Aardkundig Monument Plantage Willem III EarthCache

Aardkundig Monument Plantage Willem III

Plantage Willem III klinkt wellicht als een wat eigenaardige naam voor een aardkundig monument.
De naam heeft dan ook eigenlijk niets van doen met de aard van het monument, maar het monument bevindt zich in het gebied van de voormalige plantages van deze tabaksfabrikant.
Het gebied ligt aan de zuidelijke kant van de Utrechtse Heuvelrug en kent enkele opvallende hoogteverschillen.

Het gebied is aangemerkt als aardkundig monument omdat er vanwege het open terrein een bijzonder goed waarneembaar smeltwaterdal te zien is. Een sneeuwsmeltwaterdal om precies te zijn, want juist dat maakt het zo bijzonder.
Ter vergelijking: de bekende Darthuizerpoort, hier niet ver vandaan, is een ijssmeltwaterdal.
En een sneeuwsmeltwaterdal of ijssmeltwaterdal kan niet worden benoemd als één pot (dal) nat.

De licht hellende vlakte waarin dit sneeuwsmeltwaterdal ligt is ontstaan gedurende het Saalien (de voorlaatste ijstijd), het hellende vlak is ontstaan door smeltend landijs wat over de stuwwal stroomde en daarbij veel materiaal meenam, vooral zand.
Aan de voet van de stuwwal werd dit zand weer afgezet en zo ontstond de helling.
Zo'n helling wordt smeltwaterwaaier of sandr genoemd.

Op onderstaande luchtfoto is het sneeuwsmeltwaterdal wat tot aardkundig monument is aangewezen omcirkeld. Je kan aan de kleine glooiing van de bosrand zien dat er reliëf is.
De zwart/wit inzet laat het gebied van de (ijs-)smeltwaterwaaier zien, waarbij de steilrand de overgang naar de uiterwaard van de Neder-Rijn aangeeft. De sandr is hier ingesleten door het rivierwater.

Het verschil tussen een sneeuwsmeltwaterdal en een ijssmeltwaterdal.

Er is een duidelijk zichtbaar verschil, maar zeker even groot is het verschil in de tijd wanneer ze zijn ontstaan.
Eerst maar even de zichtbare kenmerken zoals die over het algemeen van toepassing zijn:
IJssmeltwaterdal:
- Is een relatief diep dal in de stuwwal, dat tot op de top van de stuwwal
  te vervolgen is.
- De diepte van het dal bedraagt 5 tot 30 meter.
- De dalbodem is veelal breed en vlak. De breedte van het grootste
  ijssmeltwaterdal van de Utrechtse Heuvelrug, de Darthuizerpoort,
  bedraagt circa 600 meter.
Sneeuwsmeltwaterdal:
- Is een tamelijk ondiep dal in de helling van de stuwwal met een
  U of V-vormige dalbodem.
- Het hoogteverschil vanaf het begin van het dal tot aan het daleinde
  bedraagt maximaal circa 30 meter.
- De hellingshoek van de dalbodem varieert tussen de 1° en de 8°.
- De dalwanden vertonen een hellingshoek van maximaal ca. 30°.

Een groot verschil zit 'm echter ook in het tijdvak waarin het betreffende dal is ontstaan.
IJssmeltwaterdalen zijn altijd ontstaan in het Saalien, ook wel de voorlaatste ijstijd genoemd, toen de landijskap tot over midden Nederland lag. Er zijn in die periode maar héél weinig sneeuwsmeltwaterdalen ontstaan.
Het Saalien werd gevolgd door de periode die Eemien genoemd wordt, een periode met een klimaat wat een beetje vergelijkbaar is met heden. Dit was een interglaciale periode, tussen 2 glacialen in (Saalien en Weichselien).

Weichselien was de laatste ijstijd, maar gedurende die periode bereikte het wederom oprukkend landijs Nederland niet meer. Daarom zijn er ook geen ijssmeltwaterdalen uit de laatste ijstijd.
Het was hier echter wel koud.
Er heerste een toendraklimaat gedurende het Midden-Weichselien, met slechts toendra-vegetatie, en gedurende het Vroeg- en Laat-Weichselien was er sprake van een poolwoestijn met zeer weinig vegetatie en een permanent bevroren ondergrond (permafrost). Er woedden vele sneeuwstormen.
Gedurende enkele zomermaanden dooide het en smolt de sneeuw.
Het smeltend sneeuwwater en regen kon door de permafrost niet wegzakken in de bodem, maar wel een dal eroderen in de ontdooide toplaag.
Verreweg de meeste sneeuwsmeltwaterdalen zijn ontstaan gedurende het Weichselien.