W OGRODZIE ENTÓW
IN THE ENT'S GARDEN
[PL]
Krajobrazy Przedgórza Sudeckiego najczęściej kojarzą się z niewysokimi, ostańcowymi wzgórzami, które są rozdzielone rozległymi, słabo nachylonymi powierzchniami. Stąd idąc po równej, sielskiej łące nikt się nie spodziewa, że za chwilę stanie na skraju urwiska. Właśnie z taką sytuacją mamy do czynienia na wschodnich stokach Wzgórz Gumińskich, na odcinku od Łagiewnik do Niemczy. Występuje tam kilka głębokich na 25- 30 metrów dolin, o charakterze przełomowym, których skaliste zbocza przywodzą na myśl typowo górskie rejony.
Jednym z takich miejsc jest wąwóz pomiędzy Ligotą Wielką i Przystroniem, położony z dala od szlaków turystycznych. Zwiedzanie wąwozu najepie rozpocząć do niewielkiego wzniesienia w zakolu potoku Krasawa. Znajdują się tu ruiny wieży widokowej powstałej prawdopodobnie pod koniec XIX w., będącej dawnej miejscem licznych wycieczek Opodal pozostałości grodu z XI-XIII w., nazywane błędnie "Szwedzkim Okopem". Pozostałości fragmentu wałów grodu i wieży widokowej wprowadzają atmosferę tajemniczości minionych czasów. Po pokonaniu stromego zejścia staje się nad potokiem, który wije się pomiędzy pionowymi skalnymi ścianami. Porastające stoki graby, powyginane i rosochate niczym tolkienowscy Entowie, oraz pomnikowe dęby potęgują wrażenie niesamowitości. Potok Krasawa latem leniwie sączy się pomiędzy głazami, jednak wiosną i po ulewach potrafi być wzburzony i dziki. Przejście pomiędzy urwiskami ma zaledwie trzysta metrów, ale można tam poczuć Ducha Gór. Na jego końcu wąwóz się rozszerza i łagodnieje przechodząc w coś, co można nazwać ogrodem. Dostojne skały porośnięte bluszczem i paprociami napawają lekką melancholią.
Skąd w tym miejscu wziął się taki wąwóz rodem z wysokogórskich obrazków? Aby zrozumieć pochodzenie przełomowego odcinka Krasawy i dzisiejszy kierunek spływu wód tej rzeki, należy cofnąć się o ponad 200 tys. lat, a więc do czasów, kiedy rejon Przedgórza Sudeckiego pokryty był grubym na ponad 200 metrów lądolodem z okresu zlodowacenia środkowopolskiego. Dawne szerokie, dobrze wykształcone doliny, którymi płynęły rzeki przed nastaniem epoki lodowcowej zostały zasypane materiałem lodowcowym.
Gdy nastąpiło ocieplenie klimatu i lądolód zaczął się wycofywać na północ, na nowo rozwijała się sieć rzeczna. Duże rzeki jak Ślęza i Oława zdołały odnowić swój pierwotny kierunek spływu. Inaczej sprawa miała się w przypadku mniejszych cieków. Dolina potoku Krasawy przed nastaniem epoki lodowcowej (w neogenie) na północ od Ligoty Wielkiej skręcała w kierunku północnym do doliny dzisiejsze rzeki Krzywuli. Po zasypaniu tego obszaru przez utwory fluwioglacjalne i morenowe i ustąpieniu lodowca rzeka nie była w stanie przebić się w kierunku północnym i zmuszona została do przepływu w kierunku wschodnim. W ten sposób już przed tysiącami lat Krasawa zmieniła swój kierunek przepływu i rzeźbiła nową dolinę. W trakcie swojej działalności napotkała jednak na przeszkodę ukrytą pod polodowcowymi osadami. Były nią twarde skały metamorficzne stanowiące główny budulec Wzgórz Gumińskich. Wcinając się w nie utworzyła przełom epigenetyczny o bardzo stromych zboczach i wąskim, skalistym dnie. Powyżej niego dolina rozszerza się gwałtownie tworząc Kotlinę Ligocką.
Co to jest przełom epigenetyczny i jak powstaje?
Przełom epigenetyczny to rodzaj przełomu rzecznego, który powstaje, gdy rzeka rozwija się na powierzchni zbudowanej ze skał osadowych pokrywających ukrytą pod nimi starą rzeźbę. Rzeka wcina się w mało odporne osady, następnie trafia na materiały dużo odporniejsze na erozję. W związku z tym duża część energii rzeki jest wykorzystywana na erozję wgłębną, aby nadążyć za pogłębianiem doliny w obszarach przyległych. Dzięki temu zamiast szerokiej doliny tworzy się wąska dolina przełomowa.
Schemat powstania przełomu epigenetycznego
Podobne przełomy utworzyły się w rejonie Gilowa i Ratajna. Szczególnie zachęcamy do odwiedzenia ten koło Gilowa. Nad wąwozem znajduje się tam „Tatarski Okop” - pozostałości obronnego grodziska z IX-X w., rozpościerającego się na powierzchni ponad 4 ha, a należącego do Państwa Wielkomorawskiego. Znajdują się tam również specjalnie przygotowane ścieżki edukacyjne: archeologiczna, przyrodnicza i geologiczno-geomorfologiczna.
Warto też powiedzieć parę słów o znajdujących się tu skałach. Są to mylonity - skała drobnoziarnista, laminowana. Miejscami występują w niej duże pojedyncze kryształy lub ich agregaty, często odkształcone, zwane porfiroklastami. Występujące tu mylonity składają się głównie z plagioklazu, kwarcu i biotytu. Lokalnie pojawia się również kordieryt. Laminy mają najczęściej miąższość 2-10 mm, a różnią się między sobą zawartością łyszczyków oraz wielkością ziarna. Laminy ubogie w biotyt (jaśniejsze) składają się z ziaren o średnicy 0,2-0,5 mm.
Powstanie mylonitów związane jest z ruchami tektonicznymi, podczas których tworzy się wysokie ciśnienie – nie jest ono podobne do ciśnienia atmosferycznego lub ciśnienia słupa wody, lecz działa w określonym kierunku. Podwyższona temperatura sprawia dodatkowo, że skała się uplastycznia i w tym stanie zaczyna płynąć - dochodzi do jej deformacji. Tutejsze mylonity powstały z gnejsów sowiogórskich w czasie orogenezy waryscyjskiej.
Szerzej mylonitom i strefie Niemczy poświęcony jest EarthCache „Geologia z lotu ptaka” na wzgórzu Grzybowiec, a orogenezie waryscyjskiej EarthCache „Księga powstawania gór”.
Aby zalogować znalezienie musisz odwiedzić miejsce i odpowiedzieć na pytania:
- Jak nazywa się rodzaj przełomu, który tworzy rzeka Krasawa?
- Jaki czynnik rzeźbotwórczy przyczynił się do zmiany kierunku płynięcia rzeki Krasawy?
- Wymień 3 najważniejsze minerały budujące mylonity przełomu Krasawy.
- Odnajdź „skarbiec Entów”. Przyjrzyj się uważnie skale budującej ściany „skarbca”. Zwróć uwagę na ułożenie lamin (lineacja). Odpowiedz na pytanie czy „skarbiec” powstał z jednego bloku skalnego, czy inne jest jego pochodzenie. Uzasadnij swoją odpowiedź.
- Opcjonalnie: Do swojego logu dołączyć fotografie siebie albo swojego GPS.
Odpowiedzi proszę wysyłać na adres mailowy dostępny przez profil. Logować można po wysłaniu odpowiedzi nie czekając na odpowiedź z naszej strony. Logi bez przesłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni!