Uitblazingskommen EarthCache
-
Difficulty:
-
-
Terrain:
-
Size: 
(other)
Please note Use of geocaching.com services is subject to the terms and conditions
in our disclaimer.
Inleiding
Een groot deel van het landschap in Nederland is ontstaan tijdens de twee laatste ijstijden. In de voorlaatste ijstijd, het Saalien (200.000 tot 130.000 jaar geleden) lag er in Nederland landijs tot ongeveer de lijn Amsterdam-Nijmegen. In die tijd zijn b.v. de Utrechtse Heuvelrug en heuvelruggen in Salland en Twente ontstaan. In Drenthe ontstond destijds De Hondsrug. Ook de zwerfstenen (o.a. gebruikt voor de bouw van de hunebedden in Drenthe) dateren uit die tijd.
Tijdens de laatste ijstijd in Nederland, het Weichselien (100.000 tot 10.000 jaar geleden) lag er geen landijs in Nederland (de Noordzee lag zelfs droog), maar was de grond wel permanent bevroren (permafrost) en heerste er een toendraklimaat. Een klimaat gekenmerkt door droogte en kou. Er stond een harde wind, het landschap was kaal en nauwelijks begroeid. Er trad op grote schaal winderosie op die het oppervlak bedekt heeft met een laag zand, die doorgaans aangeduid wordt als dekzand. In deze periode zijn de pingo-ruïnes ontstaan, maar ook de uitblazingskommen.
Het ontstaan van uitblazingskommen
Uitblazingskommen ontstonden dus in de laatste ijstijd; het Weichselien. Door de wind verstoof het (dek)zand waardoor laagten in het landschap ontstonden. Uitblazingskommen zijn geïsoleerde laagten (verzonken of ingedrukt beneden het omringende gebied) in dekzandduinen, ook wel een depressie genoemd, waaronder een slecht doorlatende laag ligt. De wind blaast het dekzand weg tot op de natte ondergrond. Daar verliest de wind het van het natte zand. De meeste uitblazingskommen zijn ondiepe kommen waarin het regenwater als in een afwasteil wordt verzameld. Zo zijn de ondiepe vennetjes ontstaan. Omdat de vennetjes ondiep zijn, verlanden ze snel. Zeker in de zomer staat er dan vaak geen water meer in.
Een uitblazingskom of toch een pingoruïne?
Uitblazingskommen en pingoruïnes lijken veel op elkaar en in het veld is eigenlijk niet zonder meer te bepalen wat het is, zeker als de ringwal bij de pingoruïne afwezig is. Er zijn twee manieren om te bepalen of een (verland) vennetje een pingoruïne of een uitblazingskom is. Kun je door een vennetje heen lopen en wadend de overkant bereiken, dan is het vrijwel zeker een uitblazingskom. Als je op enig moment kopje ondergaat, dan weet je zeker dat je in een pingoruïne verzeild bent. Pingoruïnes zijn vele meters diep (tot wel 20 meter), uitblazingskommen nauwelijks twee meter! De andere manier om duidelijkheid te krijgen over pingoruïne of uitblazingskom, bijvoorbeeld bij meer verlandde vennetjes, is door grondonderzoek te doen. Je kunt aan de verschillende grondlagen zien wat het is, een uitblazingskom of een pingoruïne. Kun je tijdens het onderzoek dieper dan 2 meter komen, dan is het vrijwel zeker een pingoruïne. Als men eerder op een hardere ondoordringbare laag stuit, dan is het vrijwel zeker een uitblazingskom.
In onderstaande figuur zijn de verschillen tussen pingoruïne en uitblazingskom schematisch weergegeven.
Uitblazingskommen:
- Ondiep (max 2,5 meter) diameter 25/50-600 meter.
- Vaak onregelmatig van vorm.
- Vaak moerassig of open water.
- Soms wal aanwezig, typisch Drents.
- Bestaat in/uit dekzand.
- Hebben een vlakke bodem, vaak met podzolprofiel.
Pingoruïnes:
- Diep (2,5 tot 20) meter, diameter van 25/50-200 meter.
