Galego Castellano English Saltar texto –
Skip text
Mira a foto do plano da cerca.
Santiago, como toda cidade medieval, estaba delimitada e
defendida por unha muralla. Aínda que sempre se pensou que levaba
destruída máis dun século, en realidade conservamos algunhas partes
ocultas polas casas actuais. Aquí propoñemos a aventura de
descubrir os seus restos e de evocar a súa imaxe pasada.
Textos extraídos do libro “A Cerca da Cidade”
Editado pola Oficina da Cidade Histórica e Rehabilitación do
Concello de Santiago de Compostela.
Naceu no s. XI para protexer a cidade
Pouco sabemos de como era a construción orixinal. As
descricións das fontes medievais son moi xenéricas. Contamos, por
exemplo, cunha breve referencia no libro V do Códice Calixtino, que
unicamente cita as sete portas iniciais do seguinte modo: “As
entradas e portas da cidade son sete. A primeira entrada chámase
Porta Francígena; a segunda, Porta da Pena; a terceira, Porta de
Sofrades; a cuarta, Porta do Santo Peregrino; a quinta, Porta
Falgueriis, que conduce a Padrón; a sexta, Porta de Susannis; e a
sétima, Porta de Mazarelos, pola que chega á cidade o precioso
Baco.” Outra ferramenta moi eficaz para o coñecemento da
muralla é a toponimia antiga, que se conservou moi ben no rueiro
urbano. Desde ela pódese identificar parte do trazado e a
existencia dalgúns elementos que hoxe están
desaparecidos.
Polas súas dimensións, a muralla debía resultar
impoñente.
A súa forma de ril dispón o seu eixe máis longo orientado N-S.
Os seus muros estaban reforzados a intervalos irregulares con
torres cuadrangulares, 48 segundo un plano de 1595, sen contar as
que flanqueaban as diferentes portas. Tiña ameas, aínda que non
coñecemos a súa forma concreta. Estaba realizada con cascotes
irregulares de pedra tipo xisto asentados en terra.
As portas estaban construídas con cantería máis fina e
argamasa. Polo exterior ía rodeada dun amplo foso.
A parede ou muro interior tería unha altura de 5m. ata o
adarve ou camiño de rolda e un espesor de 2,5m. Deles, 90cm.
correspondían ao adarve e 80cm. a cada unha das caras (interior e
exterior) do muro. O adarve, ao que se accedería por medio de
escaleiras situadas en diferentes puntos, estaba pavimentado con
lousa de boa calidade.
As portas principais da cidade
Se a muralla era fronteira entre a cidade e o espazo rural, as
portas eran os puntos de comunicación entre estes dous
"mundos".
As portas canalizaban o tráfico de persoas e mercadorías, e
desde elas os veciños accedían aos arrabaldes da cidade nos que se
localizaban diferentes negocios.
Pola cantidade de tráfico de persoas e mercadorías, as tres
portas principais da cidade eran:
A Porta Francígena ou do Camiño, tamén chamada de S.
Pedro. Nela desembocaba o camiño de Castela e de Francia e era a
entrada de peregrinos do Camiño francés. Esta será a porta
principal.
A Porta Faxeira. Por ela entraban os peregrinos
procedentes do Camiño portugués xunto co peixe e as mercadorías dos
portos de Padrón, Noia, Pontevedra e Fisterra. O seu nome quizais
se relacione coa existencia de faias na zona.
Pola Porta de Mazarelos entraba o viña das comarcas do
Ulla e do Ribeiro, así como os cereais de Castela.
As outras portas, aínda que de menor tráfico, eran tamén
importantes.
A Porta de San Roque, tamén chamada da Algalia de
Arriba, por ela entraban os peregrinos procedentes do Camiño
inglés. Daba acceso ó zona xudía. O seu nome, Algalia, quizá se
deba á substancia, utilizada en perfumaría, habitualmente traída
por comerciantes hebreos.
A Porta da Trinidade ou do Santo Peregrino, daba acceso
ó principal zona agrícola da cidade e ao cemiterio de peregrinos.
Por aquí continuaba o camiño cara a Fisterra.
Á Porta da Pena daba acceso aos peregrinos de
Inglaterra e Flandes.
Á vez que diminúe a súa función defensiva desempeñará outros
papeis.
Por un motivo ou outro a muralla vaise quedando inútil para a
defensa, pero aínda terá outras utilidades e así se mantería ata o
s. XIX. As funcións que lle deron á cerca tres séculos máis de
existencia foron a tributaria e a sanitaria.
As murallas xogarán un importante papel nas epidemias, porque
apenas se coñecía outro tratamento que o illamento dos enfermos
para evitar o contaxio. Entre 1347 e 1351 unha gran pandemia
coñecida como Peste Negra arrasou Europa.
En Santiago sabemos que afectou a todas as clases sociais. Foi
tal a incidencia que se chegou a construír un templo e un hospital
para enfermidades contaxiosas coa advocación a San Roque, santo
avogado da peste, que se converterá en co‑patrón da
cidade.
Cando a cidade se decataba da existencia dalgún brote
pestífero propoñía unhas normas de actuación nas que interviña a
muralla. Ordenábase reparar as portas e pechar a maior parte delas.
Habitualmente só deixaban abertas as tres portas consideradas
principais: Porta Faxeira, do Camiño e Mazarelos. Paralelamente,
ordenábase vixialas mentres permanecían abertas, desde o amencer
ata o anoitecer. Os veciños, ás veces dirixidos por un rexedor,
facían garda e impedían o acceso aos que non tivesen a
documentación en regra.
As murallas eran os puntos de peaxe do tráfico
medieval.
O concello tiña como unha das súas principais fontes de
ingresos os impostos de tráfico á cidade. E o seu cobro facíase
posible a través das portas da cerca. Así, en dúas das súas portas,
a do Camiño e a Faxeira, situábanse os edificios do peso, oficinas
nas que se pesaban as mercadorías polas que se pagaba arancel e
lugar no que se garantía que os pesos e as medidas que alí se
facían eran exactos e uniformes. O oficial que as administraba
debía coñecer os pesos e as medidas máis habitualmente utilizados,
pois había gran variedade entre as distintas zonas e cidades do
reino.
A diferenza doutras cidades, en Santiago non se conservaron as
casas do peso, pero temos un vestixio evidente, aínda que
inmaterial, da súa existencia no nome da rúa anexa á Porta Faxeira
denominada Ruela do Peso.
O fin da muralla
Outro xeito de obter ingresos, en función da muralla, foi a
través do aforamento dos terreos anexos para construír casas,
manter hortas ou utilizar algunhas das súas partes como as torres.
Mediante o foro, a cidade percibía unha renda anual polo uso deste
espazo público, sendo responsabilidade do usuario encargarse da
conservación. En caso de guerra o beneficiario perdía o uso, sen
dereito a indemnización, xa que o espazo debía poñerse a
disposición para a defensa.
Hoxe conservamos partes de muralla a través desta práctica de
integrala nas edificacións, é o que chamamos muralla fosilizada no
parcelario.
Percorre a muralla e descobre a cidade
Porta Faxeira (N 42º 52.637 W 008º
32.778)
É un dos principais accesos da cidade xunto coa Porta do
Camiño. Mostra diso é que se trataba da única porta con torres
circulares, entre as que ía un arco coas armas reais da
cidade.
Rúa Entrecercas (N 42º 52.646 W 008º
32.746)
Ao chegar á rúa Entrecercas, a toponimia nos informa que
estamos sobre o trazado da muralla. De feito, a rúa sitúase sobre o
pomerio ou paseo interior e a aliñación das casas marca a cara
interior da muralla, sobre todo ao aproximarnos á Porta Faxeira. É
posible que algún tramo da muralla se atope formando parte dos
edificios. A rúa remata nunha das portas principais da
cidade.
Ruela do Peso (N 42º 52.624 W 008º 32.726) e
Entremurallas (N 42º 52.623 W 008º 32.678)
Pasada a Porta Faxeira e ata a Porta da Mámoa, as rúas do Peso
e Entremurallas van seguindo o paseo de rolda interior ou pomerio
da muralla. É moi probable que se conserve parte da muralla
integrada nas edificacións actuais, igual que ocorre na zona de
Entremuros, ou que se conserven polo menos os seus cimentos. O nome
da rúa do Peso de novo fai referencia ao pasado da zona, pois por
aquí debía estar o edificio no que se pesaban as mercadorías que
entraban na cidade a través da Porta Faxeira.
Unha escavación arqueolóxica realizada no nº 18 da avenida da
Senra permitiu documentar un dobre foso, atribuído á muralla
anterior construída polo bispo Sisnando e unha torre da cerca do s.
XI construída sobre o foso. Actualmente, estes restos pódense
observar -aínda que con dificultade- a través do piso acristalado
dun establecemento público (N 42º 52.611 W 008º 32.710).
