GEOLOGIA Z LOTU PTAKA
GEOLOGY FROM THE BIRD’S EYE VIEW
[PL]
Przed dotarciem do punktu warto zatrzymać się na wzgórzu Grzybowiec (364 m n.p.m.), gdzie na skraju lasu, znajduje się ambona widokowa postawiona w roku 2013, z której rozpościera się piękny widok na Piławę Górną. Platforma widokowa mimo że niezbyt wysoka, umożliwia obserwację krajobrazu rozpościerającego się w kierunku zachodnim i południowym. Widok na północ i wschód jest zasłonięty lasem. Studiowanie krajobrazu ułatwia panorama umieszczona na platformie.
Spoglądając z platformy widzimy przed sobą pofalowane wzgórza o zalesionych szczytach, które dalej przechodzą w majestatyczne pasmo gór. To ukształtowanie terenu jest w dużej mierze odzwierciedleniem budowy geologicznej. Najbliżej platformy rozciąga się teren, zajęty przez pola uprawne i łąki. Tu w odległości kilkudziesięciu metrów na zachód od platformy przebiega granica pomiędzy dwiema jednostkami geologicznymi: strefą mylonityczną Niemczy i masywem gnejsowym Gór Sowich. Granica ta o przebiegu północny-północny wschód - południowy-południowy zachód jednak nie zaznacza się w ukształtowaniu terenu.
Patrząc ku zachodowi i południowemu zachodowi, na drugim planie widzimy pasmo wzgórz. Najwyższymi punktami tego pasma są: wzgórze Rybak (411 m n.p.m.), położone w części północnej i Kluczowska Góra (428 m n.p.m.) w części południowej. W dalszej perspektywie widać pasmo wzgórz tej samej wysokości – są to Wzgórza Bielawskie. Wzgórza te zbudowane są z gnejsów, częściowo zmigmatyzowanych, z wkładkami amfibolitów i stanowią przedsudecką część masywu Gór Sowich. Gnejsy te są obecnie wydobywane w dużym kamieniołomie w Piławie Górnej. Kamieniołom ten jest widoczny na tle góry Rybak.
Na horyzoncie można zauważyć kolejne pasmo górskie, którego szczyty (Kalenica - 964 m n.p.m., Słoneczna - 949 m n.p.m., Wielka Sowa - 1015 m n.p.m.) są wyższe o ponad 500 metrów w porównaniu ze wzgórzami widocznymi na drugim planie. Są to Góry Sowie, stanowiące sudecką część masywu gnejsowego. Cześć sudecka masywu Gór Sowich jest podniesiona w stosunku do części przedsudeckiej o około 450 m, wzdłuż uskoku sudeckiego brzeżnego. Uskok sudecki brzeżny ciągnie się w kierunku północny zachód - południowy wschód na przestrzeni około 150 km od okolic Bolesławca po okolice Jesenika w Czechach i jest jedną z najważniejszych stref tektonicznych w tej części Polski. Przebieg uskoku sudeckiego brzeżnego, który oddziela Sudety od Przedgórza Sudeckiego jest widoczny dzięki różnicom w ukształtowaniu terenu pomiędzy górzystymi Sudetami i słabo urzeźbionym Przedgórzem. Uskok ten rozdzielił te dwie jednostki morfologiczne w wyniku ruchów zapoczątkowanych w neogenie (ok. 23 mln lat). Wyniki analiz morfometrycznych krawędzi brzeżnej Sudetów wskazują na jego ciągłą aktywność, a największa stwierdzana jest na odcinku Gór Bardzkich.
Góry Bardzkie majaczą na horyzoncie na wschód od Kluczowskiej Góry. Przełom Bardzki dzieli je na dwie części: Grzbiet Zachodni i Grzbiet Wschodni. Stanowią one strukturę bardzką. Budują ją generalnie niezmetamorfizowane skały górnego ordowiku(?), syluru, dewonu i dolnego karbonu. Jedynie w części południowej skały te wykazują wyraźne podgrzanie przez intruzję granitoidów kłodzko-złotostockich o wieku 340 mln lat.
Widok na Góry Bardzkie i Masyw Grochowej / View at Bardzkie Mountains and Grochowa Massif.
Patrząc ku południowi na lewo od zalesionego wzgórza, na wschód od Kluczowskiej Góry, widzimy na drugim planie wzgórza Masywu Grochowej ze szczytami Stróżnik, Grochowiec i Brzeźnica. Masyw ten obejmuje jednostkę geologiczną nazywaną masywem Braszowic-Brzeźnicy i zbudowany jest z serpentynitu i gabra, które zostały tektonicznie włączone do strefy Niemczy. Skały te są fragmentem ofiolitu sudeckiego, czyli pozostałością kopalnego dna oceanicznego i częścią górnego płaszcza. Ofiolitowi sudeckiemu poświęcony jest EarthCache „Gorące dno oceanu”.
