego, natura też umie stworzyć baśniowe rzeczy i jedną znich jest na pewno bardzo rzadki storczyk Obuwik pospolity. Obuwik kwitnie w okolicach maja/czerwca i jeśli wypatrzysz go gdzieś przy szlaku podziwiaj, ale nie zrywaj - jest bardzo rzadki i objęty ścisłą ochroną prawną!

Rezerwat leży w graniach obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie PLH240003 i stanowi żerowisko nietoperzy, w tym gatunków będących przedmiotem ochrony ww. obszaru Natura 2000 – nocka dużego i nocka Bechsteina. Poza wprowadzeniem kompleksowej ochrony ww. walorów przyrodniczych główną przesłanką poszerzenia rezerwatu była potrzeba zachowania walorów kulturowych. Obszar charakteryzują ślady długotrwałych przekształceń spowodowanych działalnością człowieka, w postaci dawnych wyrobisk górniczych rudy żelaza, galmanu, galeny, srebra, pozyskiwanych metodą odkrywkową. Wśród bukowych drzewostanów (kilkanaście buków o obw. 400 cm i kilkadziesiąt o obw. ok. 300 cm) z domieszką jawora i świerka oraz innych gatunków liściastych, widoczne są niezliczone zapadliska, wykroty, głębokie leje (warpie), rumosz skalny, wały skały płonnej, usypiska i wystające z gruntu skały dolomitowe. Niektóre z nich są wypełnione stagnującą wodą, jednak z większości woda szybko znika, przesączając się w głębsze warstwy i pęknięcia skalne. Ponadto rezerwat obejmuje zarastającą hałdę wapienia szarego. W lasach rezerwatu ze względu na ochronę wartości kulturowych i trudno dostępny teren, w ostatnich kilkudziesięciu latach Nadleśnictwo Brynek zdecydowanie ograniczyło funkcję gospodarczą, na korzyść społecznej i typowo przyrodniczej. Dzięki tej decyzji, na terenie który aktualnie został włączony do rezerwatu, zachowały się szczególne walory przyrodniczo-kulturowe w skali województwa śląskiego.

Drzewa czasem przypatrują się Szanownym Gościom rezerwatu swoimi bystrymi oczami i pilnują, aby zachowywali się tak jak nakazuje protokół dyplomatyczny obowiązujący odwiedzających rezerwat ;)

Podczas kilkukrotnych oględzin terenów proponowanych do przyłączenia do rezerwatu, przeprowadzonych wspólnie przez inicjatora powiększenia rezerwatu, Nadleśnictwo Brynek i Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Katowicach, powierzchnia została jeszcze zweryfikowana i finalnie rezerwat zwiększył się jeszcze o dodatkowe 14,5 ha. W trakcie analiz zaproponowano włącznie do rezerwatu także większej część stanowiska dokumentacyjnego Blachówka. Chroniona w ramach tego stanowiska przyroda nieożywiona, to nieczynne wyrobisko dolomitu, gdzie znajdują najważniejsze dla nietoperzy otwory wlotowe do Podzmieni Tarnogórsko-Bytomskich. Ze względu na cenne walory przyrodnicze do rezerwatu włączono też części działki ewidencyjnej nr 554/32 położonej w Bytomiu. Działka ta we fragmencie szczytowym kamieniołomu porośnięta jest lasem, przylegającym bezpośrednio do granicy rezerwatu Segiet. Teren ten stanowi własność Skarbu Państwa w użytkowaniu wieczystym firmy Beskidzki Dom Maklerski, która udzieliła zgody na oddanie działki do rezerwatu, świadczy to o wysokiej wrażliwości i zrozumieniu potrzeb ochrony środowiska przyrodniczego przez prywatny podmiot i jest niewątpliwie godne podkreślenia.

Ostatecznie rezerwat powiększył się o 67,75 ha i jego powierzchnia obejmuje 92,29 ha, a mając na uwadze konieczność kompleksowego zabezpieczenia rezerwatu Segiet przed działaniem, jak i przyszłą możliwością negatywnego oddziaływania czynników zewnętrznych, utrzymana i poszerzona została otulina, której całkowita powierzchnia wynosi obecnie 142,14 ha.

I kolejny storczyk, jakiego przy odrobinie szcześcia spotkasz w rezerwacie - Buławik mieczolistny, oprócz buławika wielkokwiatowego i obuwika stanowią mocną drużynę storczykową w rezerwacie.

Kokoryczka wielokwiatowa - również wypatrzysz ją przy ścieżce rezerwatowej. Pamiętaj, aby nie schodzić ze szlaków w poszukiwaniu ciekawych roślin. Jeśli nie znajdziesz ich przy szlaku najwyraźniej zdecydowały, że nie chcą się pokazywać ;).

Skrytką opiekuje się Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach.