Historia Mariensztatu, to historia drogi, która już od średniowiecza łączyła Krakowskie Przedmieście z Wisłą. Biegła ona wąwozem strumienia, za klasztorem berndardynek, stąd w XVI wieku zwana była „Za Mniszkami”, a następnie „Ku Wiśle”. Obszar po obu stronach owego wąwozu został zabudowany w II połowie XVIII wieku a sam wąwóz został z czasem pokryty brukiem i przemianowany na ul. Bednarską, która stała się traktem dla towarów przywożonych Wisłą.
Dość ciekawą sprawą była forma prawna tego terenu, bowiem od I poł. XVIII w. Mariensztat był jurydyką, czyli niepodległą władzom miejskim i miejskiemu sądownictwu enklawą, będącą prywatną własnością. Jurydyka została założona przez Eustachego Potockiego generała artylerii Wielkiego Księstwa Litewskiego i jego żonę Marię, stąd pochodzenie nazwy – miasto Marii – z niemiecka Mariensztat. Jurydyka posiadała własny herb o kształcie tarczy podzielonej w słup - z lewej strony herb Pilawa Potockich, z drugiej czerwony jeleń na srebrnym polu. Ten system prawny Mariensztatu przetrwał do końca XVIII wieku, kiedy to został włączony do Warszawy.
Jeszcze w 1775 roku został wybudowany w pobliżu most łyżwowy, co spowodowało dalszy rozwój zabudowy Mariensztatu. Jednak panoramę Mariensztatu na dobre zmieniły dopiero kolejne dwie budowle: ukończony w 1846 roku wiadukt Pancera prowadzący do mostu Kierbedzia, który oddano do użytku w 1864 roku.
Budowa zjazdu wiązała się z licznymi wyburzeniami, szczególnie w okolicy placu Zamkowego, gdzie zburzono m. in. Kościół św. Klary i klasztor Bernardynek, co otworzyło widok w głąb Mariensztatu. Po 1843 roku magistrat warszawski wykupił kilka posesji i utworzył niewielki placyk targowy, który zajmował płd-zach Ćwiartkę obecnego rynku. Plac zabudowany był drewnianymi straganami, na których sprzedawano głównie żywność. W 1913 roku przeniesiono najstarsze targowisko z Rynku Nowego Miasta na Mariensztat, który to stał się wówczas głównym rynkiem Powiśla i był nim aż do 1944 roku.
W przededniu II wojny światowej Mariensztat jak i cała dzielnica były bardzo zaniedbane i zamieszkałe przez ludność ubogą. Choć w 1939 roku Mariensztat unikną poważniejszych zniszczeń to w 1944 roku podczas powstania warszawskiego uległ niemal całkowitej zagładzie.
Obecny Mariensztat wybudowano w latach 1948‐1949 według projektu inż. arch. Zygmunta Stępińskiego i Józefa Sigalina i było to pierwsze nowo powstałe osiedle w powojennej Warszawie. Osiedle Mariensztat to założenie urbanistyczne wzorowane na polskiej architekturze XVIII wieku w typie prowincjonalnego baroku lub renesansu. Miał on odwzorowywać typowe małe polskie miasteczko i w pewnym sensie był próbą stworzenia miasta idealnego: z rynkiem, zielenią, niezbędnymi usługami oraz przedszkolem.
Centralne miejsce Mariensztatu to rynek otoczony z trzema stronami kamieniczkami. Jedna strona otwarta jest na prestiżowe dzieło socjalizmu: trasę W‐Z, co było typowym podejściem socjalistycznej urbanistyki, gdzie eksponowano wielkie ciągi uliczne. Główną ulicą Mariensztatu, jak przed wiekami jest Bednarska. W ramach osiedla łącznie powstało 53 kamieniczek a na szczególną uwagę zwracają dużej klasy elementy zdobnicze w tym mozaika z zegarem, sgraffiti (malowidła na kamieniczkach), oraz socrealistyczna rzeźba przekupki. Ciekawym budynkiem architektonicznym jest tzw. „Waweliowiec” przy Bednarskiej, który swoim wyglądem nawiązuje do dziedzińca zamku na Wawelu.
Budowane mieszkania były bardzo małe, lecz wtedy w powojennej zniszczonej Warszawie były marzeniem każdego Warszawiaka. Szybkość budowy oraz problemy z gruntem sprawiają, że dzisiaj kamienice się sypią. Powojenny Mariensztat szybko stał się salonem stolicy. Na początku swojego istnienia Mariensztat był niezwykle lansowany przez władze socjalistyczną. Było to miejsce niezwykle modne, odbywały się tu zabawy ludowe i potańcówki.
Trudno ustalić kiedy dokładnie opustoszał Rynek Mariensztacki, dziś choć w centrum jest nieco na uboczu miejskiego życia. Atmosferę prowincjonalnego rynku psuje duży ruch samochodowy trasy W-Z, Wisłostrady i ulicy Nowy Zjazd. Układ urbanistyczny Mariensztatu został wpisany do rejestru zabytków ze względu na swoją wyjątkowość w skali miasta i jego „małomiasteczkowy charakter”.
