GORĄCE DNO OCEANU
[PL]
Grupa skałek Skalna (525 m n.p.m.) leży na południowo-zachodnich stokach Góry Ślęży. Przy skałkach przebiega niebieski szlak turystyczny. Góra Ślęża (718 m n.p.m.), a właściwie cały masyw Ślęży, do którego zalicza się inne szczyty: Radunię, Wieżycę, Gozdnicę, Wzgórza Kiełczyńskie i Oleszeńskie jest niezwykłym miejscem. Wyrasta około 500 metrów ponad okoliczną równinę. To odosobnienie na Przedgórzu Sudeckim, niezwykły kształt wzniesienia i przyroda spowodowały, że Masyw Ślęży był miejscem kultu pogańskiego, którego śladami są wały kultowe i rzeźby. W epoce zlodowaceń plejstoceńskich, najwyższy szczyt wznosił się ponad poziom lądolodu jako nunatak. Ślęża była wówczas poddana wietrzeniu w klimacie polarnym. Podczas tego wietrzenia, dochodziło do zamarzania wody w szczelinach skały. Powstający lód o objętości większej niż woda powodował rozsadzanie skał. Efektem tego procesu było utworzenie się blokowisk na zboczach góry, które dodają jej malowniczości i tajemniczości. Niezwykła jest także geologia masywu Ślęży.
Mimo, że Ślęża przypomina wyglądem wulkan, to jednak nim nie jest. Ma jednak magmowe pochodzenie albowiem narodziła się w gorących otchłaniach na dnie oceanu. Jest ona częścią ofiolitu. W skład ofiolitu wchodzą perydotyt, reprezentujący górny płaszcz Ziemi oraz leżące powyżej gabro, kompleks dajek (pionowe żyły bazaltowe) i bazaltowe lawy poduszkowe reprezentujące dno oceaniczne. Najwyżej zalegają osady głębokomorskie (ilaste i krzemionkowe). Takie następstwo skał odpowiada dokładnie profilowi znanemu z wierceń na dnie współczesnych oceanów. Z tego też względu zespoły ofiolitowe są uważane za pozostałości kopalnego dna oceanicznego, które podczas orogenezy zostały włączone w obręb skorupy kontynentalnej. Oprócz Ślęży fragmentami ofiolitów na Dolnym Śląsku są jeszcze masyw Nowej Rudy, masyw Braszowic-Brzeźnicy i masyw Szklar.
Skorupa oceaniczna powstaje w rejonach grzbietów śródoceanicznych, gdzie następuje rozsuwanie się płyt oceanicznych (strefa spreadingu). W najgłębszych warstwach strefy spreadingu w istniejącej tam komorze magmowej wytrącają się najbardziej zasadowe („ultrazasadowe”) skały, przypominające składem płaszcz: dunity, perydotyty i inne, w których ważnym składnikiem mineralnym jest oliwin. W wyższych rejonach komory magmowej stop pozbawiony jest już większości oliwinu i najważniejszymi jego składnikami mineralnymi stają się pirokseny, amfibole i plagioklazy, które przy powolnym zastyganiu tworzą gabro. W wyniku rozsuwania się płyt litosfery magma z komory magmowej wnika poprzez system szczelin w skałach w wyższe partie skorupy tworząc dajki bazaltowe. Gdy zaś wydostanie się ona na powierzchnię i zetknie z wodą morską, zastyga gwałtownie w postaci tzw. law poduszkowych.
