Periode
Het Jura is een periode in de geologie (en een systeem in de stratigrafie) die duurde van ongeveer 199,6 tot 145,5 miljoen jaar geleden. Het Jura is de tweede en middelste periode van het era Mesozoïcum. Het volgt op het Trias en wordt opgevolgd door het Krijt.
In het Jura was het opbreken van het supercontinent Pangea in volle gang. Het noordelijk deel van de Atlantische Oceaan opende zich. Het zeeniveau steeg en kwam relatief hoog te liggen. Het Jura was (samen met het erop volgende Krijt) de bloeiperiode van de dinosauriërs, ook ontstonden de eerste vogels.
In het Jura begon het supercontinent Pangea echt op te breken, nadat in het Trias al riften ontstaan waren. Tussen Gondwana (het tegenwoordige Afrika) aan de ene en Laurazië (Noord-Amerika en Europa) aan de andere zijde opende de Tethys-oceaan zich verder, waardoor de Noordelijke Atlantische Oceaan begon te vormen. Deze opening zette zich verder naar het oosten voort tussen Noord- en Zuid-Amerika. Deze scheiding liep dus grotendeels tussen de twee landmassa's die in het Carboon bij elkaar waren gekomen: Gondwana en Laurazië. Echter, ook Gondwana zelf begon op te breken want ook tussen Afrika en India/Antarctica opende een nieuwe oceaan. De zuidelijke Atlantische Oceaan tussen Afrika en Zuid-Amerika en de Noordelijke IJszee tussen Europa en Noord-Amerika bleven tijdens het Jura nog gesloten.
Door de vorming van alle nieuwe, lichte oceaankorst steeg het eustatisch zeeniveau in het Jura. Met de zeespiegel liepen grote delen van de continenten onder water. Grote delen van Europa raakten tijdens het Jura bedekt met ondiepe zeeën. Ten zuiden van wat nu Zuid-Duitsland is lag de Tethysoceaan. De Golf van Biskaje bestond nog niet waardoor het Iberisch Schiereiland in een geroteerde positie vastzat aan de westkust van het tegenwoordige Frankrijk. Met het uit elkaar bewegen van Afrika en Europa raakten een aantal microcontinenten los van de Afrikaanse Plaat, waaronder Apulia, dat later Italië zou worden. Verder naar het oosten vond langs de zuidelijke rand van Azië de Cimmerische orogenese plaats, waarbij een aantal kleine microcontinenten (tegenwoordig bevinden deze terreinen zich in Iran, Afghanistan en Tibet) zich bij Azië voegden.
Gesteenten
Wereldwijd zijn uit het Jura kleisteen, schalie, kalksteen en kalkhoudende zandsteen de meest voorkomende afzettingen. In Nederland komt alleen het Lias bij Winterswijk in enkele beekbeddingen aan de oppervlakte. In Zuid-België, ten zuiden van de Ardennen, komen Lias en Dogger aan de oppervlakte als onderdeel van de oostrand van het Bekken van Parijs. Een bekende vindplaats van fossielen is de Solnhofener kalksteen (Boven-Jura) uit Zuid-Duitsland, waarin fossielen van landdieren en planten bewaard zijn. Bekend zijn de fossielen van Archaeopteryx, vermoedelijk de oudst bekende vogel. Een andere bekende fossielhoudende formatie is de Posidonia Schalie (Onder-Jura), die in heel Centraal- en Noordwest-Europa voorkomt. Deze bevat veel mariene fossielen van ammonieten, crinoïden, vissen en ichthyosauriërs.
Het Trias was geëindigd met de Trias-Jura-extinctie, één van de grootste uitstervingen aller tijden. In het water verdwenen de conodonta en placodonta (groepen zeereptielen). Ook onder bivalven, ammonieten en plesiosauriërs stierven veel soorten uit. Op het land waren vooral zoogdierachtige reptielen en amfibieën het slachtoffer. Vooral de dinosauriërs zouden profiteren: in het Jura ontstonden veel nieuwe soorten door een snelle radiatie. Hoewel veel van de soorten die in het Vroeg-Jura ontstonden aan het einde van het Jura weer zouden verdwijnen zou er tot het einde van het Krijt geen massa-extinctie meer plaatsvinden, waardoor de dinosauriërs ongeveer 135 miljoen jaar lang het leven op Aarde zouden domineren.
Zeedieren
Het leven op de zeebodem bestond in het Jura uit veel groepen die ook tegenwoordig nog voorkomen, zoals zee-egels, zeesterren, slangsterren, bivalven, oesters, brachiopoden (hoewel tegenwoordig veel zeldzamer) en gastropoden. Ook verschenen tijdens het Jura de eerste kreeftachtigen. Groepen uit het Jura die tegenwoordig niet meer voorkomen zijn bijvoorbeeld ammonieten, belemnieten en de rudisten, kolonievormende bivalven die nog diverser werden in het Krijt. De koraalriffen, die in het Trias nog vrij klein waren, bereikten in het Jura weer hedendaagse groottes. De dominante groep koralen waren (en zijn tegenwoordig nog steeds) de destijds nieuwe hexacorralia.
Jurassische straalvinnige vissen waren primitiever dan tegenwoordig. Zo had de vis Dapedium schubben die nauwelijks over elkaar vielen. Ook haaien kwamen in het Jura voor, een voorbeeld is Hybodus. Na het uitsterven van de placodonta bleven onder de zeereptielen de plesiosauriërs (waaronder de pliosauridae als Liopleurodon) en ichthyosauriërs (waaronder Ichthyosaurus) over. Hoewel dit reptielen zijn is van de ichthyosauriërs bekend dat ze hun jongen levend baarden in plaats van eieren te leggen; er is namelijk een fossiele Ichthyosaurus gevonden die bezig is met baren. In het Jura begaven ook soorten krokodilachtigen (verdeeld in de groepen Teleosauridae en Metriorhynchidae) zich in de zee, waar ze in het Krijt monsterachtige groottes zouden bereiken.
Landdieren
Op het land werden in het Jura reptielen van de groep Archosauria (voornamelijk de dinosauriërs) dominant. Dinosauriërs kunnen naar de stand van het schaambeen ingedeeld worden in Ornithischia en Saurischia. Vooral de laatste groep was in het Jura overheersend. De plantenetende saurischiërs waren de Sauropoda, zoals Apatosaurus, Camarasaurus, Diplodocus, Seismosaurus en Brachiosaurus. Vele soorten sauropoden van deze periode konden een enorme grootte bereiken, het zijn de langste en zwaarste landdieren die ooit geleefd hebben. De vleesetende saurischiërs, de Theropoda, in het Laat-Trias ontstaan, waren in het gehele Jura de dominante roofdieren. In het Vroeg-Jura was een belangrijke groep theropoden de Coelophysoidea, waaronder Dilophosaurus. Iets later kwamen twee grote hoofdgroepen tot ontwikkeling: de Ceratosauria, waaronder Ceratosaurus, en de Tetanurae. Binnen de Tetanurae splitsen zich in het Jura vele groepen af. De Spinosauroidea, waaronder Megalosaurus en Eustreptospondylus, en de Carnosauria, waaronder Allosaurus, ontwikkelden vele grote soorten. De Coelurosauria bleven in het Jura klein, zoals Ornitholestes of Compsognathus. Van veel soorten binnen de laatst genoemde groep wordt aangenomen dat ze veren hadden, maar de fossielen daarvan zijn het Jura nog zeldzaam. Binnen de Coelurosauria ontwikkelden zich de eerste vogels. De oudst bekende vogel, Archaeopteryx, komt uit het allerlaatste deel van het Jura.
Een belangrijke groep ornithischische dinosauriërs in het Jura bestond uit de plantenetende Stegosauria, waaronder Stegosaurus zelf. Deze laatste groep stierf vermoedelijk nog tijdens het Jura uit.
Het luchtruim was in het Jura het domein van veel soorten pterosauriërs. Voorbeelden zijn Rhamphorhynchus, Dimorphodon, Pterodactylus en Darwinopterus. Vogels waren in het Jura nog zeldzaam en zouden pas veel later de meeste ecologische rollen van de pterosauriërs overnemen. In het Midden-Jura verschenen de eerste hagedissen. Uit de Crocodylomorpha van het Trias waren in het Jura nieuwere soorten krokodilachtigen ontstaan zoals de Protosuchidae (bijvoorbeeld Protosuchus).
De meeste therapsiden, de ruimere groep waartoe de zoogdieren behoren, stierven gedurende het Jura grotendeels uit. De zoogdieren zelf verschenen in het Laat-Trias. De algemeen aanvaarde gedachte is dat ze in het Jura overwegend zeer kleine, onopvallende dieren waren, meestal nachtdieren om confrontaties met dinosauriërs uit te sluiten. De meeste fossiele zoogdieren lijken dit beeld te bevestigen. Sommige soorten werden echter iets groter. Een voorbeeld is Fruitafossor, een ongeveer vijftien centimeter grote eter van insecten. Castorcauda lustrasimilis was een ongeveer even groot op een otter lijkend zoogdier dat vis at.
Planten
De flora van het Jura werd gevormd door palmvarens, Bennettitales, coniferen en ginkgo's. De varens waren in grotere hoeveelheden aanwezig dan tegenwoordig, er waren nog geen bedektzadigen (bloemplanten).
Omdat de droge, continentale klimaten die het Trias domineerden gedurende het Jura, vooral op hogere breedtegraden, langzaam milder werden was de Jurassische flora weelderiger dan die van het Trias. Coniferen waren de dominante bomen. Families van coniferen die tegenwoordig nog steeds bestaan waren de Araucariaceae (apenbomen), Cephalotaxaceae (knoptaxussen), Pinaceae (dennen), Podocarpaceae, Taxaceae (taxussen) en Taxodiaceae. De uitgestorven Mesozoïsche coniferenfamilie Cheirolepidiaceae domineerde de vegetatie op lagere breedtegraden samen met struikachtige Bennettitales. Palmvarens en boomvarens vormden de bossen in warmere klimaten. Vooral de palmvarens waren in zeer grote hoeveelheden aanwezig en zijn typisch voor het Jura. Kleinere varensoorten bedekten de bodem, op hogere breedtegraden vergezeld door ginkgo's. Op het zuidelijk halfrond (Gondwana) waren de Podocarpaceae succesvol, ginkgo's waren hier zeldzamer.
