HISTORIA TOMASZOWA W SKRÓCIE:
Tomaszów Mazowiecki został założony przez hrabiego Antoniego Ostrowskiego, który nazwał osadę na część swojego ojca Tomasza. Zalążek przyszłego miasta pojawia się już pod koniec XVIII wieku, gdy Tomasz Ostrowski wybudował w tym miejscu piec do wytapiania surówki, po odkryciu żelaznych rud syderytowych. Dalszy rozwój nastąpił, gdy w 1805 roku dobra przejął najstarszy syn Tomasza, Antonii. Pierwsi osadnicy przybyli na przełomie 1822 i 1823 roku. Na te lata przypada również intensywny rozwoju aż w 1824 Tomaszów otrzymał prawa osady fabryczno-handlowej, a 6 lipca 1830r. prawa miejskie. Wszelkie dalsze plany dobrze prosperującego miasta zniwelowało powstanie listopadowe, w którym udział brał Antonii. Dobra Ostrowskich zostały skonfiskowane i przeszły na własność Skarbu Państwa, a Antonii za udział w powstaniu oraz poparcie wniosku o detronizację dynastii Romanowów został skazany zaocznie na śmierć. Uniknął wyroku emigrując do Francji, gdzie zmarł w 1845 roku. Po kilkunastu latach pobytu za granicą powrócił do Królestwa Polskiego jeden z synów Antoniego – Stanisław. Odkupił skonfiskowane włości oraz wypełnił dawne zobowiązanie ojca wobec mieszkańców Tomaszowa – przyczynił się do wybudowania kościoła św. Antoniego. Kolejne pokolenia dalej aktywnie działały w Tomaszowie aż do II wojny światowej, gdy Ostrowscy utracili swoje dobra ziemskie. Po wojnie nastąpił dalszy rozwój miasta, a dziś Tomaszów Mazowiecki to szóste co do wielkości i czwarte co do ludności miasto w województwie łódzkim.
1910-1915r.
Kościół ewangelicko-augsburski, wpisany do rejestru zabytków Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi, powstał w latach 1897-1902. Trójnawowy murowany budynek reprezentuje styl neogotycki.
„Kościoły nasze uczą, że jeden święty Kościół trwać będzie po wszystkie czasy. Kościół zaś jest zgromadzeniem świętych, w którym się wiernie naucza [tekst niemiecki: zwiastuje] Ewangelii i należycie udziela sakramentów” (Wyznanie augsburskie, art. VII) – tak brzmi podstawowa luterańska definicja Kościoła.
HISTORIA KOŚCIOŁA:
Historia obecności luteran na tomaszowskiej ziemi sięga początków istnienia samego miasta. Do pomocy w realizacji śmiałych zamierzeń biznesowych fundator miasta sprowadzał kolonialistów z sąsiednich Prus. Wśród nich były również rodziny ewangelickie, które włączyły się w budowę wspólnego dziedzictwa. Luteranie dość szybko zaczęli organizować swoje życie religijne i zborowe znane z ojczyzny. Już w 1823 roku, rozpoczęto budowę neoklasycystycznego kościoła św. Trójcy, który do dziś oglądać można przy placu Kościuszki. Równolegle ze staraniami skupionymi wokół założenia parafii i wybudowania kościoła, organizowano życie modlitewne w okolicznych wsiach. Dookoła Tomaszowa powstało kilkanaście kantoratów, które nierzadko posiadały swoje własne domy spotkań, cmentarze czy szkoły. W ten sposób wciąż rosła liczba ewangelików, osiągając w najlepszych latach pułap jednej czwartej ludności miasta (w 1892 roku liczba parafian w 19-tysięcznym Tomaszowie wynosiła 5506 osób).
Tak duża liczba członków parafii nie mieściła się w przeznaczonym na około 400 osób kościele św. Trójcy. W związku z tym zaczęto organizować budowę drugiego kościoła, który tym razem spełniałby wszystkie potrzeby rozwijającego się zboru. Rozpoczęto zbieranie funduszy (wśród ofiarodawców szczególnie szczodra była Emma Kramm, która przeznaczyła na ten cel 3000 rubli) oraz starania o uzyskanie stosownych pozwoleń, co trwało osiem lat. W końcu, 27 listopada 1896 roku, rząd carski w Petersburgu wydał wyczekiwane pozwolenie. W połowie czerwca 1897 roku ks. Eugeniusz Biedermann odprawił uroczyste nabożeństwo, które inaugurowało przystąpienie do prac budowlanych.
Wybrano projekt warszawskiego architekta Pawła Hofera. Zakrojony z rozmachem plan budowy wymagał jednak dużo większych nakładów finansowych niż zgromadzone wcześniej środki. Dzięki ofiarności parafian oraz zaciągniętej pożyczce, udało się wznieść okazały budynek kościoła Zbawiciela.
1915r.
Świątynia w stanie surowym została oddana przez wykonawców po dwóch latach od rozpoczęcia budowy. Ceglaną bryłę kościoła z trzema strzelistymi wieżami pokryto początkowo czerwoną ceramiczną dachówką. Po przeprowadzonej renowacji zmieniono jednak pokrycie dachu na blachę. Najwyższa z wież tomaszowskiego kościoła ewangelickiego wznosi się na 60 metrów i w momencie budowy była najwyższym punktem zabudowy Tomaszowa. Przez kolejne trzy lata od wybudowania stanu surowego trwało fundowanie i wykonywanie elementów sakralnego wystroju. Ołtarz oraz zainstalowany w nim obraz pędzla Wojciecha Gersona „Spotkanie Zmartwychwstałego Chrystusa z Marią Magdaleną” ofiarowało parafii pastorostwo Biedermann. Do neogotyckiego wnętrza wstawione zostały również marmurowa chrzcielnica w prezbiterium wykonana przez budowniczego J. Wende, 31-głosowe organy wykonane przez firmę braci Walter, witraże firmy H. Schlein z Zittau oraz ambona ufundowana przez panie Kessler, Melchier, Müller, Rolland i Simon. Godzin nabożeństw strzec miały dzwony odlane w Bochum w Westfalii oraz zainstalowany na wieży zegar, dzieło berlińskiego zakładu braci Meister.
Aktu poświęcenia kościoła dokonał 15 sierpnia 1902 roku Generalny Superintendent - ks. Karl Gustav Manitius. Tego samego dnia, ówczesny proboszcz i budowniczy kościoła - ks. Eugeniusz Biedermann - jako pierwszy w dziejach wszedł na ambonę kościoła Zbawiciela i wygłosił do zebranych na uroczystościach kazanie. Obok kościoła osadzonego w urokliwym parku powstała również w 1902 roku plebania o pałacowej architekturze oraz w 1913 roku duży dom zborowy. Parafia od samego początku działała na wielu płaszczyznach. Powstawały przy niej stowarzyszenia śpiewacze, chóry, organizacje sportowe i młodzieżowe, koła pań, jak również orkiestra. Od 1908 roku przy parafii istniał także dom opieki. W najlepszych latach liczba członków parafii wzrosła do 12000, ten rozkwit działalności przerwała jednak w brutalny sposób II Wojna Światowa. Tomaszowski zbór ewangelicki podzielił los wielu podobnych w całej Polsce. Duchowni zostali aresztowani i zesłani do obozów koncentracyjnych. Parafia nigdy nie wróciła już do stanu sprzed wojny. Niemniej jednak pole jej działalności się nie zmniejszyło. Nadal odbywają się koncerty, wystawy, wycieczki i prezentacje. Regularnie mają miejsce nabożeństwa i spotkania przy Bożym Słowie oraz organizowana jest pomoc diakonijna.
1990-2000r.
Świątynia stoi na ogrodzonym placu, jednak jest dobrze widoczna zza ogrodzenia. Wnętrze dostępne jedynie przed i po nabożeństwach (niedziele i święta o godz. 10:30, w ostatnią niedzielę miesiąca i w okresie letnim o godz. 9:00).
więcej na www.ewangelicy.pl
SKRYTKA:
Skrytka w ogólnodostępnym miejscu. Mikro, w środku tylko logbook. Brak ołówka. Bardzo proszę obchodzić się ze skrytką ostrożnie i nie wyciągać maskowania. Uważajcie na mugoli!
SERIA:
Skrytka jest częścią serii "Świątynie Tomaszowa Mazowieckiego", pokazującej najciekawsze i najstarsze budowle sakralne w mieście. Niektóre z nich wciąż są w użytkowaniu, niektóre stoją zapomniane, a niektóre niestety możemy oglądać już tylko na zdjęciach. Skrytki mają przypominać o ich historii. Zapraszam i powodzenia!
