Zamek w Łodygowicach
Dwór w Łodygowicach, zwany również Zamkiem, powstał w I poł. XVII wieku. Początkowo miał charakter obronny o czym świadczą zachowane w otaczającym go parku pozostałości wałów ziemnych, bastionów i fos. Swój obecny wygląd dwór zawdzięcza przebudowie, która miała miejsce w XIX-w. Wtedy też powstało charakterystyczne arkadowe wejście, nad którym znajduje się balkon. W tym samym okresie dach pokryto glazurowaną dachówką. Z tyłu dworu zobaczyć można neogotyckie detale wraz z herbem.
Obecnie w budynku działają: biblioteka, gminny ośrodek kultury, izba regionalna, towarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Łodygowice.
Zamek w Łodygowicach znajduje się przy ul. Królowej Jadwigi 6.
Z kompleksu zamkowo-parkowego można korzystać:
"Takoż w rzeczy samej, puściwszy się od oberży łodygowickiej w strony północną, wpadł mi w oczy dwór.[…] Znalazłem nie tak dwór polsko-szlachecki, jako raczej małą forteczkę z dawnych feudalnych czasów, obwarowany naokoło fosami i wałami, a z zachodniej strony małą rzeczką Żylicy […] Co to? jak to? - myślę sobie, - skąd się tu wzięła taka forteczka. Przecież po różnych ziemiach Polski podróżowałem, a czegoś podobnego nigdzie nie widziałem…”
Historia Zamku w Łodygowicach - TLDR;
- 1629 - Jerzy Zbarski rozpoczyna budowę fortecy obronnej;
- 1673 - Stanisław Warszycki modernizuje istniejący zamek; powstają wały, mur, fosa i bastiony;
- 1866 - rodzina Klobusów przebudowuje zamek; likwidacja części fortyfikacji; powstaje park i oranżeria; dodano pseudogotycki ganek i pokryto dach galzurowaną dachówką;
- 1939 - dwór przywłaszczony przez Nazistów;
- 1942 - umiera Otto Klobus, ostatni właściciel dworu;
- po 1945 - budynek zostaje upaństwowiony;
- 2014 - remont budowli.
Historia Zamku w Łodygowicach
Jerzy Zbarski
Budowę zamku w Łodygowicach rozpoczął w 1629 roku kasztelan krakowski Jerzy Zbarski, ówczesny właściciel Państwa Łogydowickiego. Zbarski chciał wybudować murowaną fortecę w miejscu, gdzie prawdopodobnie stały stary drewniany dwór obronny. Nie zachował się opis ukończonej budowli, wiadomo jednak, że budowa nowej fortalicji zakończyła się w 1631 roku.
Jerzy Zbarski nie ożenił się i nie pozostawił potomstwa. Całe życie, a przyszło mu żyć w burzliwym XVII w., spędził na wyprawach wojennych. Po jego śmierci, jego majątek został podzielony pomiędzy jego brata i dalszych krewnych.
Stanisław Warszycki
Państwo Łogygowickie otrzymał kasztelan krakowski Stanisław Warszycki, herbu Abdank, który był z Jerzym Zbarskim spokrewniony przez ród Wiśniowieckich. Warszycki był - już za panowania Zygmunta III - członkiem senatu i kontynuował swoją karierę przez pięćdziesiąt lat służąc pięciu królom (“…pięciu Królom nie porównaną wiernością, radą i pomocą przez lat pięćdziesiąt zaszczycał”).
Nowy właściciel zmodernizował dwór w Łodygowicach. Dwór został otoczony murem i wałem ziemnym, dodano bastiony w narożnikach budowli a całość dodatkowo zabezpieczały fosy napełnione wodą z Żylicy. Fortyfikacje rozmieszczono na planie kwadratu o boku ok. 150 m. Prace modernizacyjne zakończono w 1673 roku.
Konieczność budowy dobrze chronionej fortecy wynikała z ciągłego zagrożenia najazdami Kozaków, Szwedów oraz wypraw łupieżczych słabo i nieregularnie opłacanego wojska polskiego.
Zachował się następujący opis zamku za czasów Warszyckiego:
”Podług sagi stał na dziedzińcu zamkowym słup, przy którym były utwierdzone trzy kółka do wiązania koni wierzchowych, gdyż za owych czasów magnaci tylko używali kolebek, bryczki zaś dopiero odtąd używanymi były, gdy szlachta brykać zaczęła i konno, jak na stan rycerski przystało, podróże odbywać zaniechała. Jedno z tych kółek było srebrne, drugie mosiężne, a trzecie żelazne.”
Rodzina Warszyckich
Po śmierci Stanisława Warszyckiego zamek przechodził z rąk do rąk członków rodziny Warszyckich. Był również regularnie najeżdżany, jednak jego solidne fortyfikacje studziły zapędy najeźdźców.