Brachiosaurus
Het Jura was de periode van de dinosaurussen. In deze periode leefde ook de Brachiosaurus. Brachiosaurus is een geslacht van plantenetende sauropode dinosauriërs, behorend tot de groep van de Macronaria, dat leefde tijdens het late Jura, ongeveer 145 miljoen jaar geleden.
Het eerste fossiel van Brachiosaurus werd in 1883 ontdekt in de Verenigde Staten. Het dier kreeg in 1903 zijn naam die "armsauriër" betekent, naar aanleiding van de zeer lange bovenarm. De eerstbenoemde typesoort is Brachiosaurus altithorax. Tussen 1909 en 1912 werden in Duits Oost-Afrika veel completere skeletten gevonden. Hiervoor is in 1914 een tweede soort benoemd: Brachiosaurus brancai. Een skelet werd in Berlijn opgesteld, nog steeds het grootste tentoongestelde dinosauriërskelet ter wereld. Dat maakte Brachiosaurus tot een van de bekendste dinosauriërs bij het grote publiek.
Brachiosaurus is vaak het grootste landdier dat ooit bestaan heeft, genoemd. Er zijn echter nog veel grotere sauropoden bekend. Ook is het niet waar dat hij vanwege zijn gewicht in het water moest leven. Hij was juist een echte landbewoner. Wel had Brachiosaurus een enorme omvang. Het Berlijnse skelet is 23 meter lang en duidt op een dier van ongeveer dertig ton. Uit Afrika zijn stukken bot bekend die wijzen op exemplaren van wel veertig ton. De Amerikaanse soort was nog eens zwaarder en langgerekter van bouw.
Ondanks de grootte was het skelet lichtgebouwd met holle wervels die verbonden waren met luchtzakken. Die verbeterden ook de ademhaling, een teken dat het dier warmbloedig was. Brachiosaurus had een hoge romp die op vier rechte poten stond waarvan de voorpoten langer waren dan de achterpoten. Hij had een korte staart maar een zeer lange nek. De wetenschappers zijn het er niet over eens of die diende om ruim dertien meter hoog in de bomen te eten of om plat rond te zwaaien zodat hij zoveel mogelijk planten kon bereiken zonder een stap te zetten. Het eind van de nek droeg een relatief kleine kop met beitelvormige tanden waarmee het voedsel afgebeten kon worden. Misschien at Brachiosaurus vooral de zaadkegels van palmvarens. Die werden in grote brokken snel ingeslikt om in de enorme buikholte verteerd te worden. Zijn aanzienlijke grootte voorkwam dat Brachiosaurus zelf opgegeten werd door roofsauriërs, de theropoden.
De cache
Arnhem had al veel caches, maar nog geen enkele T5. Dat werd dus hoog tijd. Omdat Arnhem redelijk ver boven zeeniveau ligt was een onderwater geen optie. Het moest dus een klimcache worden. Na enige tijd zoeken vond ik een geschikte boom. In die boom hangt op circa 6 meter hoogte een ammobox die ruimte biedt voor voldoende goodies, travelbugs en geocoins.
Als je de cache bereikt ben je ergens ter hoogte van de lange nek Brachiosaurus. De kop zit dan nog stuk boven je (tenzij het natuurlijk een jonge Brachiosaurus was).
Deze cache is voor de verandering nu eens niet gemakkelijk te doen met een ladder (wagen) want hij ligt namelijk in het bos, maar niets is natuurlijk onmogelijk. Het logboek zal (uiteraard) regelmatig worden gecontroleerd en er moet een fysieke log in het logboek zijn wil de virtuele blijven bestaan. Maar eigenlijk spreekt dat vanzelf. Iedereen die geen pen bij zich heeft of anderszins niet heeft kunnen loggen terwijl hij wel echt boven is geweest mag mij natuurlijk overtuigen de log niet te verwijderen. Kortom: "kom maar op met de smoezen".
Oh ja, ken je grenzen en ga er niet over heen. Een DNF (did not find) is beter dan een DNS (did not survive) ;-).
(Het bos is niet toegankelijk tussen zonsondergang en zonsopgang. Maar het zou ook niet echt handig zijn om deze cache in het donker te doen).
Happy caching !
Marrakesj
Met dank aan Oliphientje en Reddevil die samen met mij regen en hagel hebben getrotseerd om de eerste versie van deze cache te plaatsen.
(Deze cache was onderdeel van het Haha2003 Verwen Event op 7 januari 2012, als dank voor de Advent 2011 serie. Zij heeft als rooky-klimmer deze cache als eerste gelogd, onder het toeziend oog van ruim 30 "kapiteins" die veilig op de (grond)wal er onder stonden. De brandweer is er niet eens aan te pas komen om haar te ontzetten tijdens haar poging haar eerste T5 te bedwingen ! ;-) ).