Kiedy dwóch kawalerów uderza w konkury wiadomo, że w powietrzu wisi jakiś dramat.
Obaj absztyfikanci to rosłe chłopy - chciałoby się rzec, nie bez kozery - chłopy jak dęby. Jeden to zadomowiony, potężny i stateczny obywatel. Drugi ma w sobie jakąś pociągającą nutkę egzotyki...
Który wygra?
Quercus rubra vs Quercus robur.
Dramatis personae:
Dąb szypułkowy (Quercus robur) - najczęściej występujący z trzech rodzimych gatunków dębu. Z dębem bezszypułkowym (Quercus petraea) czasem tworzy mieszańce, nieraz trudne do rozróżnienia od gatunków macierzystych. Z dębem omszonym (Quercus pubescens) krzyżuje się dużo rzadziej - zresztą ten występuje dziko na jednym stanowisku w rezerwacie Bielinek nad Odrą.
Drzewo to przez jakieś 200 lat dorasta do 50 metrów wysokości. Dożywa do około 800-1000 lat - w brew obiegowej opinii nie jest to najdłużej żyjące polskie drzewo (gdzie mu tam do cisa pospolitego (Taxus baccata), którego najstarsze znane na naszych ziemiach osobniki mają około 1300 lat), niemniej jest w ścisłej czołówce. No i imponuje rozmiarami. Charakterystyczne liście mają odwrotnie eliptyczny kształt, blaszka liściowa jest nieregularna, brzegi liścia niezbyt równomiernie klapowane. Sam liść osadzony jest na krótkim ogonku. Nazwa zaś dębu bierze się od długich szypułek na których osadzone są owoce - czyli popularne żołędzie, będące orzechami.
Dąb czerwony (Quercus rubra) - pochodzi z Ameryki Północnej, a do Europy trafił w XIX wieku jako roślina ozdobna. Nie on jedyny zresztą, podobną drogę przebył rzadszy w naszym kraju dąb błotny (Quercus palustris).
Dąb czerwony jest odrobinę niższy od dębu szypułkowego, charakteryzuje się też - przynajmniej w młodości - szybszym wzrostem. Przez długi czas - w przeciwieństwie do gatunków rodzimych - kora pozostaje gładka, nawet później spękania nie są tak głębokie jak u dębu szypułkowego. Liście duże, u podstawy szerokoklinowate, z obu stron po 4 pary prawie równoległych do siebie klap bocznych, grubo ząbkowanych, ostro zakończonych. Jesienią przyjmują czerwoną barwę. Żołędzie są natomiast krótsze, bardziej korpulentne od rodzimych.
Nisza ekologiczna - miejsce i funkcja organizmów w strukturze ekosystemu. Niszę ekologiczną może zajmować tylko jeden gatunek. Walka o nią nazywana jest konkurencją międzygatunkową.
W tej walce dąb czerwony traktowany jest jako gatunek inwazyjny.
Cóż to takiego jest?
Otóż jest to gatunek obcy o znacznej ekspansywności (prawdopodobnie nie ma w środowisku naturalnych wrogów), który rozprzestrzenia się naturalnie lub z udziałem człowieka i stanowi zagrożenie dla fauny i flory danego ekosystemu, konkurując z gatunkami rodzimymi o niszę ekologiczną, a także przyczyniając się do wyginięcia gatunków miejscowych.
Gatunki inwazyjne to najczęściej antropofity (nazwa nie bez kozery kojarzy się z człowiekiem, to głównie on odpowiada za ich rozprzestrzenianie). Antropofity można podzielić na dwie grupy:
- archeofity - które podróżowały z człowiekiem od starożytności i w naszej florze są już tak zadomowione, że nawet nie domyślamy się, że są obce: chaber bławatek (Centaurea cyanus) czy kąkol polny (Agrostemma githago),
- kenofity - czyli rośliny które rozpoczęły swoją ekspansję po roku 1500.
