Buurtschap Kruisstraat
In de loop van tijd zijn vele buurtschappen ontstaan doordat bewoners hun huizen, boerderijen of andere gebouwen die dicht bij elkaar stonden een naam gaven. In deze gebieden was men vrij om zich te vestigen. Deze gebieden werden dan ook wel hering genoemd. Anders dan bij een buurtschap of een boerschap was er vanwege deze vrije vestiging geen zeggenschap over zo’n plaats. Bij een buurtschap of boerschap had een heer of een aantal lokale boeren zeggenschap over het plaatsje.
De gemeente Roosendaal telde vroeger 12 buurtschappen, nl: Boeiink, Borteldonk, Brembos, Bulkenaar, Haiink, ’t Hoekske (Deels), Kruisstraat, Langendijk (Deels), Nieuwenberg (Deels), Vinkenbroek, Visdonk en Vroenhout
Het buurtschap Kruisstraat lag vroeger op de kruising Nispenseweg (nu de Passenberg) en Watermolenstraat (nu de Kruisstraat). Het buurtschap bestond uit een Herberg of Tapperij, tevens de tolplaats, en een aantal woonhuizen en boerderijen. Het was een hechte gemeenschap, waarin iedereen zijn of haar steentje bijdroeg. In 1840 omvatte de buurtschap Kruisstraat 5 huizen met 30 inwoners. Tegenwoordig bestaat de buurtschap uit ca. 10 huizen met +/- 25 inwoners.
De herberg in het buurtschap Kruisstraat was van 1832 tot 1859 in handen van Dominicus Nieuwlaat en hij gebruikte destijds de gebouwen vermoedelijk als herberg of tapperij. Na zijn overlijden in 1855 heeft zijn vrouw de herberg nog een aantal jaren voortgezet. Na een openbare verkoop op 2 september 1859 heeft zij de herberg verkocht aan Marijn Mies die de herberg van 1859 tot 1864 in bezit heeft gehad.
Gezien de aanwezige mogelijkheden om geld te verdienen met o.a. de bijgelegen tol heeft Marijn Mies naar alle waarschijnlijkheid de herberg gekocht als geldbelegging. De tol voor de Nispenseweg, eerst een zandweg daarna een grindweg, werd ingesteld om de kosten van onderhoud door de gemeente Roosendaal en Nispen te kunnen betalen.
Toen de spoorweg tussen Roosendaal en Essen in 1854 in gebruik werd genomen liepen de inkomsten terug. Marijn Mies wachtte de teruggang in inkomsten niet af en verkocht de herberg in 1864 aan Petrus Simons die de herberg tot 1872 in bezit heeft gehad. In 1868 duikt dan ook voor het eerst de naam “Huis ten Halven” op, de herberg lag immers halverwege Roosendaal en Nispen.
Een koopman uit Wouw, genaamd Cornelis van Luijk, werd op 1 mei 1872 de nieuwe eigenaar. Samen met zijn vrouw en kinderen betrok hij de herberg. Rond 1881 kreeg hij een stuk van de Kruisstraat in handen en bouwde hierop een zaal. De naam “Huis ten Halven” verdween in deze tijd. De gemeente Roosendaal gaf rond 1889 een vergunning af voor een slagerij aan huis. In de advertenties in de jaren 1889 en 1891 werd slagerij “de Vogel” en in 1892 en 1893 “de Struisvogel” gebruikt. Middels een openbare verkoop in 1893 komt herberg “de Struisvogel” in handen van het echtpaar Mies – van Luijk. De herberg was weer terug in handen van de familie Mies.
In 1911 voltrok er zich een ramp in de buurtschap Kruisstraat. Een uitslaande verwoestende brand vernielde de herberg. Ten tijde van de brand was er gelukkig niemand thuis. Doordat pand goed verzekerd was liet het echtpaar Mies - van Luijk binnen een paar weken een nieuwe zaak wegzetten naar ontwerp van architect F.B. Sturm.
38 jaar nadat Cornelis Mies, ook wel de burgemeester van de Kruisstraat genoemd, de scepter had gezwaaid kwam eind 1929, inmiddels een café, in handen van zijn schoonzoon Johannes (Jan) Buijk. Het duurde uiteindelijk tot 1935 voordat de naam “Huis ten Halve” weer tevoorschijn komt in een advertentie.
Een jaarlijks terugkerend evenement in het buurschap Kruisstraat was de kermis. Dit was altijd op het eerste weekend in september. De kermis bestond uit niet meer dan een draaimolen, een luchtschommel en wat snoep- en gokkraampjes. Voor het grote raam in het café (wat voor de gelegenheid eruit werd gehaald) stond een gehuurde Decap-orgel. Voor menig Roosendaler was deze kermis een gezellig uitje. Tijdens de kermis werd er ook vaak een wielerronde georganiseerd. De kermis en de wielerronde zijn later verdwenen, waarschijnlijk rond 1965 tijdens de aanleg van de provinciale weg N262 van Roosendaal naar Nispen/Essen.
In de voorgevel van het café kun je zien, dat vroeger veel van de klanten met paarden en vee naar het café kwamen. Men legde hun dieren aan de ringen, zodat de dieren wat konden eten en drinken. De boeren en handelaren deden dit meestal binnen.
Door de jaren heen, verdween de functie van het buurtschap, en ging iedereen zijn eigen weg. De vriendschap onderling bleef. Nu al 6 generaties lang.
Bron: Heemkundekring De Vrijheijt Van Rosendale 2018 door Marius Broos en werkgroep Genealogie, 150 jaar huis ten halve, Plaatsengids.nl en wikipedia