GRZBIET POŚRODKU OCEANU
A RIDGE IN THE MIDDLE OF THE OCEAN
MORB – ten skrót zna każdy geolog. I nie, nie chodzi o to, że geolodzy grają w Minecrafta (choć niektórzy pewnie tak). Tam morb oznacza „kulę do łapania mobów” (czymkolwiek są moby…). Dla geologa skrót MORB oznacza zupełnie coś innego. Rozwija się go jako Mid-Ocean Ridge Basalts, czyli bazalty grzbietów śródoceanicznych.
Czym jest bazalt? To ciemna, twarda skała wulkaniczna. Składa się z minerałów najczęściej niedostrzegalnych gołym okiem. Jak nietrudno się domyślić powstawanie bazaltów jest związane z wulkanizmem, czyli wylewaniem się lawy na powierzchnię Ziemii. Lawa, zastygając tworzy różne skały, jednak bazalty są najpowszechniejsze z nich – stanowią 90% skał wulkanicznych na naszej planecie.
Czym jest grzbiet śródoceaniczny? Stanowi on oś każdego oceanu (fig.1). Można powiedzieć, że tutaj rodzi się ocean. Jest to podłużna szczelina w skorupie ziemskiej. Powstaje, ponieważ na dnie oceanu dochodzi do rozsuwania się płyt tektonicznych. Poprzez szczelinę, na powierzchnię dna oceanu wylewa się lawa pochodząca aż z płaszcza ziemskiego.
Fig. 1. Mapa lokalizacji grzbietów śródoceanicznych na świecie. J M Watson, Public domain, via Wikimedia Commons
Teraz, kiedy jest już jasne jak powstają MORBy, należałoby spytać czy takiego MORBa łatwo jest spotkać. Oczywiście, można zanurkować na dno oceanu (jeśli ktoś potrafi), ale my mamy znamy prostszy sposób.
„Starych” MORBów – takich które mają po 400 i 500 milionów lat i są nikłym wspomnieniem po dawnych oceanach – można poszukać w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim, np. w Masywie Ślęży, gdzie się obecnie znajdujemy. Takie skały, w zależności od tego jak bardzo są przeobrażone (zmetamorfizowane), nazywamy zieleńcami, amfibolitami albo, po prostu metabazaltami. Skałki zbudowane z metabazaltów mamy właśnie przed sobą. Śpieszymy od razu z wyjaśnieniem – nie, ani Gozdnica, ani tym bardziej Ślęża nie są wygasłymi wulkanami. Jak pisaliśmy wcześniej, podczas podmorskich erupcji lawa wydobywa się ze szczelin. Dzisiejszy kształt Ślęży nie ma z tym nic wspólnego!
Niektórzy w obłym kształcie tych skałek dopatrują się obecności tzw. law poduszkowych, czyli „bąbli” lawy bazaltowej zastygłej pod wodą (fig. 2).
Fig. 2. Przykład law poduszkowych – jeszcze „współczesnych”, czyli znajdujących się na dnie Pacyfiku, w pobliżu Hawajów. National Oceanic and Atmospheric Administration, Public domain, via Wikimedia Commons
Fig. 3. Skałki na szczycie Gozdnicy (do zadania 1), fot. skał M. Furca i P. Derkowski
Aby zalogować EC musisz odwiedzić miejsce i przesłać odpowiedzi na pytania:
1. Na którym zdjęciu przedstawiono metabazalt, czyli skałę budującą szczyt Gozdnicy? Posiłkując się rysunkiem (fig.3) dopasuj odpowiednie zdjęcie skały (A lub B).
2. Przyjrzyj się skale. Czy metabazalt przypomina pierwotny, niezmieniony bazalt? Na podstawie obserwacji w terenie i listingu wskaż podobieństwa.
3. Jak myślisz, skąd bazalty, które powstały w obrębie grzbietu śródoceanicznego znalazły się pośrodku kontynentu?
a) Kiedyś wody w oceanach było więcej, więc zalewała też kontynenty.
b) Układ kontynentów i oceanów w przeszłości zmieniał się, a obecnie na kontynentach przetrwały „resztki” dawnych oceanów.
c) Ziemia właśnie pęka i powstaje w tym miejscu nowy ocean.
UWAGA! Do zalogowania tej skrytki EarthCache wymagane jest wysłanie odpowiedzi do zadań przez profil PIG_PIB. Logować można po wysłaniu rozwiązań, nie czekając na wiadomość z naszej strony. Logi bez wysłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni.
MORB - this abbreviation is known to every geologist. And no, it's not that geologists play Minecraft (although some probably do). There, morb means "throwable item used to capture mobs" (whatever mobs are...). For a geologist, the abbreviation MORB means something else entirely. It is developed as the Mid-Ocean Ridge Basalts.
What is basalt? It is a dark, hard volcanic rock. It consists of minerals most often invisible to the naked eye. As you can easily guess, the formation of basalts is associated with volcanism, i.e. the pouring of lava onto the surface of the Earth. When lava cools, it forms various rocks, but basalts are the most common of them - they make up 90% of the volcanic rocks on our planet.
What is the mid-ocean ridge? It is the axis of each ocean (fig.1). You could say that the ocean is born here. It is a longitudinal crack in the earth's crust. It is formed because the tectonic plates on the ocean floor move apart. Through the fissure, lava flows from the earth's mantle to the surface of the ocean floor.
Now that it is clear how MORBs are formed, one should ask whether such a MORB is easy to meet. Of course, you can dive to the bottom of the ocean (if you can), but we have an easier way.
"Old" MORBs - those that are 400 and 500 million years old and are a faint memory of the old oceans - can be found in the Sudetes and the Sudeten Foreland, e.g. in the Ślęża Massif, where we are now. Such rocks, depending on how much they are transformed (metamorphozed), are called greenstones, amphibolites or simply metabasalts. Rocks made of metabasalts are right in front of us. We hurry with the explanation - no, neither Gozdnica nor Ślęża are extinct volcanoes. As we wrote earlier, lava erupts from fissures during submarine eruptions. Today's shape of Ślęża has nothing to do with it!
Some in the oval shape of these rocks see the presence of the so-called pillow lavas, i.e. "bubbles" of basalt lava solidified under water (fig. 2).
To log the EC you need to visit the place and send answers to the questions:
1. Which photo shows the metabasalt, i.e. the rock that forms the top of Gozdnica? Using the drawing (fig.3) match the appropriate photo of the rock (A or B)
2. Look at the rock. Does metabasalt resemble original, unaltered basalt? Based on your field observations and listing, identify similarities.
3. How do you think, how the basalts that formed within the mid-ocean ridge ended up in the middle of the continent?
a) Once there was more water in the oceans, so it also flooded the continents.
b) The arrangement of continents and oceans has changed in the past, and today "remnants" of ancient oceans have survived on the continents.
c) The Earth is cracking open now and a new ocean is forming in this place.
WARNING! To log this EC you have to send the answers to PIG_PIB profile. You can log after sending the answers, without waiting for our reply. Logs without answers will be deleted within 14 days!
Literatura / References:
Majerowicz A. (1994) Tekstural features and symptoms of ocean floor metamorphism in the top part of the Ślęża Ophiolite (SW Poland). Archiwum mineralogiczne. T.1, z.2
Grafika w tle / Background graphics: Pixabay.com