To wśród kenofitów, jako gatunków nowych, zdarzają się właśnie gatunki inwazyjne. Niektóre z nich są niebezpieczne tylko - ha, tylko - dla ekosystemów, inne także bezpośrednio dla człowieka. Część może posiadać pewną wartość dla gospodarki (co będzie sprzyjało ich rozprzestrzenianiu), część zaś będzie powodować straty w dochodach. Czasami zaś gatunek inwazyjny przynosi i jedno, i drugie. Poniżej lista kilku takich przybyszów - wśród nich tytułowy Quercus rubra jest w miarę grzeczny, i taki ładny... Niemniej wypiera rodzime gatunki:
Dąb czerwony (Quercus rubra) - sadzony jako roślina ozdobna, drewno posiada odrobinę gorszej jakości niż dęby rodzime.
Grochodrzew (Robinia pseudoacacia) - znana także pod nazwą robinii akacjowej - niezwykle szybko rosnący chwast leśny, zagłuszający inne gatunki i średnio nadający się na drewno. Mimo to doskonała - jedna z najbardziej wydajnych - roślina miododajna. Pochodzi z Ameryki Północnej.
Klon jesionolistny (Acer negundo) - wypiera rodzime gatunki takie jak jesion wyniosły (Fraxinus excelcior), odporny na suszę i zanieczyszczenia, używany jako roślina ozdobna. Soki roślinne zawierają sporo cukru (podobnie jak klon cukrowy - Acer saccharum), jednak nie jest wykorzystywany przemysłowo w Europie. Pochodzi z Ameryki Północnej.
Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) - nie mogło zabraknąć najbardziej znanej w Polsce rośliny inwazyjnej, daru agrotechników z bratniego Związku Sowieckiego. Jako roślina niezwykle plenna miał być używany jako pasza. Niestety okazał się trujący, także dla ludzi. Nadal jednak jest bardzo plenny. Pochodzi z Kaukazu.
Bieluń dziędzierzawa (Datura stramonium) - niezwykle trujące pnącze sadzone często jako roślina ozdobna. Każda część rośliny może zabić po spożyciu. Na szczęście nie rozprzestrzenia się zbyt szybko, ponieważ pochodzi z odrobinę cieplejszych regionów Świata, z Meksyku mianowicie.
Niecierpek drobnokwiatowy (Impatiens parviflora) - obecnie najbardziej pospolity gatunek runa leśnego w Polsce. Tworzy wielkie płaty głusząc rodzimą roślinność. Uciekinier z ogrodów botanicznych posiada wspaniałą właściwość - sam rozsiewa swoje nasiona. Przez botaników nazywany jest "natrętnym Mongołem" ponieważ pochodzi z Azji Środkowej.
Gatunkami inwazyjnymi mogą być - i są - także zwierzęta. Przykładem są chociażby króliki w Australii, z racji braku wrogów mnożące się jak... Jak króliki, i tym samym zajmujące miejsce rodzimych torbaczy. Ciekawostką jest, że za hodowlę domowych królików w Nowej Południowej Walii grozi grzywna wysokości 40 tysięcy dolarów australijskich.
Gatunki inwazyjne i zawleczone to spory problem nie tylko dla ekosystemów, ale także dla gospodarki ludzkiej. O ile część zawleczeń, jak chociażby nasza stonka ziemniaczana, nastąpiło nieświadomie, bardzo często za cały stan rzeczy odpowiada człowiek - w niektórych ujęciach także traktowany jako gatunek inwazyjny.
Brak podstawowej znajomości ekologii - lub zwykła ludzka dezynwoltura - doprowadziły już do zniszczenia wielu ekosystemów, wyginięcia wielu gatunków i klęsk ekologicznych. I to tylko przez introdukcję obcych gatunków - przykładem może być chociażby ekosystem Jeziora Wiktorii, poważnie nadwyrężony i zmierzający do zagłady przez wprowadzenie doń okonia nilowego...
Niestety, nie wygląda na to, żeby człowiek zaczął zastanawiać się nad konsekwencjami swoich działań.
Tym bardziej, że nawet na polskich monetach zamiast rodzimego dębu wygrawerowany jest jego północnoamerykański konkurent...
Skrytka ukryta pośród dębów czerwonych, ale na robinii.