Po północnej stronie platformy widokowej znajduje się wejście do niewielkiego kamieniołomu, w którym odsłaniają się słabo zmylonityzowane gnejsy sowiogórskie, określane jako mylonity plagioklazowo-kwarcowo-biotytowe strefy Niemczy. Mylonity są skałą drobnoziarnistą, laminowaną. Miejscami występują w niej duże pojedyncze kryształy lub ich agregaty, często odkształcone, zwane porfiroklastami. Występujące tu mylonity składają się głównie z plagioklazu, kwarcu i biotytu. Lokalnie pojawia się również kordieryt. Laminy mają najczęściej miąższość 2-10 mm, a różnią się między sobą zawartością łyszczyków oraz wielkością ziarna. Laminy ubogie w biotyt (jaśniejsze) składają się z ziaren o średnicy 0,2-0,5 mm.
Mylonit gnejsowy z odsłonięcia na Grzybowcu / Gneissous mylonite from an outcrop on Grzybowiec Hill
Skały te cechuje doskonale widoczna foliacja (wszystkie rodzaje powierzchni w zdeformowanych skałach krystalicznych, wyznaczone równoległym ułożeniem minerałów lub lamin), podkreślona równoległym ułożeniem warstewek zbudowanych z kwarcu, plagioklazu i biotytu. Foliację przecinają żyły kwarcowe miąższości do kilku cm. Foliacja zapada ku południowemu wschodowi. Na powierzchni foliacji słabo widoczna jest lineacja (równoległe ułożenie jakichkolwiek elementów linijnych pojawiających się w obrębie skały lub na jej powierzchniach) zapadająca ku południowemu zachodowi.
Przykład foliacji i lineacji / Example of foliation and lineation
Mylonity odsłonięte w kamieniołomie na Grzybowcu należą do strefy mylonitycznej Niemczy. Strefa ta o przebiegu północny-północny wschód - południowy-południowy zachód, długości 42 km i szerokości 5 km, oddziela masyw gnejsowy Gór Sowich na zachodzie od pasma łupkowego Kamieńca Ząbkowickiego (pasmo kamienieckie) na wschodzie. Od północy strefa Niemczy jest ograniczona przez skały ofiolitu Ślęży, natomiast od południa przez uskok sudecki brzeżny. Mylonity strefy Niemczy powstały w okresie karbońskim (340-350 milionów lat) w wyniku mylonityzacji gnejsów sowiogórskich. Mylonityzacja to proces intensywnego rozdrabniania skały, połączony z krystalizacją minerałów w warunkach podwyższonej temperatury i wysokiego ciśnienia kierunkowego. Mylonityzacja zachodzi w górnych warstwach skorupy ziemskiej, najczęściej w strefach nasunięć oraz dyslokacji o charakterze uskoków. Gnejsy sowiogórskie pierwotnie były skałami osadowymi, o wieku około 500 milionów lat. Główny etap metamorfizmu tych skał i przekształcenie ich w gnejsy i migmatyty miał miejsce około 380 milionów lat temu. Gnejsom migmatycznym poświęcony jest EarthChache „Z głębin na powierzchnię ziemi”.
W obrębie mylonitów strefy Niemczy występują tektonicznie wtłoczone wkładki amfibolitów i łupków kwarcowo-grafitowych oraz serpentynity Szklar, a także gabra i serpentynity masywu Braszowic-Brzeźnicy. W mylonity intrudowały dioryty i granodioryty, tworzące zgodne, cienkie, płytowe intruzje (intruzjom tym poświęcony jest EarthCache „Opoka grodu niemczańskiego”).
Aby zalogować znalezienie musisz odwiedzić miejsce i odpowiedzieć na pytania:
- Jak powstaje mylonit?
- Jakie skały wydobywa się w kamieniołomie „Piława Górna”?
- Dlaczego granica pomiędzy strefą mylonityczną Niemczy i masywem gnejsowym Gór Sowich nie zaznacza się w ukształtowaniu terenu?
- Wykorzystując kątomierz lub odpowiedni program na smartfonie zmierz i podaj pod jakim kątem zapada foliacja widoczna na najbardziej wyeksponowanym fragmencie skały w odsłonięciu.
- Opcjonalnie: Do swojego logu dołączyć fotografie siebie albo swojego GPS.
Odpowiedzi proszę wysyłać na adres mailowy dostępny przez profil. Logować można po wysłaniu odpowiedzi nie czekając na odpowiedź z naszej strony. Logi bez przesłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni!
[EN]
Before reaching the point you can stop on the Grzybowiec Hill (364 m asl), where on the edge of the forest, there is a viewing platform placed in 2013, which offers a beautiful view on Piława Górna. Although the observation platform is not very high, it enables the observation of the landscape extending to the west and south. View of the north and east is covered by forest. Studying the landscape is possible thanks to a panorama placed on the platform.