W styczniu 1709 roku Jerzy Warszycki przybył do Łodygowic wraz z orszakiem zbrojnych z zamiarem zdobycia posiadłości. Powodem działań zbrojnych był konflikt rodzinny i spór o majątek po Stanisławie Warszyckim. Spór był trudny, ponieważ relacje w rodzinie Warszyckich były skomplikowane (małżeństwo kuzynostwa oraz małżeństwo szwagra ze szwagierką). Dość powiedzieć, że przedstawienie stron konfliktu wymaga wykresu. Na miejscu, oceniwszy stan obwarowania, zrezygnował z podboju i w zamian zajął folwark w Rybarzowicach.
W sierpniu tego samego roku Państwo Łodygowickie zostało najechane przez Adama Śmigielskiego, starostę gnieźnieńskiego. Żołnierze Śmigielskiego dokonali napaści na folwarki w Mikuszowicach i Wilkowicach. Do zamku udało się im dostać jedynie podstępem. Przyjęci przez gospodarza jako goście i podejmowani zgodnie ze staropolskim zwyczajem, “goście” zaczęli udawać pijanych wymagających eskorty strażników. Gdy strażnicy oddalili się od posterunków, kompani fałszywych “gości” odbili zamkniętego w więzieniu zamkowym więźnia.
W 1714 roku pod murami zamku pojawił się instygator koronny Władysław Kunat Wyrozemski z zamiarem egzekucji wyroku Trybunału Koronnego w sprawie roszczeń pozostałych spadkobierców Stanisława Warszyckiego. Wyrozemski nie zdecydował się sam zdobywać zamku, wezwał posiłki prowadzone przez syna Ludwika Konstantego Pocieja, hetmana polnego i kasztelana wieluńskiego. Dopiero po takiej demonstracji siły właściciel zamku zdecydował się na opuszczenie zamku. Po roku Warszycki otrzymał z powrotem łodygowicki zamek i cześć terenów Państwa łodygowickiego. Oddał za nie połowę miasta Mińsk (!), do której miał prawa.
W 1773 roku właścicielem Łodygowic został Ignacy Kalinowski.
W 1849 r. Łogygowice kupił bielski kupiec Rudolf Teodor Seelinger. Szybko jednak je sprzedał. Do 1866 r . Łodygowice należały do Józefa Karola Humborga, barona Artura Luttwitza, Maksymiliana Luttwitza.
Klementyna Primavesi de Weber i rodzina Klobusów
W 1866 r. właścicielką zamku została bogata wdowa Klementyna Primavesi de Weber. Nowa właścicielka, kierując się względami praktycznymi - dwór był jej stałą rezydencją - przystąpiła do przebudowy posiadłości. Zamek zyskał pseudogotycki ganek i nowe pokrycie dachu.
Ksiądz Kazimierz Sypowski odwiedził Łodygowice przed przebudową dworu i po jego przebudowie. W pozostawionych przez księdza rękopisach zachowały się jego wrażenia z obu wizyt. W pierwszej relacji Sypowski odkrywa dwór w Łodygowicach i jest zafascynowany jego nietypową formą. W drugiej relacji ksiądz krytykuje zmiany o otoczeniu zamku, pozwala sobie nawet na uszczypliwość w stosunku do nowej właścicielki.
1867:
“W r. 1867 jadąc gościńcem karpackim od Żywca do Białej, stanąłem na popas w Łodygowicach. Ponieważ był dzień pogodny, przeto korzystając z dogodnej chwili oderwałem się od mojego woźnicy i poszedłem obejrzeć tameczną okolicę, wiedziony ciekawością, czy też w tych stronach nie ma jakich pomników lub innych osobliwości, na które szczególną uwagę zwrócić by można. Takoż w rzeczy samej, puściwszy się od oberży łodygowickiej w strony północną, wpadł mi w oczy dwór. Czy taki jaki napotykamy czasem u nas w Polsce w otwartym polu, okolony lipami, topolami itp. drzewami? Nie! - Znalazłem nie tak dwór polsko-szlachecki, jako raczej małą forteczkę z dawnych feudalnych czasów, obwarowany naokoło fosami i wałami, a z zachodniej strony małą rzeczką Żylicy, z której w razie niebezpieczeństwa zagrażającego forteczce od jakichkolwiek bądź nieprzyjaciół, można by wodę wpuścić do fos i zabezpieczyć się przeciwko napadom nieprzyjaciół. Co to? jak to? - myślę sobie, - skąd się tu wzięła taka forteczka. Przecież po różnych ziemiach Polski podróżowałem, a czegoś podobnego nigdzie nie widziałem…”
1870:
“Zapewne jest to robota jej krewnych lub oficjalistów, ale ci, jako ludzie oświaty, ludzie wykształceni, powinni byli dobrze nad tym się zastanowić i rozważyć, co czynią. Wszak wiedzieli, że zamek ten z wałami i fosami jest jakąś osobliwością, jakiej trudno gdzie napotkać, więc wypadało badać i dochodzić, skąd to powstało. Badając przyszliby do przekonania, że jest to pamiątka narodowa, a zatem powinniby ją byli szanować i nadal pozostawić.”
