Prawdziwa sensacja! Serpentyny w serpentynicie! EarthCache

PRAWDZIWA SENSACJA! SERPENTYNY W SERPENTYNICIE!

A REAL SENSATION! SERPENTINES IN SERPENTINITE!

Obco brzmiące określenie? Trudna do wymówienia nazwa? To serpentynit!

Co kryje się za tajemniczym zielonym, żółtym, szarym, czasem czarnym kamieniem występującym na Dolnym Śląsku?

Dowiesz się tego już TERAZ! Wystarczy, że będziesz przewijać dalej!

Serpentynit to metamorficzna skała występująca w wielu miejscach na świecie (w tym w Polsce) lecz miliony Polaków jeszcze jej nie poznały! Powstała w wyniku przeobrażenia skał ultrazasadowych¹ pod wpływem różnych procesów (tzw. serpentynizacji).  Nazwa skały wzięła się od łacińskiego słowa serpens – żmija, wąż, a to dzięki falistej budowie i niezwykłemu zabarwieniu, dzięki czemu wygląda niczym skóra węża. Serpentynity zbudowane są z minerałów należących do tak zwanej grupy serpentynu.

Cała grupa serpentynu obejmuje kilka minerałów reprezentowanych przez chryzotyl, antygoryt i lizardyt. Ich cechą wspólną jest skład chemiczny: są uwodnionymi krzemianami magnezu. Oznacza to, że w swej strukturze, oprócz krzemu, tlenu i magnezu, zawierają także cząsteczki wody, która jest niezbędna do ich powstania.

Weźmy więc pod lupę nasze minerały z grupy serpentynu.

Chryzotyl – pospolity, rozpowszechniony i niekiedy niebezpieczny. Występuje przede wszystkim w skupieniach równolegle wydłużonych włókien lub pręcików o długości do kilkunastu centymetrów (tworząc tak zwany azbest serpentynowy). Jego barwa jest zielonawo-oliwkowa lub zielonawo-szarawa, wykazuje silny połysk (fig.1). Do niedawna stosowany przy produkcji eternitu i tworzyw PCV, jednak okazało się, że minerał ten z łatwością dzieli się na małe kryształki, które wraz z powietrzem trafiają do naszych płuc, powodując choroby nowotworowe.
 

Fig. 1. Chryzotyl. U góry: struktura minerału (Ferrand 2019, zmienione); na dole po lewej: azbest chryzotylowy w powiększeniu (szer. okazu ok. 1 cm), fot. M. Szadkowski; po prawej: skupienie włókien chryzotylu, fot. Eurico Zimbres,  źródło: en.wikipedia.org
 

Lizardyt – ma pokrój rurek lub blaszek, jest kruchym minerałem wtórnym, występującym jako składnik zbitych serpentynitów. Przyjmuje barwę jasnozieloną i zieloną w różnych odcieniach (fig. 2). Wykorzystywany jako kamień ozdobny, ceniony przez kolekcjonerów.
 

Fig. 2 Lizardyt. U góry: struktura minerału (Ferrand 2019, zmienione); na dole po lewej: masywne skupienie lizardytu, fot. John Krygier,  źródło: www.wikidata.org; po prawej: lizardyt na powierzchni serpentynitu, fot. A. Żerebecka
 

Antygoryt – szeroko rozpowszechniony. Jest podstawowym składnikiem serpentynitów (84-99% skały). Występuje jako główny składnik zbitych serpentynitów (fig. 3). Ma duże znaczenie naukowe jako wskaźnik charakteru i warunków przeobrażeń, jakie zachodziły w skałach. Przyjmuje zabarwienie zielone w różnych odcieniach, przechodzące w szarość i czerń. Dzięki takiej kolorystyce przez niektórych nazywany jest polskim jadeitem². Serpentynit antygorytowy wykorzystuje się jako kamień ozdobny, jest ceniony przez kolekcjonerów.
 

Fig. 3 Antygoryt. Po lewej u góry: struktura minerału (Ferrand 2019, zmienione); po prawej u góry: antygoryt z serpentynitów Sobótki, Dolny Śląsk fot. Piotr Sosnowski, źródło: pl.wikipedia.org; na dole: skupienie antygorytu, fot. Dennis Tasa, Tasa Graphic Arts, Inc.  źródło: www.mtholyoke.edu
 

Minerałom z grupy serpentynu możemy przyjrzeć się bez problemu w skałce (części bardzo starego kamieniołomu) do której prowadzą nas kordy kesza. Miłego oglądania!
 

Słowniczek:

¹ Skały ultrazasadowe – głównie dunit i perydotyt. Są to skały bardzo zasadowe, czyli zawierające bardzo mało krzemionki (SiO₂). Zbudowane przeważnie z ciemnych minerałów: oliwinów i piroksenów. Występują przede wszystkim w płaszczu ziemskim.

² Jadeit – rzadki i ceniony kamień ozdobny o zielonej barwie; odmiana piroksenu.
 

Aby zalogować EC musisz odwiedzić miejsce i przesłać odpowiedzi na pytania:

1. Obecność jakiej substancji warunkuje powstanie minerałów z grupy serpentynu?
2. Na podstawie własnych obserwacji i listingu wskaż, jakie odmiany serpentynu można znaleźć w terenie.
3. Prześlij zdjęcia (swoje lub GPS) z różnymi odmianami serpentynu.
    

UWAGA! Do zalogowania tej skrytki EarthCache wymagane jest wysłanie odpowiedzi do zadań przez profil PIG_PIB. Logować można po wysłaniu rozwiązań, nie czekając na wiadomość z naszej strony. Logi bez wysłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni.
 

A strange sounding term? A difficult name to pronounce? It's serpentinite!

What is hidden behind the mysterious green, yellow, gray, sometimes black stone found in Lower Silesia?

You will find out NOW! Just keep scrolling!
 

Serpentinite is a metamorphic rock appearing in many places around the world (including Poland), but millions of Poles have not yet met it! It was created as a result of the metamorphosis of ultra-alkaline rocks¹ affected by various processes (so-called serpentinization). The name of the rock comes from the Latin word serpens – a viper, a snake, because of its wavy structure and unusual coloring, which makes it look like snake skin. Serpentinites are made of minerals belonging to the so-called serpentine group.

The whole serpentine group includes several minerals represented by chrysotile, antigorite, and lizardite. Their common feature is the chemical composition: they are hydrous magnesium silicates. This means that in their structure, in addition to silicon, oxygen and magnesium, they also contain water molecules, which are necessary for their formation.
Let's take a look at our serpentine minerals.

Chrysotile – common, widespread and sometimes dangerous. It occurs primarily in clusters of parallel elongated fibers or rods up to several centimeters long (forming so-called serpentine asbestos). Its color is greenish-olive or greenish-grayish, it shows a strong luster (fig. 1). Until recently, it was used in the production of asbestic tile and PVC materials, however, it turned out that this mineral easily splits into small crystals, which goes to our lungs with the air and causing cancer.

Lizardite – has a tubes or plaques habit, is a fragile secondary mineral, occurring as a component of dense serpentines. It is light green and green in various shades (fig. 2). Used as a decorative stone, valued by collectors.

Antigorite – widespread. It is the basic component of serpentinites (84-99% of the rock). Occurs as the main component of dense serpentine (fig. 3). It has great scientific significance as an indicator of the nature and conditions of transformations of the rocks. It adopts green color in various shades, turning into gray and black. Thanks to such colors, it is sometimes called Polish jade². Antigorite serpentine is used as a decorative stone and is valued by collectors.

Minerals from the serpentine group can be easily seen in the rock (part of a very old quarry) to which the cords cords lead us. Nice watch!
 

Glossary:

¹ Ultra-alkaline rocks – mainly dunite and peridotite. These rocks are very alkaline, i.e. they contain very low silica (SiO₂). Built mostly of dark minerals: olivine and pyroxenes. They occur primarily in the Earth's mantle.

² Jade – a rare and valued decorative green stone; a variety of pyroxen.
 

To log the EC you need to visit the place and send answers to the questions:

1. The presence of which substance determines the formation of serpentine minerals?
2. Based on your observations and listing, indicate which serpentine varieties can be found in the field.
3. Send photos (yours or GPS) with different varieties of serpentine.
    

WARNING! To log this EC you have to send the answers to PIG_PIB profile. You can log after sending the answers, without waiting for our reply. Logs without answers will be deleted within 14 days!
 

Literatura / References:

1. Jaroszewski W. (red). 1986. Przewodnik do ćwiczeń z geologii dynamicznej. Warszawa, wydanie VI

2. Ferrand T. P. 2019. Neither antigorite nor its dehydration is “metastable”. American Mineralogist;104(6):788-790. doi:10.2138/am-2019-6957

3. www.wikipedia.org
    

Grafika w tle: Serpentynit. Fot. Archiwum PIG-PIB
 

Masz pytania? Napisz do nas! Kontakt: geocaching@pgi.gov.pl