Jak skała w proch się zamienia EarthCache

JAK SKAŁA W PROCH SIĘ ZAMIENIA
HOW ROCK TURNS TO DUST

[PL]

Znajdujemy się na terenie nieczynnego kamieniołomu, założonego na wschodnim skłonie wzgórza Koziniec – jednego z kilku garbów granitowych w północnej części Wzgórz Strzelińskich. Eksploatację zakończono tutaj prawdopodobnie jeszcze przed II wojną światową. Wyrobisko jest potencjalnie niebezpieczne! Występują tu strome ściany, a dno kamieniołomu jest zalane wodą, tworząc prawdopodobnie dość głębokie jezioro. Poruszajmy się więc wydeptanymi ścieżkami, z dala od krawędzi ścian.

W kamieniołomie tym wydobywano granit, który jest skałą magmową głębinową (plutoniczną), a więc zastygającą głęboko pod powierzchnią ziemi. Zbudowany jest głównie ze skaleni i kwarcu, czasami z domieszką mik, które są składnikami jasnymi, w tym ciemnego biotytu. Granity na Wzgórzach Strzelińskich występują w wielu miejscach, jednak nie tworzą one jednolitego masywu, jak np. masyw Karkonoszy, lecz rozczłonkowane są na małe ciała intruzyjne, które zastygły na głębokości 8-10 km pod powierzchnią. Późniejsze procesy spowodowały wydźwignięcie Przedgórza Sudeckiego, erozję skał nadległych i odsłonięcie intruzji magmowych. Obserwowana intruzja jest intruzją złożoną, tzn. składa się ze skał magmowych, różniących się składem chemicznym i wiekiem, ocenianym na 303-283 mln lat. Młodsze z nich tworzą widoczne na ścianach żyły o grubości kilkudziesięciu centymetrów, przecinające starsze odmiany. Zauważalne gołym okiem różnice w wyglądzie poszczególnych typów skał są efektem zmiennych proporcji między jasnymi i ciemnymi składnikami oraz zmiennych stosunków ilościowych skaleni potasowych oraz sodowo-wapniowych.

Ściany kamieniołomu pozwalają na dogodną obserwację charakterystycznych dla intruzji granitoidowych spękań. Tworzą one regularną, trójwymiarową sieć, określaną mianem spękań ciosowych. Przyglądając się ścianom kamieniołomu widzimy dwa systemy spękań, przebiegające niemal pionowo i układające się wobec siebie prawie pod kątem prostym Trzeci system przebiega niemal poziomo. Spękania ciosowe w skałach powszechnie wykorzystywane są przez kamieniarzy do uzyskiwania bloków skalnych minimalnym nakładem kosztów.  

Walory estetyczne granitu oraz wysoka wytrzymałość i odporność na czynniki atmosferyczne sprawiają, że ludzie od wieków pozyskują te skały dla swoich celów. Oczywiście, nawet skała tak twarda i masywna jak granit w końcu przegrywa nierówną walkę z przyrodą i zamienia się... w zwykły piasek i pył. Wietrzenie w profilu postępuje od powierzchni wgłąb skały wzdłuż spękań ciosowych oraz szczelin tektonicznych. Jako efekt różnych rodzajów wietrzenia fizycznego, m.in. termicznego i mrozowego, dochodzi do oddzielenia się poszczególnych ziaren mineralnych od siebie. Skała traci w tych miejscach zwięzłość. W ten sposób z calizny skalnej (nienaruszonej skały) wyodrębniają się fragmenty granitu (tzw. trzony bryłowe), których ostre krawędzie wraz z postępem procesu wietrzenia sukcesywnie ulegają zaokrągleniu, podkreślając równocześnie przebieg spękań. W dalszym etapie następuje rozpad trzonów bryłowych oraz chemiczne przekształcenia skaleni i łyszczyków, co manifestuje się zmianą barwy skały. Zwietrzałą, ale wciąż pozostającą na miejscu skałę nazywamy zwietrzeliną. W przypadku gruboziarnistych skał krystalicznych jak granit jest to szczególny rodzaj zwietrzeliny, określany jako zwietrzelina ziarnista (gruzowa) lub nieformalnie „kasza granitowa”.

W obrębie północnej ściany odsłania się stanowisko obrazujące różne stadia rozkładu skały: od takiej, która dopiero zaczyna nosić ślady wietrzenia, po całkowicie zdezintegrowaną (rozdrobnioną) skałę. To już nie granit, tylko ziarna kwarcu z resztkami skaleni i biotytu oraz to, co powstało z ich rozkładu. Głębokość „kieszeni” zwietrzelinowej wynosi tu około 3 m. W sąsiedztwie i na pozostałych ścianach dawnego kamieniołomu występuje granit praktycznie niezwietrzały. Nagłe zmiany stopnia zwietrzenia to cecha typowa dla wietrzejących granitów.