Córka hrabiny de Weber, również Klementyna wyszła za mąż za Adolfa Klobusa (Globusa). Nowi właściciele zlikwidowali wały ziemnych i fosy. Te ostatnie zostały zasypane i przekształcone w stawy. Dwór został za to otoczony imponującym parkiem, na którego terenie stanęła również oranżeria.
“W ogrodzie bardzo starannie urządzone były grządki kwiatowe i zasadzone różne krzewy ozdobne, choinki należycie utrzymane. Cała lato pracowało tu kilku ludzi pod nadzorem ogrodnika. Po stawie południowym pływały łabędzie. Na środku stawu była wysepka z piękną małą altanką. Była tam również mała łódka, którą można było dopłynąć do wysepki. W ogrodzie znajdowało się mnóstwo różnego ptactwa jak pawie, bażanty i perliczki. Od południowej strony zamku stała wysoka jak sam zamek, oszklona oranżeria, gdzie hodowano różne krzewy i rośliny z południowych krajów, jak ananasy, pomarańcze i cytryny. Wielu ludzi zjeżdżało tu zimą po zakup kwiatów które ogrodnik sprzedawał.”
Rodzina Klobusów uczyniła z zamku miejsce otwarte, gdzie odbywały się lokalne i patriotyczne uroczystości.
XX w.
Ostatni właściciel zamku, baron Otto Klobus, pod koniec lat 30. XXw. zaniedbał posiadłość. Gdy wybuchła II wojna światowa, odmówił podpisania volkslisty, w konsekwencji Niemcy odebrali mu w 1940 roku cały majątek, zostawiając mu do użytku tylko zamek w Łodygowicach.
Po zakończeniu II wojny światowej budynek upaństwowiono i miała w nim siedzibę Szkoła Rolnicza. Do zamku dobudowano nowe budynki.
Katalog zabytków opracowany przez doc. Jerzego Szablowskiego zawierał następujący wpis:
“Murowany, piętrowy, częściowo podpiwniczony. Rzut w kształcie wydłużonego prostokąta z występami: płytszym od frontu i wydatnym od tyłu; nadto małe występy z latarniami przy bokach krótszych i tylnym występie. Na osi sień i główna klatka schodowa zrazu jedno, następnie dwubiegowymi. Na parterze po bokach po cztery izby, sklepione kolebkowo z lunetami lub nakryte sufitami. W występie tylnym druga klatka schodowa (nowa) oraz kilka mniejszych ubikacji. Piętro w podobnym rozkładzie, obecnie bezstylowe. Wewnątrz na parterze dwa kamienne portale o profilach renesansowych. Na zewnątrz na narożnikach tylnego występu ślady dekoracji sgraffitowej: kwadratowe bonie wypełnione rautami. Z dawnych fortyfikacji zamku 1673, utworzonych z wału ziemnego murem od zewnątrz oskarpowanego, w kształcie czworoboku z czterema bastionami na narożkach, zachowane fragmenty bastionów i kurtyn oraz ślad fos.”
Bibliografia
- Kachel J., 2007, Historia Łodygowic. Tom I, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Łodygowice,
- Pach -Sznepka K., 2007, Szlakiem beskidzkich zabytków, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Łodygowice,
- Łodygowice - Przebudowany bastionowy dwór obronny. Strona internetowa: Zamki Polskie.
Skrytka
Kesz to letterbox hybrid.
Pojemnik zawiera:
- pieczątkę - nie zabieraj jej ze sobą!! Jest integralną częścią skrytki typu letterbox.
- pamiątki dla pierwszych trzech znalazców
- drewniaczki
- fanty
English
The history of the Łodygowice Manor (also referred to as the Łodygowice Castle) dates back to the 17th century. The building differs from a typical Polish noble manor due to its defensive character.
The fortress was raised in 1631. The owner of Łodygowice, Jerzy Zbarski, decided to protect the estate against the attacks from the Swedish and the Kossacks.
The manor was further fortified by its new owner - a nobleman and magnate in the Polish–Lithuanian Commonwealth -Stanisław Warszycki. By 1673 new ramparts, bulwarks and a moat were built around the castle. The estate was attacked at least three times, each time the siege ended with assailant’s failure to capture the fort.
When in 1866 the estate ownership was transferred to Countess de Weber, the Łodygowice Manor had already lost its military significance. The manor served as a residence for the Countess and her descendants - the Klobus family. The Klobus family modernised the estate’s landscape by filling up the no longer necessary moat and partially demolishing the bulwarks. The manor gained a new arcade entrance, and the roof was covered with glazed tiles. The owners also transformed the manor’s surroundings into a private park with exotic plants and a conservatory.
Nowadays the park is open to the public. Local authorities, a library and a few NGO’s have offices in the manor building.
The park is open:
- from 10/01 to 03/31 :7am to 7pm
- from 04/01 to 09/30 : 7am to 9pm.