Grupa skałek Skalna, jak i większa cześć góry Ślęży, zbudowana jest z gabra. W skałkach, jak też w otaczającym je blokowisku, widać, że gabro jest skałą o ciemnozielonej, miejscami prawie czarnej barwie. Wykazuje ono zmienną strukturę: od grubo- i bardzo gruboziarnistej (Ryc. 3a, b), do średnioziarnistej oraz zmienną teksturę: zwykle bezładną, ale spotyka się również odmiany warstwowane. Gabro zbudowane jest z zielonawych ziaren piroksenu, o słupkowym pokroju oraz z szarych lekko zielonkawych lub białych, niekiedy różowawych, nieregularnych skupień plagioklazu. Większe kryształy piroksenu dochodzą do 2-3 cm długości i 1,5 cm grubości. W okolicach Skalnej gabro wykazuje strukturę bardzo gruboziarnistą, gdzie pojedyncze kryształy mogą dochodzić do kilku, a nawet kilkunastu centymetrów długości. Spotyka się także odmiany gabra, w których ilość plagioklazów jest równa lub większa niż ilość składników ciemnych. Miejscami w gabrze widoczne są drobne ziarenka czarnego ilmenitu a także naloty lub skupienia spiżowo-żółtego pirotynu
Gabro gruboziarniste, widoczne ziarna piroksenu i plagioklazu
Gabro zostało w różnym stopniu zdeformowane. Przejawem deformacji jest pokruszenie ziarna, zmniejszenie jego rozmiarów, pojawienie się złupkowania. Zdeformowane gabro przypomina wyglądem amfibolit. Gdyby spojrzeć na skałę pod mikroskopem, to zauważy się, że większość ziaren piroksenu przeobraziła się w hornblendę, a ziarna plagioklazu uległy przemianie w minerały z grupy epidotu przy jednoczesnym utworzeniu się albitu. Gabro, w którym zaznaczyły się przemiany minerałów można określić jako metagabro.
Słabo zdeformowane gabro
Masyw Ślęży, jak już wspomniano, jest śladem pozostałym po zamknięciu się dawnego oceanu. Przypuszcza się, że był to ocean o nazwie Rheic (Reik). Wiek ofiolitu Ślęży, a więc i oceanu jest datowany na 400 mln lat. Natomiast został on włączony w obręb skorupy kontynentalnej przed 370-340 mln lat w czasie orogenezy waryscyjskiej (hercyńskiej). Łączeniu się kontynentów i zamykaniu oceanu poświęcony jest EarthCache „Księga powstawania gór”.
W orogenie rzadko można obserwować całą sekwencję ofiolitową. Zwykle jest ona rozbita na pojedyncze ogniwa. Ofiolit Ślęży jest pod tym względem wyjątkowy, ponieważ obejmuje większość ogniw sekwencji ofiolitowej. W skład ofiolitu Ślęży oprócz gabra, z którego zbudowana jest Ślęża, wchodzą także serpentynity Raduni i Wzgórz Kiełczyńskich, powstałe przez metamorfozę perydotytu oraz amfibolity Wieżycy i Gozdnicy, reprezentujące zmetamorfizowane bazalty. Na wschód od Ślęży, w okolicach Pustkowa, fragmentarycznie odsłaniają się czarne łupki krzemionkowe.
Aby zalogować znalezienie musisz odwiedzić miejsce i odpowiedzieć na pytania:
- Czy Ślęża jest wulkanem?
- Dlaczego w grupie skałek Skalna występuje wiele spękań? Jak nazywa się proces, który przyczynił się do powstania tych spękań?
- Wymień nazwy trzech skał, które budują ofiolit.
- Jaki proces przyczynił się do tego, że współcześnie w masywie Ślęży możemy obserwować skały budujące fragmenty dawnego dna oceanicznego?
- W zaznaczonym miejscu na skale minerały ciemne i jasne układają się w smugi przypominające wyglądem warstewki. Wykorzystując kątomierz określ kąt ułożenia widocznych warstewek (smużek) przyjmując 0-180° jako ułożenie poziome.
- Opcjonalnie: Do swojego logu dołączyć fotografie siebie albo swojego GPS.
Odpowiedzi proszę wysyłać na adres mailowy dostępny przez profil. Logować można po wysłaniu odpowiedzi nie czekając na odpowiedź z naszej strony. Logi bez przesłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni!
[EN]
Group of rocks Skalna (525 m asl) is situated on the south-western slopes of the Śłęża Mountain. Near the cliffs goes the blue tourist trail. Ślęża Mountain (718 m asl), and actually the whole Ślęża Massif, which includes other peaks: Radunia, Wieżyca, Gozdnica, Kiełczyńskie and Oleszeńskie Hills is an extraordinary place. It grows about 500 meters above the surrounding plain. This isolation at Sudeten Foreland, unusual shape of the hill and nature caused that the Ślęża Massif was a place of pagan cult, whose traces are cult embankments and sculptures. In the age of the Pleistocene glaciations, the highest peak was rising above the level of the ice sheet as a nunatak. Ślęża was then subjected to weathering in the polar climate. During the weathering, in the cracks the water was changed to the ice. The ice, with a volume greater than the water, was causing disintegration of rocks. The result of this process was the creation of a blocks of rocks on the slopes of the mountain, which add to it scenic beauty and mystery. Also the geology of the Ślęża Massif Is remarkable.