Looking down from the platform we can see hills with the forested peaks, which further pass in the majestic mountain range. These landforms are mostly a reflection of the geological structure. The nearest part from the platform is the area occupied by fields and meadows. Here, in a distance of several meters west of the platform, is the boundary between two geological units: Niemcza Zone and the gneiss massif of the Sowie Mountains. This boundary has the course NNE-SSW, however, it does not mark in the landforms.
Looking to the west and south-west, in the background we see a range of hills. The highest points of this range are: Rybak Hill (411 m asl), situated in the northern part and Kluczowska Mountain (428 m asl) in the southern part. Further you can see the hills of the same height - Bielawskie Hills. These hills are composed of gneisses, partially migmatitic, with interbeds of amphibolites. Gneisses are currently mined in the large quarry in Piława Górna. The quarry is visible at the background of Rybak Hill.
On the horizon you can see the next mountain range, which peaks (Kalenica - 964 m asl, Słoneczna - 949 m asl, Wielka Sowa - 1015 m asl) are higher by more than 500 meters in comparison to the hills visible in the background. These are the Sowie Mountains, which are a Sudeten part of the gneiss massif. Sudeten part of the góry Sowie Massif is raised in relation to the fore-Sudeten part about 450 m along the Sudetic Marginal Fault. Sudetic Marginal Fault is one of the most important tectonic zones in this part of Poland. The course of the Sudetic Marginal Fault, which separates the Sudeten from the Sudeten Foreland is visible due to the differences in landforms between the mountainous Sudeten and the Foreland. The fault divided these two morphological units as a result of movements started in the Neogene (approx. 23 million years).
Bardzkie Mountains can be seen on the horizon to the east of Kluczowska Mountain. Bardzki Gap divided them into two parts: West Range and East Range. Looking to the south on the left of the wooded hill, east from Kluczowska Mountain, we can see in the background the Grochowa Massif with peaks Stróżnik, Grochowiec and Brzeźnica. This massif includes the geological unit called Braszowice-Brzeźnica Massif and is made of serpentinite and gabbro, which are tectonically incorporated into the Niemcza Zone. These rocks are a fragment of Sudeten ophiolite, which is a remnant of the seafloor and part of the upper mantle. To Sudeten ophiolite the EarthCache ‘Hot seafloor’ is dedicated.
On the north side of the observation platform is the entrance to a small quarry, in which poorly mylonitic gneisses of Sowie Mountains occur, known as Niemcza Fault Zone mylonites. These rocks are characterized by perfectly visible foliation (all types of surfaces in the deformed crystalline rocks, set a parallel arrangement of minerals or laminae), underlined the parallel arrangement of layers made of quartz, plagioclase and biotite. Foliation is intersect by quartz veins with thickness up to several cm. On the foliation surface is visible a lineation (parallel arrangement of any of the linear elements within the rocks or on its surfaces).
Mylonites exposed in a quarry on Grzybowiec Hill belong to the Niemcza Zone. Mylonites of the Niemcza Zone were formed during the Carboniferous (340-350 million years ago) as a result of mylonitization of the Sowie Mountains’ gneisses. Mylonitization is an intensive process of crushing the rock, associated with minerals crystallization in conditions of elevated temperature and directional pressure. Mylonitization occurs in the upper parts of the Earth's crust, usually in areas of thrusts and dislocation like faults. Sowie Mountains’ gneisses were originally sedimentary rocks with the age about 500 million years. The main stage of metamorphism of these rocks and metamorphosis them into gneisses and migmatites occurred about 380 million years ago. To migmatitic gneisses the EarthChache ‘From the depths to the Earth’s surface’ is dedicated.
In the Niemcza Zone mylonites there are interbeds of amphibolites and quartzo-graphitic schists and serpentinites of the Szklary, and also gabbros and serpentinites of the Braszowice-Brzeźnica Massif. In the mylonites diorites and granodiorites intruded into, creating concordant, thin, plate intrusions (to these intrusions the EarthCache ‘Rock of the Niemcza Castle’ is dedicated).
If you want to log to this cache you need to find this place and answer the questions (a protractor will be needed):
- How the mylonite is formed?
- What kinds of rocks are mined in the Piława Górna quarry?
- Why the border between the Niemcza Zone and gneiss massif of the Sowie Mountains is not marked in the landforms?
- Using a protractor or a special program on your smartphone measure at what angle the visible foliation at the outcrop falls.
- Optional: Join photos of yourself during looking for the place or your GPS.
The answers should be sent to the email address available through the profile. You can log on after sending the answers, without waiting for the response from our side. Logs without sent answers will be deleted within 14 days!