Porta da Mámoa (N 42º 52.615
W 008º 32.646)
Do mesmo xeito que a Porta Faxeira, soportaba un notable
tráfico de mercadorías e peregrinos procedentes dos camiños do
sur.
O topónimo mámoa -que aparece xa en mapas do século XVI-
posiblemente derive da existencia dun enterramento megalítico nesta
zona, pois mámoa é o nome comunmente utilizado en Galicia para
referirse a estes enterramentos.
Porta de Mazarelos (N 42º 52.671 W 008º
32.531)
É a única porta que se conservou. Aquí desembocaban os camiños
que garantían o abastecemento de viño á cidade. Ademais da
estrutura do arco, pódese observar unha torre -polo exterior da
porta, na súa xamba oeste- cunhas características construtivas
similares ás das outras torres. Os estudos realizados demostran que
a estrutura da porta propiamente dita é froito dunha única fase
construtiva. A disposición dos mechinales (ocos onde se introducían
os madeiros das estadas) perfectamente enfrontados e á mesma
altura, como se poden ver no interior do arco, indican que nos
atopamos ante unha porta edificada dunha soa vez, sen arranxos
posteriores. Con todo, existen dúbidas sobre se o actual arco é de
orixe medieval, xa que a decoración de placas do arco suxire que
nos atopamos cunha construción máis recente. Así, do ano 1751 hai
unha referencia ao mal estado de conservación e dise que ameaza
ruína e un informe do procurador xeral que insta ao seu arranxo
inmediato, polo que a porta podería ser deste momento. En 1871
preséntase unha solicitude para a súa demolición que, por fortuna,
nunca ocorreu."
Praza da Oliveira (N 42º 52.896 W 008º
32.435)
Nesta praza pódese observar con claridade a fachada oeste
dunha das torres da muralla, de planta cuadrangular e uns catro
metros de lado. Entre esta torre e a Porta do Camiño hai unha
vivenda estreita, de pouco máis de dous metros de fachada, que
podería ocupar o oco do antigo camiño de rolda interior.
Porta do Camiño (N 42º 52.915
W 008º 32.400)
Era o principal acceso á cidade, remate do camiño de Castela e
de Francia. Por aquí entraban reis e príncipes, cando viñan a
Santiago, e nela celebrábase unha parte da cerimonia de toma de
posesión, como señor da cidade, de cada novo arcebispo.
Rúa de Entremuros (N 42º 52.946
W 008º 32.449)
O seu nome garda aínda o recordo da muralla. A rúa discorre
sobre o camiño de rolda interior ou pomerio, conservado desde o s.
XVI. A aliñación das casas pares, especialmente entre os números 12
e 30, segue o trazado da cara interna da cerca. Podemos deternos no
número 18 da rúa, onde se conserva á vista un tramo da cara
interior da muralla formando parte da fachada da casa actual. A
través da técnica de lectura de paramentos púidose comprobar que o
muro pertence a unha única fase construtiva, polo que podería ser
un tramo da cerca orixinal levantada por Cresconio no s. XI, ou ben
unha reconstrución completa realizada entre os séculos XVI e
XVII.
Porta da Trinidade
Tamén chamada do Sancto Peregrino, situaríase onde remata a
rúa Carretas. Desde ela saíase ao camiño de Fisterra e á principal
zona que abastecía de produtos hortofrutícolas a cidade. Vestixio
diso é o nome da rúa das Hortas que atravesa a zona.
Galego Castellano English Saltar
texto
Mira la foto del plano de la muralla.
Santiago,
como toda ciudad medieval, estaba delimitada y defendida por una
muralla. Aunque siempre se pensó que llevaba destruida más de un
siglo, en realidad conservamos algunas partes ocultas por las casas
actuales. Aquí proponemos la aventura de descubrir sus restos y de
evocar su imagen pasada.
Textos
extraídos del libro “A Cerca da Cidade” Editado por la
Oficina da Cidade Histórica e Rehabilitación del Concello de
Santiago de Compostela.
Nació en el
s. XI para proteger la ciudad
Poco sabemos
de cómo era la construcción original. Las descripciones de las
fuentes medievales son muy genéricas. Contamos por ejemplo, con una
breve en el libro V del Códice Calixtino, que únicamente se refiere
a sus siete puertas iniciales del siguiente modo: "Las entradas y
puertas de la ciudad son 7. La primera entrada se llama Puerta
Francígena; la segunda, Puerta de la Peña; la tercera, Puerta de
Sofrades; la cuarta, Puerta del Santo Peregrino; la quinta, Puerta
Falgueriis, que conduce a Padrón; la sexta, Puerta de Susannis; y
la séptima, Puerta de Mazarelos, por la que llega a la ciudad el
precioso Baco". Otra herramienta muy eficaz para el conocimiento de
la muralla es la toponimia antigua que se ha conservado muy bien en
el callejero urbano. Desde ella se puede identificar parte del
trazado y la existencia de algunos elementos que hoy están
desaparecidos.
Por sus
dimensiones, la muralla debía resultar imponente.
Su forma
arriñonada, dispone su eje más largo orientado N-S. Sus muros
estaban reforzados a intervalos irregulares con torres
cuadrangulares, 48 según el plano de 1595 sin contar las que
flanqueaban las diferentes puertas. Tenía almenas, aunque no
conocemos su forma concreta. Estaba realizada con cascotes
irregulares de piedra tipo esquisto asentados en tierra.
Las puertas
estaban construidas con cantería más fina y argamasa. Por el
exterior iba rodeada de un amplio foso.
La pared o
muro interior tendría una altura de 5m. hasta el adarve o camino de
ronda y un espesor de 2,5m. De ellos, 90cm. correspondían al adarve
y 80cm. a cada una de las caras (interior y exterior) del muro. El
adarve, al que se accedería por medio de escaleras situadas en
diferentes puntos, estaba pavimentado con esquisto de buena
calidad.
Las puertas
principales de la ciudad
Si la muralla
era frontera entre la ciudad y el espacio rural, las puertas eran
los puntos de comunicación entre estos dos "mundos".
Las puertas
canalizaban el tráfico de personas y mercancías. Y desde ellas los
vecinos accedían a los arrabales de la ciudad en los que se
localizaban diferentes negocios.
Por la
cantidad de tráfico de personas y mercancías, las tres puertas
principales de la ciudad eran:
La Porta
Francígena o do
Camiño. También
llamada de S. Pedro. En ella desembocaba el camino de Castilla y de
Francia y era la entrada de peregrinos del Camino francés. Esta
será la puerta principal.
La Porta
Faxeira. Por ella
entraban los peregrinos procedentes del camino portugués junto con
el pescado y las mercancías de los puertos de Padrón, Noia,
Pontevedra y Fisterra. Su nombre quizás se relacione con la
existencia de hayas en la zona.
Por la
Porta de Mazarelos entraba el vino de las comarcas
del Ulla y Ribeiro así como los cereales de Castilla.
Las otras
puertas, aunque de menor tráfico, eran también
importantes.
La
Porta de San
Roque, también
llamada de la Algalia de Arribo, por ella entraban los peregrinos
procedentes del Camino Inglés. Daba acceso o la zona judía. Su
nombre, Algalia quizá se deba a la sustancia, utilizada en
perfumería, habitualmente traída por mercaderes hebreos.
La
Porta da
Trinidade a del Santo
Peregrino, daba acceso a la príncipal zona agrícola de la ciudad y
al cementerio de peregrinos. Por aquí continuaba el camino hacia
Fisterra.
La
Porta da
Pena daba acceso a
las peregrinos de Inglaterra y Flandes.
Al tiempo que
disminuye su función defensiva desempeñará otros
papeles.
Por un motivo
u otro la muralla se va quedando inútil para la defensa, pero aún
tendrá otras utilidades y así se mantendría hasta el s. XIX. Las
funciones que dieron a la cerca tres siglos más de existencia
fueron la tributaria y la sanitaria.
Las murallas
jugarán un importante papel en las epidemias, porque no se conocía
otro tratamiento que el aislamiento de los enfermos para evitar el
contagio. Entre el 1347 y 1351 una gran pandemia conocida como
Peste Negra asoló Europa.
En Santiago
sabemos que afectó o todas las clases sociales. Muestra de su
incidencia en la ciudad es la construcción de un templo y un
hospital para enfermedades contagiosas a San Roque, santo abogado
de la peste, que se convertirá en co-patrón de la
ciudad.
Cuando la
ciudad se enteraba de la existencia de algún brote pestífero
proponía unas normas de actuación en los que intervenía la muralla.
Se ordenaba reparar las puertas y cerrar la mayor parte de ellas.
Habitualmente sólo dejaban abiertas las 3 puertas consideradas
principales: Porta Faxeira, del Camiño y Mazarelos. Paralelamente,
se ordenaba vigilarlas mientras permanecían abiertas, desde la
madrugada hasta el anochecer. Los vecinos, o veces dirigidos por un
regidor, hacían guardia e impedían el acceso o los que no tuviesen
la documentación en regla.
Las murallas
eran los puntos del peaje del tráfico medieval.
El
ayuntamiento tenía como una de sus principales fuentes de ingresos
los impuestos de tráfico a la ciudad. Y su cobro se hacía posible a
través de las puertas de la cerca. Así, en dos de sus puertas, la
del Camiño y la Faxeira, se situaban los edificios del peso,
oficinas en las que se pesaban las mercancías por las que se pagaba
arancel y lugar en el que se garantizaba que los pesos y medidas
que allí se hacían eran exactos y uniformes. El oficial que las
administraba debía conocer los pesos y medidos más habitualmente
utilizados, pues había gran variedad entre las distintos zonas y
ciudades del reino.
A
diferencio de otras ciudades, en Santiago no se han conservado las
casas del peso pero tenemos un vestigio evidente, aunque
inmaterial, de su existencia en el nombre de la calle aneja a la
Porta Faxeira denominado Ruela do Peso.
El fin de la
muralla
Otra manera
de obtener ingresos, en función de la muralla, fue a través del
aforamiento de los terrenos anejos para construir casos, mantener
huertas o utilizar algunas de sus partes como las torres. Mediante
el foro la ciudad percibía una renta anual por el uso de este
espacio público, siendo responsabilidad del usuario encargarse de
la conservación. En caso de guerra el beneficiario perdía el uso,
sin derecho a indemnización, ya que el espacio debía ponerse a
disposición para la defensa.
Hoy
conservamos partes de muralla a través de esta práctica de
integrarla en las edificaciones, es lo que llamamos muralla
fosilizada en el parcelario.
Recorre la
muralla y descubre la ciudad
Porta Faxeira (N 42º 52.637
W 008º 32.778)
Es uno de los
principales accesos de la ciudad junto con la Porta do Camiño.
Muestra de ello es que se trataba de la única puerta con torreones
circulares, entre los que iba un arco con las armas reales de la
ciudad.
Rúa Entrecercas (N 42º 52.646
W 008º 32.746)
Al llegar a
la calle Entrecercas, la toponimia nos informa que estamos sobre el
trazado de la muralla. De hecho, la calle se sitúa sobre el pomerio
o paseo interior y la alineación de las casas marca la cara
interior de la muralla, sobre todo al aproximarnos a la Porta
Faxeira. Es posible que algún tramo de la muralla se encuentre
formando parte de los edificios. La calle remata en una de las
puertas principales de la ciudad.
Ruela do Peso (N 42º 52.624
W 008º 32.726) e Entremurallas (N 42º 52.623 W 008º
32.678)
Pasada la
Porta Faxeira y hasta la Porta da Mámoa, las calles del Peso y
Entremurallas van siguiendo el paseo de ronda interior o pomerio de
la muralla. Es muy probable que se conserve parte de la muralla
integrada en las edificaciones actuales, igual que ocurre en la
zona de Entremuros, o que se conserven al menos sus cimientos. El
nombre de la calle del Peso de nuevo hace referencia al pasado de
la zona, pues por aquí debía estar el edificio en el que se pesaban
las mercaderías que entraban a la ciudad a través de Porta
Faxeira.
Una
excavación arqueológica realizada en el nº 18 de la avenida de la
Senra, permitió documentar un doble foso -atribuido a la muralla
anterior construida por el obispo Sisnando- y un torreón de la
cerca del XI construido sobre el foso. Actualmente, estos restos se
pueden observar -aunque con dificultad- a través del piso
acristalado de un establecimiento público (N 42º 52.611 W 008º
32.710).
Porta da
Mámoa (N 42º 52.615 W 008º 32.646)
Al igual que
la Porta Faxeira, soportaba un notable tráfico de mercancías y
peregrinos procedentes de los caminos del sur.
El topónimo
mámoa -que aparece ya en mapas del siglo XVI- posiblemente derive
de la existencia de un enterramiento megalítico en esta zona, pues
mámoa es el nombre comúnmente utilizado en Galicia para referirse a
estos enterramientos.
Porta de Mazarelos (N 42º 52.671 W 008º
32.531)
Es la única
puerta que se ha conservado. Aquí desembocaban los caminos que
garantizaban el abastecimiento de vino a la ciudad. Además de la
estructura del arco, se puede observar un torreón -por el exterior
de la puerta, en su jamba oeste- con unas características
constructivas similares a las de las otras torres. Los estudios
realizados demuestran que la estructura de la puerta propiamente
dicha es fruto de una única fase constructiva. La disposición de
los mechinales (huecos donde se introducían los maderos de los
andamios) perfectamente enfrentados y a la misma altura, como se
pueden ver en el interior del arco, indican que nos encontramos
ante una puerta edificada de una sola vez, sin arreglos
posteriores. Sin embargo, existen dudas sobre si el actual arco es
de origen medieval, ya que la decoración de placas del arco sugiere
que nos encontramos con una construcción más reciente. Así, del año
1751, hay una referencia al mal estado de conservación y se dice
que amenaza ruina y un informe del procurador general que insta a
su arreglo inmediato, por lo que la puerta podría ser de este
momento. En 1871 se presenta una solicitud para su demolición que,
por fortuna, nunca ocurrió.
Praza da Oliveira (N 42º 52.896 W 008º
32.435)
En esta plaza
se puede observar con claridad la fachada oeste de una de las
torres de la muralla, de planta cuadrangular y unos 4 metros de
lado. Entre este torreón y la Porta do Camiño hoy una vivienda
estrecha, de poco más de dos metros de fachada, que podría ocupar
el hueco del antiguo camino de ronda interior.
Porta do Camiño (N 42º 52.915
W 008º 32.400)
Era el
principal acceso a la ciudad, remate del camino de Castilla y de
Francia. Por aquí entraban reyes y príncipes, cuando venían a
Santiago, y en ella se celebraba una parte de la ceremonia de toma
de posesión, como señor de la ciudad, de cada nuevo
arzobispo.
Rúa de
Entremuros (N 42º 52.946 W 008º 32.449)
Su nombre
guarda aún el recuerdo de la muralla. La calle discurre sobre el
camino de ronda interior o pomerio, conservado desde el s. XVI. La
alineación de las casas pares, especialmente entre los números 12 y
30, sigue el trazado de la cara interna de la cerca.
Podemos
detenemos en el número 18 de la calle, donde se conserva a la vista
un tramo de la cara interior de la muralla formando parte de la
fachada de la casa actual. A través de la técnica de lectura de
paramentos se ha podido comprobar que el muro pertenece a una única
fase constructiva, por lo que podría ser un tramo de la cerca
original levantada por Cresconio en el siglo XI, o bien una
reconstrucción completa realizada entre los siglos XVI y XVII.
"
Porta da
Trinidade
También
llamada del Sancto Peregrino, se situaría donde termina la calle
Carretas. Desde ella se salía al camino de Fisterra y a la
principal zona que abastecía de productos hortofrutícolas a la
ciudad. Vestigio de ello es el nombre de la calle Huertas que
atraviesa la zona.
Galego Castellano English Skip text
Look at the photo of the plane of the wall.
Santiago was demarcated and protected -just like any
medieval town- by a defensive wall. It has always been thought that
it had been destroyed more than a century ago, but the truth is
that some parts still remain hidden by houses. Here we propose the
adventure of discovering its remains and recall its past
image.
The text has been extracted from the book “A Cerca da
Cidade” Editado by Oficina da CidadeHistórica e Rehabilitación of Council of Santiago of Compostela.
It originated in the 11th century to protect the
city
We hardly know anything about the original construction.
The descriptions by medieval sources are very generic. We have, for
instance, some lines in Book V of the Codex Calixtinus, which only
relers to its seven initial gates (Puerta in Spanish and Porta in
Galician) in the following way: "The entrances and gates of the
city make seven. The first entrance is called Porta Francígena
-Francígena Gate-; the second Porta da Peña; the third Porta de
Sofrades; the fourth Porta do Santo Peregrino -Gate of the Holy
Pilgrim-; the fifth Porta Falguera, which leads to Padrón; the
sixth Porta de Susannis; and the seventh Porta de Mazarelos,
through which precious Bacchus enters the city". Another very
effective tool lor the knowledge of the wall are the former place
nomes that survived almost intact within the urban street
plan.
Given its dimensions, the wal ought to have been
imposing
Its kidney-like shape has the longest axis from north to
south. Its walls were reinforced at irregular intervals with
quadrangular towers, 48 according to the plan of 1595, without
counting those flanking the different gates. It had battlements,
although we do not know their concrete shape. It was done with
irregular pieces of stone like schist placed in the
earth.
The gates were built with finer stonework and mortar. On
the outside it was surrounded by a wide moat.
The interior side or wall had a height of 5 m up to the
battlement parapet or wall walk, and a thickness of 2.5 m. 90 cm
thereof did belong to the parapet walk and 80 cm to each of the
wall's sides (interior and exterior). The parapet walk, which was
accessible by means of stairs that were situated in different
points, was paved with schist of good quality.
The main gates at the city
The wall being the frontier between the city and the rural
area, the gates were the points of communication between these two
"worlds".
The gates channelized the traffic of people and goods. And
from them the inhabitants could access the areas outside the city
walls of the city, where different businesses were
located.
Given the quantity of traffic of people and goods, the 3
main gates of the city were:
Porta do Camiño(the Gate of the Way) or Francigena gate. It was also
called Saint Peter's. Here, the road from Castile and from France
came out and it was the entrance for pilgrims on the French Way. It
would be the main gate.
Porta Faxeira. Through it, the pilgrims coming on the Portuguese Way
entered together with fish and goods from the ports of Padrón,
Noia, Pontevedra and Fisterra. Its name might be related to the
existence of beech trees in the region.
Through the Porta de Mazarelos, wine was brought
from the regions of Ulla and Ribeiro, as well as cereals from
Castile.
The other gates, although with less traffic, were also
important.
The Porta de San Roque, also called Algalia de
Arriba. Pilgrims coming on the English Way entered through it. It
gave access to the Jewish quarter. Its name, Algalia, might refer
to a substance, used in perfumery, usually brought by Hebrew
merchants.
The Porta da Trinidade (Trinity Gate) or of the
Santo Peregrino, gave access to the main farming area of the city
and to the pilgrim's cemetery. Through it, the road to Fisterra
went on.
The Porta da Pena. It gave access to pilgrims from
England and Flanders.
At the same time as its defensive funtion decrases, it
performs other roles.
For one reason or another the wall was loosing its
usefulness for defence, but it would still hold other utilities and
would therefore be kept until the 19th century. The functions which
gave the wall 3 more centuries of existence were pertaining to tax
and health.
The wall would play an important role in times of
epidemics, given that no other treatment was known than the
isolation from the sick to prevent transmission. Between 1347 and
1351, a great pandemic -known as the Black Death devastated
Europe.
In Santiago we know that it affected all social classes. An
evidence of its impact in the city is the construction of a temple
and a hospital for contagious diseases: San Roque -Saint Roch-, the
saint invoked against the plague, who would turn into the second
patron saint of the city.
When the city heard of the existence of any plague outbreak
it proposed several rules ot action where the wall was involved.
The repair of the gates and the closing of most of them were
ordered. Usually, only 3 gates were left open for being considered
main gates: Porta Faxeira, do Camiño and Mazarelos. Simultaneously,
they were ordered to be guarded while they remained open, trom
daybreak to nightfall. The inhabitants, sometimes directed by the
council, stood guard and prevented the access to those without
their documents in order.
The walls were toll gates for the medieval
traffic.
The town council had as one of its main sources of income
road taxes. And their collection was made possible by means of the
gates of the wall. Therefore, in two of its gates of do Camiño and
Faxeira, the buildings for weighing were situated, offices where
those goods were weighed for which a duty had to be paid and place
were it was guaranteed that the weighing and measuring done there
were accurate and uniform. The administrating officer had to know
the most commonly used weights and measurements, given that there
was a great variety among the different regions and cities of the
kingdom.
Unlike other cities, in Santiago the buildings for weighing
did not survive, but we have a clear trace -though intangible- of
its existence in the name of a street annexed to the Porta Faxeira,
which is called Ruela do Peso -Weight Lane-.
The end of the wall
Another way of obtaining income with the wall was by means
of granting rights by charter about the annexed plots of land to
build houses, keep gardens or use some of its parts such as the
towers. Through the forum the city perceived an annual income for
the use of this public space, while it was the user's
responsibility to tend to its preservation. In the case ot war, the
beneficiary would lose its usage -without compensation- given that
the space had to be at the disposal for the defence of the
city.
Today, we preserve parts of the wall thanks to this
practice of incorporating parts of it in buildings, that is what we
call fossilized wall in the plot plan.
Tour de wall and discover the city
Porta Faxeira (N 42º 52.637
W 008º 32.778)
It is one of the main accesses to the city, together with
the Porta do Camino. Proof of this is that it is the only gate with
circular towers, between which there was on arch with the city's
coat of arms.
Rúa Entrecercas - Between walls street (N 42º 52.646 W 008º
32.746)
At reaching the street Entrecercas, the place name
announces that we are on the layout of the wall, cerca meaning
-just like muro and murallawall in Spanish. In fact, the street is
situated on the pomerium or circular path, and the building line of
the houses marks the interior side of the wall, especially when
approaching the Porta Faxeira. It is possible that some stretch of
the wall is part of the buildings. The street ends in one of the
main gates of the city.
Ruela do peso e Entremurallas - "Narrow Street of Weighing (N
42º 52.624 W 008º 32.726) and Between Walls (N 42º 52.623 W 008º
32.678)
Alter the gate Porta Faxeira and till Porta do Mámoa, the
streets Peso and Entremurallas follow the circular path or pomerium
of the wall. It is highly probable that part of the wall stil
stands integrated in the present-day buildings, just as happens in
the area of the street Entremuros, or that at least its foundation
still remains. The name of the street Peso once again refers to the
past of this area given that around here the building must have
stood in which those goods were weighed that entered the city
through the Porta Faxeira.
An archaeological excavation carried out in N° 18 of the
avenue Senra, facilitated the documentation of a double moat
-ascribed to the preceding wall built by bishop Sisnando- and of a
large tower of the wall. from the 11th century built on the moat.
At present, these remains can be seen -although with difficulty-
through the glossed-in floor of a public establishment (N 42º
52.611 W 008º 32.710).
Porta da Mámoa - Gate of the Mound (N 42º 52.615 W 008º
32.646)
Like the gate Porta Faxeira, it supported o lot of traffic
of goods and pilgrims coming from the ways of the south.
The place name mámoa -that already appears in plans from
the 16th century possibly derives from the existence of a
megalithic burial in this area, becauses mámoa (mound) is the name
that is commonly used in Galicia to refer to those
burials.
Porta de Mazarelos (N 42º 52.671
W 008º 32.531)
"It is the only gate that survived. Here those ways ca me
out that guaranteed the city's wine supply. Apart from the
structure of the arch, a large tower can be observed -on the
outside of the gate, on its west jamb with characteristics
concerning the construction similar to the other towers. The
studies carried out show that the structure of the gate itself is
the result of a single construction phase. The collocation of the
putlog holes (holes where the timber for the scaffolding was
introduced), one perfectly opposite to the other and on the some
height, as can be seen in the interior of the arch, indicate that
we ore standing at a gate that was built in one go, without later
repairs. Nevertheless, there are doubts about whether the
present-day arch is from medieval times, because the arch's
decoration of plaques suggests that this is a more recent
construction.
We hove a mention from the year 1751 of the bad state of
maintenance, it says that it is on the verge of becoming a ruin,
and a report by the solicitor who demands the immediate repair
therefore the gate might well be from this epoch. In 1871, a
request is mode for its demolition that fortunately never happened.
"
Praza da Oliveira - Oliveira
Square (N 42º 52.896 W 008º 32.435)
In this square, the west facade of one of the wall's towers
can be clearly observed. It has a quadrangular ground plan and is 4
metres long. Between this large fortified tower and Porta do
Camiño, there is a narrow house -with a facade of hardly more than
two metres which could be occuping the space of the old interior
circular path.
Porta do Camiño - Gate of the way (N 42º 52.915 W 008º
32.400)
It was the main access to the city, end of the road from
Castile and from France. Through it, kings and princes entered the
city when they came to Santiago, and here part of the investiture
ceremony as Lord of the city of each new archbishop was
celebrated.
Rúa de Entremuros - Between walls street (N 42º 52.946 W
008º 32.449)
Its name still bears the memory of the wall. The street
follows the interior circular path or pomerium, preserved from the
16th century. The building line of the houses with even numbers,
especially between the numbers 12 and 30, follows the location of
the interior side of the wall.
We can stop at number 18 of the street, where a stretch of
the interior side of the wall stands in full view as part of the
facade of the present-day house. Through a special technique of
studying the facework it has been possible to prove that the wall
was built in one single phase, therefore it could well be a stretch
of the original wall erected by Cresconius in the 11th century, or
also a complete reconstruction carried out between the 16th and the
17th century. "
Porta da Trinidade - Trinity Gate
It is also called Sancto Peregrino, the Gate of the Holy
Pilgrim. It was situated where the street Carretas ends. From here,
one could leave the city for the way to Fisterra, the "end of the
earth", and for the region that mainly supplied the city with
horticulture products. As remainder we have the name of the street
Huertas -gardens in Spanish- that runs through this
area.
Galego Castellano English