Although Ślęża looks like a volcano, it is not. However, it has an igneous origin, because it was born in the hot depths of the oceanic floor. It is a part of an ophiolite. The ophiolite consists of peridotite, representing the upper mantle and the overlying gabbro complex, dykes (vertical basaltic veins) and basaltic pillow lava representing the seafloor. At the top lies deep-sea deposits (argillaceous and siliceous). Such a succession of rocks corresponds exactly to the profile known from drillings at the bottom of today's oceans. Therefore ophiolitic sequences are considered to be fossil remains of the ocean floor, which were included in the continental crust during the orogenesis. Besides Ślęża, fragments of ophiolites on Lower Silesia are also: Nowa Ruda Massif, Braszowice-Brzeźnica Massif and Szklary Massif.
The oceanic crust is formed in mid-oceanic ridges, where the oceanic plates are moving apart (spreading zone). In the deepest layers of the spreading zone, in the existing there magma chamber, the most basic (‘ultrabasic’) rock are crystallizing, with a composition like the mantle: dunites, peridotites and others, in which the major mineral component is olivine. In the higher regions of magma chamber the alloyit is mostly without the olivine and its most important minerals are pyroxenes, amphiboles and plagioclases, which during the slow crystallization create gabbro. As a result of spreading of the lithospheric plates magma from the magma chamber penetrates the rocks in the upper parts of the crust and forms basalt dykes. When it gets out, on the surface and comes into contact with seawater, it rapidly congeals in the form of pillow lavas.
Group of rocks Skalna, and the greater part of the Ślęża Mountain, is composed of gabbro. In the cliffs, as well as in the surrounding blocks of rocks, you can see that gabbro is a rock with dark green, almost black colour. It shows a variable texture: from the coarse and very coarse (Fig. 3a, b), to medium-grained and variable structure: usually unoriented, but you can also meet layered varieties. Gabbro is composed of the greenish grains of pyroxene, and the slightly greenish, gray or white, sometimes pinkish, irregular cluster of plagioclase. Larger pyroxene crystals reach 2-3 cm long and 1.5 cm thick. In the area of Skalna gabbro shows a very coarse-grained structure, where the single crystals can reach up to several or even a dozen centimeters in length.
Gabbro has been deformed to different degrees. Manifestation of the deformation is crushing of the grains, reducing its size, the appearance of cleavage. Deformed gabbro looks like amphibolite. If you look at the rock under a microscope, you will notice that most of the grains of pyroxene were transformed into a hornblende and plagioclase grains were converted to minerals from the epidote group, at the same time as the creation of the albite. Gabbro like this can be described as metagabro.
Ślęża Massif, as already mentioned, is a trace remaining after the closing of the former ocean. It is believed that it was the ocean called Rheic (Reik). The age of the Ślęża ophiolite, and therefore the ocean, is dated to 400 million years. It was included in the continental crust before 370-340 million years ago, during the Variscan orogeny. To connecting the continents and closing the ocean the EarthCache ‘The book of the formation of the mountains’ is dedicated.
In an orogeny you can rarely observe the entire ophiolitic sequence. It is usually dismembered into individual fragments. Ślęża ophiolite is unique, because it has most of the ophiolitic sequence fragments. In the Ślęża ophiolite there is not only gabbro, of which Ślęża is built, but it also includes serpentinites from Radunia and Kiełczyńskie Hills, formed by the metamorphosis of peridotites and amphibolites from Wieżyca and Gozdnica, representing metamorphosed basalts. To the east of Ślęża, near Pustków, a black siliceous shales occur.
If you want to log to this cache you need to find this place and answer the questions:
- Is Ślęża a volcano?
- Why in the group of rocks Skalna there are so many cracks? How do we call a process of creating them?
- Name 3 types of rocks that form an ophiolite.
- What process has contributed to the fact that today in the Ślęża Massif we can observe rock fragments of rocks from the former seafloor?
- In the marked spot on the rock (photo in Polish version) dark and light minerals are arranged in stripes resembling the layers. Using the protractor to determine the angle of the visible layers (stripes) taking 0-180 ° as horizontal alignment.
- Optional: Join photos of yourself during looking for the place or your GPS.
The answers should be sent to the email address available through the profile. You can log on after sending the answers, without waiting for the response from our side. Logs without sent answers will be deleted within 14 days!