Pierwsze wzmianki o istniejącej warowni pochodzą już z drugiej połowy XIII wieku. Była to budowla o konstrukcji drewniano-ziemnej umieszczona przy niewielkiej osadzie.
Jednak prawdziwy rozwój osady nastąpił po decyzji Zakonu Krzyżackiego o lokacji miasta. Za datę nadania Ostródzie praw miejskich przyjmuje się 12 czerwca 1329 rok. Wprawdzie oryginał dokumentu sporządzonego przez komtura dzierzgońskiego, Lutera von Braunschweiga, nie zachował się, jednak udało się odnaleźć dwa powtórzenia tego pisma z lat 1335 i 1348.
Komturstwo ostródzkie wydzielono w 1341 roku, a w 1349 roku, pod rządami komtura Guntera von Hohensteina, rozpoczęto budowę murowanego zamku, wykonanego z czerwonej cegły, która została ukończona w 1370 roku.
Plan 3-kondygnacyjnego, w pełni podpiwniczonego zamku zbliżony był do kwadratu o wymiarach 44,7x45,2 metrów. Budowla miała zdecydowanie obronny charakter, na co wskazują grube na ok. 2,5 metra mury, fosa z mostem zwodzonym czy podwójna brama wjazdowa.
Zamek wyposażony był m.in. w dwie studnie (na dziedzińcu i w piwnicy), ogrzewanie rozprowadzane z piwnicy wewnętrznymi kanałami oraz dwupiętrową kaplicę z bogatym wyposażeniem. Obszerne magazyny pozwalały zgromadzić zapasy pożywienia nawet na trzy lata.
W 1381 roku, w czasie najazdu litewskiego księcia Kiejstuta spaleniu ulegała wieża usytuowana na zewnątrz, od południowo-wschodniej strony zamku, która nie została później odbudowana.
Pod koniec XIV wieku ostródzki zamek, jako jeden z pierwszych, został wyposażony w broń palną, która była wykorzystana w bitwie pod Grunwaldem.
Koniec władania zamkiem przez Zakon Krzyżacki przypada na 1525 rok, kiedy to po sekularyzacji Zakonu ostatni komtur ostródzki, Quirin Schlick, objął powstały urząd starosty.
Kolejne przykre wydarzenie, które dotknęło ostródzki zamek, to zniszczenia powstałe w trakcie pożaru, który miał miejsce 21 lipca 1788 roku. Ognień trawiący miasto dostał się również do wschodniej części zamku, gdzie magazynowany był proch. Wybuch na tyle poważnie zniszczył wschodnie skrzydło, że postanowiono je rozebrać. Poważnym zniszczeniom uległa również najwyższa kondygnacja wraz z dachem. W trakcie odbudowy zamek obniżono o zniszczoną kondygnację oraz nie odtworzono wschodniego skrzydła.
Jednak ostatnie i największe w historii zniszczenie zamku miało miejsce w styczniu 1945 roku, w trakcie „wyzwolenia” miasta przez Armię Czerwoną. Zamek został niemal doszczętnie zniszczony, podobnie jak większość zabudowy Starego i Nowego Rynku z przyległymi ulicami.
Odbudowa zamku, poprzedzona pracami archeologicznymi w latach 1969-1974 ruszyła dzięki staraniom Towarzystwa Miłośników Ziemi Ostródzkiej „Grunwald” w 1978 roku.
W trakcie długotrwałych prac, trwającej aż do 2005 roku, wielokrotnie zmieniały się plany zagospodarowania pomieszczeń zamkowych. Obecnie swoją siedzibę mają tutaj Centrum Kultury, Muzeum, Galeria oraz Miejska Biblioteka Publiczna. Sala reprezentacyjna regularnie wykorzystywana jest przy okazji uroczystości miejskich czy występów artystycznych.
***
W trakcie swojej ponad 640-letniej historii ostródzki zamek gościł w swych murach znane osobistości.
Po bitwie grunwaldzkiej zamek przez kilka tygodni był we władaniu księcia Janusza Mazowieckiego, jednak już we wrześniu 1410 roku wrócił w ręce zakonu.
Według niektórych źródeł, w zamkowej kaplicy krótko złożone były ciała poległych w bitwie dostojników, w tym wielkiego mistrza Ulryka von Jungingena i komtura ostródzkiego Gamratha von Pinzenaua.
W 1629 roku na zamku kwaterował król szwedzki Gustaw Adolf.
Niewiele później, bo w latach 1636-1639 na ostródzkim zamku mieszkał z kolei książę śląski Jan Chrystian, który osobiście zarządzał tutejszym starostwem.
Ostatnim i chyba najsłynniejszym mieszkańcem był sam Napoleon Bonaparte. Po nierozstrzygniętej bitwie pod Pruską Iławą armia francuska wymagała odpoczynku i wzmocnienia. Napoleon początkowo rozważał przeniesienie kwatery głównej do Torunia, jednak ze względu na bardzo dobre walory obronne, ostatecznie wybrał Ostródę. Ostródzki zamek Napoleon zamieszkiwał od 21 lutego do 1 kwietnia 1807 roku.
***
Poza samym zamkiem na uwagę zasługuje również to, co znajduje się poza jego murami.
Pierwsza rzecz, to trzy zbiory kamieni ułożone w prostokąty, które wystają kilkadziesiąt centymetrów ponad grunt. Są to fundamenty wieży kloacznej zwanej gdaniskiem (dansker lub danzker). Jedna z teorii głosi, iż swoją nazwę ten przybytek zawdzięcza Gdańskowi (Danzig), który to sprawiał wiele kłopotów Zakonowi.
Drugim ciekawym elementem jest niepozorna kupka kamieni leżąca pod drzewem, bliżej rzeki Drwęcy. Kamienie te są konstrukcją megalitycznego grobu znalezionego w maju 1923 roku pod Frygnowem przez pana Thomasiusa. Znaleziony wewnątrz szkielet i naczynia dr Wolfgang Kowalski przekazał Prussiamuseum w Królewcu.
Po wyprowadzeniu się znalazcy, kamienna komora grobowa została rozebrana. Dopiero w 1931 roku badający stanowiska archeologiczne Friedrich Baumhauer pokazał głazy Carlowie Engelowie, który nakazał ratowanie zabytku. Grób został przeniesiony w 1934 roku przed front Kaiser Wilhelm Gymmnasium w Ostródzie.
Niestety z biegiem lat nikt nie interesował się historią kamiennej konstrukcji, która została użyta jako... elementy ogródka skalnego. Dopiero w 1998 roku dr Wiesław Skrobot zidentyfikował części skalniaków, jako grób spod Frygnowa. Dzięki opisom sporządzonym przez Baumhauera, skrzynia grobowa została ponownie zrekonstruowana i ustawiona obok ostródzkiego zamku.
Panorama Ostródy z 1750 roku autorstwa Johanna Dewitza
Południowe i wschodnie skrzydło zamku przed II wojną światową
Północne i wschodnie skrzydło zamku wiosną 2015 roku
Odbudowa południowo-wschodniego narożnika ok. 1980 roku
Południowo-wschodni narożnik wiosną 2015 roku