Aby zalogować znalezienie musisz odwiedzić miejsce i odpowiedzieć na pytania:

1. Z jakich minerałów zbudowany jest granit?
2. Jak nazywa się proces, w wyniku którego granit traci swoją zwięzłość?
3. Jakie znaczenie ma granit dla gospodarczej działalności człowieka? Podaj 2 przykłady.
4. Kamieniołomy to nie są miejsca do kąpieli. Ile znaków zabraniających kąpieli można zobaczyć na ścianach kamieniołomu?
5. W efekcie wietrzenia tutejszy granit, o jasnoszarym zabarwieniu, zmienia swoją barwę w wyniku tworzenia się wodorotlenków. Jaka to barwa? W niektórych miejscach kamieniołomu można zaobserwować ślady po paleniu ognisk. W tych miejscach zwietrzelina ma inną barwę. Jaka jest to barwa i co przyczyniło się w tym przypadku do jej zmiany?
6. Opcjonalnie: Do swojego logu dołączyć fotografie siebie albo swojego GPS.

Odpowiedzi proszę wysyłać na adres mailowy dostępny przez profil. Logować można po wysłaniu odpowiedzi nie czekając na odpowiedź z naszej strony. Logi bez podesłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni!

[EN]

We are in the abandoned quarry, on the eastern slope of the Koziniec hill - one of several granite humps in the northern part of the Strzelin Hills. Exploitation was completed here probably before World War II. Be careful, because the pit is potentially dangerous! There are steep walls and the bottom of the quarry is filled with water, creating a quite deep lake. Use only trodden paths and stay away from the edge of the walls.

In this quarry the granite was mined - a magmatic, plutonic rock, which is crystallizing deep under the Earth's surface. It is composed mostly of quartz and feldspar, sometimes with micas. On the area of the Strzelińskie Hills granites occur in many places, but they do not create a single massif, like - for example – Karkonosze massif, but they are dismembered into small intrusive bodies, which crystallized on a depth of 8-10 km. Subsequent processes resulted in Sudetic Foreland uplifting, erosion of overlying layers and uncovering of igneous intrusion. The observed intrusion is complex, what means that it is composed of igneous rocks, which have different chemical composition and age (estimated at 303-283 million years). The younger of them make veins with a thickness of several tens of centimeters, crossing older rocks. Differences noticeable to the naked eye in the appearance of different types of rocks, are the result of changing the ratio between light and dark components and variable quantitative ratios of K and Na-Ca feldspars.

The walls of the quarry allow to convenient observation of typical fractures in granitoid intrusions. They form a regular, three-dimensional system. At the walls of the quarry, we can see two fractures systems, running almost vertically and stacking against each other almost at a right angle. The third system runs almost horizontally.

Aesthetic qualities of granite, its high durability and weather resistance make people acquire these rocks for their purposes for ages. Of course, even the rock as hard and solid as granite sometimes loses an unequal battle with nature and turns into... an ordinary sand and dust. Weathering in profile proceeds from the Earth’s surface into the rocks, using the fractures. As a result of different types of physical weathering, the separation of the individual mineral grains from each other occurs. Rock loses in these places its brevity. Weathered, but still remaining in place rock, we call weathering waste. In the case of coarse-grained crystalline rocks like granite occurs a special kind of weathering waste, known informally ‘granite groats’.

Within the northern wall of the quarry we can observe the various stages of decomposition of rock - from the beginning, with only signs of weathering, to the completely disintegrated (fragmented) rock. It is not a granite anymore, but only quartz grains with remnants of feldspar and biotite from granite decomposition. Depth of weathering ‘pocket’ is around 3 m.

If you want to log to this cache you need to find this place and answer the questions:

1. Which minerals is granite made of?
2. What is the name of process, in which granite loses its brevity?
3. What is the granite significance for human economic activity? Give two examples.
4. Quarries are not the place to swim. How many signs ‘swimming not allowed’ can be seen on the walls of the quarry?
5. As a result of weathering local light gray colored granite changes its color due to formation of iron hydroxides. What is this color? Traces of campfires can be observed in some of the quarry areas. In these places weathered granite has a different color. What is the color and what contributed to its change?
6. Optional: Join photos of yourself during looking for the place or your GPS.

The answers should be sent to the email address available through the profile. You can log on after sending the answers, without waiting for the response from our side. Logs without sent answers will be deleted within 14 days!