W KRAINIE GRANITU
IN THE WORLD OF GRANITE
[PL]
W Chwałkowie występuje kilka czynnych i nieczynnych kamieniołomów granitu. Kamieniołomy nieczynne są zalane wodą. Jednym z nich, w którym można prowadzić obserwacje granitu jest nieczynny kamieniołom potocznie zwany „Wielgosza”. Przy dojściu do kamieniołomu należy zachować szczególne bezpieczeństwo i nie wolno zbaczać z istniejących ścieżek. Obserwacje granitu prowadzimy na skałkach po zachodniej stronie ścieżki, blisko wody.
Fragment odsłonięcia granitu
W kamieniołomie odsłania się granit, a dokładniej granodioryt. W stosunku do typowego granitu zawiera on mniej skalenia potasowego (zobacz EarthCache "Opoka niemczańskiego grodu"). Zbudowany jest z plagioklazu, kwarcu, skalenia potasowego, biotytu i chlorytu. Podrzędnie występuje albit, serycyt, cyrkon, apatyt, epidot, klinozoizyt, allanit, tlenki żelaza, piryt, tytanit, muskowit, rutyl i granat. Odznacza się barwą jasnoszarą, strukturą średnioziarnistą. Miejscami można zaobserwować teksturę kierunkową wyznaczoną przez linijne lub warstwowe ułożenie minerałów. W obrębie skały nieżadko zaobserwować można enklawy. Enklawa jest fragmentem skały, który różni się budową i składem mineralnym od reszty skały. Występują różne typy enklaw. Po pierwsze ksenolity. Są to fragmenty skał które otaczały płynną magmę i dostały się do jej wnętrza, nie uległy jednak roztopieniu. W ksenolitach można rozpoznać pierwotne struktury i tekstury skały, maja z reguły kanciaste kształty. Kolejnym typem są mikrokrystaliczne enklawy felzytowe (czyli jasne). Tworzą je drobne minerały, podobne jak w skale gospodarzu ale o wiele mniejsze. Drobnokrystaliczne enklawy maficzne to kolejny typ. Występują najpowszechniej. Z reguły są zaokrąglone, najczęściej wielkości kilku, kilkunastu centymetrów. Są zbudowane z ciemnych minerałów.
Grupę magmowych skał głębinowych o pokrewnej genezie i wykazujących podobne cechy, obejmującą granity, granodioryty i tonality określa się mianem granitoidów.
Granit (granodioryt) z Chwałkowa
Tutejsze skały są częścią masywu granitoidowego Strzegom-Sobótka, który usytuowany jest na bloku przedsudeckim pomiędzy miejscowościami Jawor i Męcinka na zachodzie, a Strzeblowem i Wirkami na wschodzie. Strefa wychodni granitów rozciąga się w kierunku WNW-ESE na długości około 50 km. Posiada ona maksymalną szerokość 12 km. Masyw tworzą cztery odrębne granitowe intruzje, powstałe w wyniku krystalizacji niezależnych komór magmowych przed około 302-309 mln lat. Z tego też względu wyróżnia się szereg odmian granitów na obszarze tego masywu. Jednym z nich jest granit chwałkowski określany też jako granit strzeblowski, występujący w centralnej i wschodniej części masywu. Są to granitoidy biotytowe o składzie petrograficznym od granodiorytów do tonalitów.
Jak powstają granity
Granity są skałami powstałymi przez krystalizację magmy. Magma granitowa jest stopem krzemianowym, który powstaje przez stopienie skał dolnej skorupy ziemskiej. Taki "skorupowy" stop może mieszać się ze stopem pochodzenia płaszczowego. Magma granitowa powstaje na głębokości około 30-40 km. Stąd przemieszcza się ku górze i tu, zwykle na głębokości 8-10 km, następuje jej umiejscowienie i krystalizacja. W ten sposób powstają ciała magmowe zwane intruzjami.
Ze względu na rozmiar, kształt i umiejscowienie w skałach osłony wyróżnia się różne typy intruzji. Podstawowe to:
Batolity - olbrzymie intruzje magmowe typu niezgodnego, których dno jest nierozpoznawane dla badań geologicznych. Powstają zazwyczaj podczas ruchów górotwórczych lub tuż po ich ustaniu. Największe batolity zajmują powierzchnie rzędu setek tysięcy km2. W Polsce tworzą między innymi masywy karkonoski, strzegomski, tatrzański (batolity te powstały podczas orogenezy waryscyjskiej (hercyńskiej)).
Dajka - intruzja niezgodna w postaci żył przecinających otaczające warstwy skalne. Mogą występować pojedynczo lub tworzą koncentryczne zgrupowania.
Sill - żyła pokładowa - intruzja zgodna w postaci cienkiej warstwy magmy, która wcisnęła się miedzy warstwy skalne. Sille najczęściej powstają blisko powierzchni Ziemi.
Lakolit (lakkolit) - intruzja zgodna, między dwoma warstwami skalnymi powstaje soczewka magmy wypukła ku górze.
Granity są skałami zwięzłymi, słabo spękanymi, dlatego kamieniołomy granitu, takie jak obserwowany w Chwałkowie, mają strome ściany i są bardzo głębokie. Ponieważ granity są skałami nieprzepuszczalnymi, dopływ wody gruntowej do kamieniołomu jest niewielki, a woda opadowa nie przesiąka przez skały i gromadzi się na dnie. W czasie eksploatacji granitu woda jest wypompowywana i usuwana z kamieniołomu. Po zaprzestaniu eksploatacji i pompowania, wyrobiska granitu powoli wypełniają się wodą. Po pewnym czasie stają się z wyglądu atrakcyjnymi zbiornikami wodnymi, zachęcającymi do kąpieli. Należy jednak pamiętać, że w większości są to miejsca bardzo niebezpieczne. Strome ściany uniemożliwiają swobodny dostęp do wody. Woda jest głęboka i pokrywa nierówności dna i różne przedmioty pozostałe po eksploatacji, albo wrzucone przez ludzi. Skakanie do takiej wody i nurkowanie w niej jest bardzo niebezpieczne.
Aby zalogować znalezienie musisz odwiedzić miejsce i odpowiedzieć na pytania:
- Czym różni się granit od granodiorytu?
- Co to są granitoidy?
- Wymień dwa przykłady intruzji zgodnych.
- Czy w okolicach Chwałkowa występują takie same granity jak w okolicach Strzegomia? Proszę uzasadnić odpowiedź.
- Stojąc na współrzędnych punktu twarzą do wyrobiska po lewej stronie na bloku skalnym przy ścieżce widoczny jest ciemnej barwy enklawa. Podaj jej średnicę.
- Jak sądzisz jakiego typy może być to enklawa?
- Opcjonalnie: Do swojego logu dołączyć fotografie siebie albo swojego GPS.
Odpowiedzi proszę wysyłać na adres mailowy dostępny przez profil. Logować można po wysłaniu odpowiedzi nie czekając na odpowiedź z naszej strony. Logi bez przesłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni!