Nam strzelać nie kazano. - Wstąpiłem na działo
I spojrzałem na pole: dwieście harmat grzmiało,
Artyleryi ruskiej ciągną się szeregi
Prosto, długo, daleko, jako morza brzegi.
I widziałem ich wodza: przybiegł, mieczem skinął
I, jak ptak, jedno skrzydło wojska swego zwinął.
Wylewa się spod skrzydła ścisniona piechota
Długą czarną kolumną, jako lawa błota,
Nasypana iskrami bagnetów. Jak sępy,
Czarne chorągwie na śmierc prowadzą zastępy.
Przeciw nim sterczy biała, wąska, zaostrzona,
Jak głaz, bodzący morze, reduta Ordona.
Sześć tylko miała harmat - wciąż dymią i świecą;
I nie tyle prędkich słów gniewne usta miecą,
Nie tyle przejdzie uczuć przez dusze w rozpaczy,
Ile z tych dział leciało bomb, kul i kartaczy.
Patrz! Tam granat w sam środek kolumny sie nurza,
Jak w fale bryła lawy, pułk dymem zachmurza;
Pęka śród dymu granat, szyk pod niebo leci,
I ogromna łysina śród kolumny świeci.
Tam kula, lecąc, zdala grozi, szumi, wyje,
Ryczy, jak byk przed bitwą, miota się, grunt ryje -
Już dopadła; jak boa śród kolumn się zwija,
Pali piersią, rwie zębem, oddechem zabija.
Najstraszniejszej nie widać, lecz słychać po dźwieku,
Po waleniu sie trupów, po ranionych jęku,
Gdy kolumnę od końca do końca przewierci,
Jak gdyby środkiem wojska przeszedł anioł śmierci.
Gdzież jest król, co na rzezie tłumy te wyprawia?
Czy dzieli ich odwagę, Czy pierś sam nadstawia?
Nie, on siedzi o pięćset mil na swej stolicy,
Król wielki, samowładnik świata połowicy.
Zmarszczył brwi - i tysiące kibitek wnet leci;
Podpisał - tysiąc matek opłakuje dzieci;
Skinął - padają knuty od Niemna do Chiwy...
Mocarzu, jak Bóg silny, jak szatan złośliwy!
Gdy Turków za Bałkanem twoje straszą spiże,
Gdy poselstwo paryskie twoje stopy liże,
Warszawa jedna twojej mocy się urąga,
Podnosi na cię rękę i koronę ściąga,
Koronę Kazimierzów, Chrobrych z twojej głowy,
Boś ją ukradł i skrwawił, synu Wasilowy!
Car dziwi się - ze strachu drżą petersburszczany,
Car gniewa się - ze strachu mrą jego dworzany;
Ale sypią się wojska, których Bóg i wiara
Jest car. Car gniewny - umrzem, rozweselim cara!
Posłany wódz kaukaski z siłami pół świata,
Wierny, czynny i sprawny - jak knut w ręku kata
Ura! Ura! Patrz! Blisko reduty - już w rowy
Walą się, na faszynę kładąc swe tułowy -
Już czernią się na białych palisadach wałów
Jeszcze reduta w środku, jasna od wystrzałów,
Czerwieni się nad czernią... Jak w środek mrowiska
Wrzucony motyl błyska - mrowie go naciska -
Zgasł - tak zgasła reduta. Czyż ostatnie działo,
Strącone z łoża, w piasku paszczę zagrzebało?
Czy zapał krwią ostatni bombardyjer zalał?
Zgasnął ogień. - Już Moskal rogatki wywalał...
Gdzież ręczna broń? - Ach, dzisiaj pracowała więcej,
Niż na wszystkich przeglądach za władzy książęcej!
Zgadłem, dlaczego milczy, bo nieraz widziałem
Garstkę naszych, walczącą, z Moskali nawałem.
Gdy godzinę wołano dwa słowa: "Pal!", "Nabij!" -
Gdy oddechy dym tłumi, trud ramiona słabi,
A wciąż grzmi rozkaz wodzów, wre żołnierza czynność -
Nakoniec bez rozkazu pełnią swą powinność,
Nakoniec bez rozwagi, bez czucia, pamięci,
Żołnierz, jako młyn palny, nabija, grzmi, kręci,
Broń od oka do nogi, od nogi na oko -
Aż ręka w ładownicy długo i głęboko
Szukała, nie znalazła - I żołnierz pobladnął:
Nie znalazłszy ładunku, już broniż nie władnął
I uczuł, że go pali strzelba rozogniona;
Upuścił ją i upadł; nim dobiją, skona...
Takem myślił - a w szaniec nieprzyjaciół kupa
Już lazła, jak robactwo na świeżego trupa.
Pociemniało mi w oczach, a gdym łzy ocierał,
Słyszałem, że coś do mnie mówił mój jenerał.
On przez lunetę, wspartą na mojem ramieniu,
Długo na szturm i szaniec poglądał w milczeniu.
Nakoniec rzekł: "Stracona!". Spod lunety jego
Wymknęło się łez kilka. Rzekł do mnie "Kolego,
Wzrok młody od szkieł lepszy... patrzaj tam, na wale.
Znasz Ordona... czy widzisz, gdzie jest?"... "Jenerale,
Czy go znam? Tam stał zawsze - to działo kierował;
Nie widzę znajdę - dojrzę - środ dymu się schował...
Lecz śród najgęstszych kłębow dymu ileż razy
Widziałem rękę jego, dającą rozkazy!
Widzę go znowu! Widzę rękę-błyskawicę
Wywija, grozi wrogom, trzyma palną świecę
Biorą go! Zginął! - 0, nie! Skoczył w dół, do lochów"
"Dobrze, - rzecze jenerał, - nie odda im prochów".
Tu blask-dym-chwila cicho-i huk, jak stu gromów!
Zaćmiło się powietrze od ziemi wyłomów
Harmaty podskoczyły i jak wystrzelone,
Toczyły się na kołach - lonty zapalone
Nie trafiły do swoich panew. I dym wionął
Prosto ku nam i w gęstej chmurze nas ochłonął.
I nie było nic widać, prócz granatów blasku -
I powoli dym rzedniał, opadał deszcz piasku...
Spojrzałem na redutę. - Wały, palisady,
Działa, i naszych garstka, i wrogów gromady -
Wszystko, jako sen, znikło! - Tylko czarna bryła
Ziemi niekształtnej leży: rozjemcza mogiła!
Tam i ci, co bronili - i ci, co się wdarli
Pierwszy raz pokój szczery i wieczny zawarli.
Choćby cesarz Moskalom kazał wstać, już dusza
Moskiewska tam, raz pierwszy, cesarza nie słusza!
Tam zagrzebane tyluset ciała, imiona
Dusze gdzie? Nie wiem; lecz wiem, gdzie dusza Ordona
On bedzie patron szańców, bo dzielo zniszczenia
W dobrej sprawie jest święte, jak dzieło tworzenia!
Bóg wyrzekł słowo: "Stań sie!", Bóg i "Zgiń!" wyrzecze
Kiedy od ludzi wiara i wolność uciecze
Kiedy ziemię despotyzm i duma szalona
Obleją, jak Moskale redutę Ordona -
Karząc plemię zwycięzców, zbrodniami zatrute,
Bóg wysadzi tę ziemię, jak on swą redutę.