- Vaak conisch van vorm.
- Vaak asymmetrisch van vorm.
- Aan basis (vaak) gliede (humus).
- Vaak gevuld met gyttja (een organisch sediment), veen of water.
- Soms randwal aanwezig.
Grondonderzoek in een uitblazingskom
De afgelopen jaren zijn in Drenthe vele vennetjes onderzocht om met zekerheid te kunnen bepalen of het een uitblazingskom dan wel een pingoruïne betreft. In onderstaande figuur zie je de resultaten van zo’n grondonderzoek in een (wat later bleek) uitblazingskom. Andere onderzoeken leveren soortgelijke profielen op.
Bij het onderzoek is om de 7,5 meter geboord, waarbij op sommige plekken meer dan 1 meter veen is aangetroffen (rood). Al vrij ondiep (circa 1.50-1.75 meter) werd er keileem aangetroffen. De ondergrond keileem (grijs) laat een vrij vlakke bodem zien. Op het keileem lag meestal keizand (donkergeel), dit is verweerde keileem of dekzand (geel). In het centrale komt vaak gyttja (organisch sediment; fijnkorrelige groene modder voor (groen). Maar overal was de diepte minder dan 2 meter. Onder het veenpakket zit het dekzand dat deels weggeblazen is waardoor zich een ronde kom vormde .
Daaronder zat keileem en vormde een natte plek. De toplaag is een dunne laag gevormd door bladafval. Het totaal is niet meer dan 2.20m diep en heeft een vrij vlakke bodem.
Het Holtveen
Het Holtveen is een laagte die vrijwel volledig is dichtgegroeid met smalle berken, varens, bramen en russen. In principe is het een droge uitblazingskom, alleen in buitengewoon natte jaargetijden staat er een laagje water. Tot en met begin jaren ’40 werd het veentje nog gebruikt als dé ijsbaan van Zeijen.
De opdrachten
Het coördinaat van deze earthcache brengt je bij het Holtveen. De bedoeling is dat jij door middel van grondonderzoek en de informatie uit de bovenstaande listing aan gaat tonen dat dit Holtveen een uitblazingskom is.
Om dat onderzoek te kunnen doen en de vragen te kunnen beantwoorden heb je (beetje afhankelijk van jaargetijde) een aantal tools nodig:
- Lange stevige prikstok, minimaal 1,50 a 2,50 meter (bv. een Nordic Walking wandelstok)
- Waadpak, Lieslaarzen of hoge laarzen (afhankelijk van de waterstand)
- Meetlint minimaal 2,50 meter
- Pen en papier.
Wat moet je doen:
1 - Meet op 6 verschillende plaatsen verdeeld over de uitblazingskom de diepte van de keileem- of kleizandlaag. Verdeel de punten over de uitblazingskom vanaf de kant naar het midden, De 6e meeting is in de omgeving van het midden.
Dit kun je doen door de prikstok in de grond te duwen totdat je niet verder komt.
Noteer de coördinaten en de diepte in cm (NIET afronden) in onderstaande tabel.
2 - Verklaar met behulp van je metingen waarom dit een uitblazingskom is.
3 - Het Holtveen is dus een uitblazingskom, die ontstaan is in het Weichselien
3.a - Leg uit waarom een uitblazingskom niet in het Saalien kan zijn ontstaan?
3.b - Wat denk je, kunnen uitblazingskommen heden ten dage nog ontstaan. Leg uit waarom wel, of waarom niet.
4 - Nieuw per juni 2019. Maak een foto in de uitblazingskom van jezelf met je prikstok en voeg deze foto bij je log. Ik moet kunnen zien dat je op locatie geweest bent. Een foto van je gezicht is optioneel.
Stuur ons de de tabel met de metingen en de antwoorden op de vragen, bij voorkeur via E-mail via ons Profiel.
Als je met een groep op pad bent moet ieder team zijn eigen metingen doorgeven op een andere plaats gemeten in de uitblazingskom en ieder team een eigen foto plaatsen.
Logs zonder eigen antwoorden en/of foto worden zonder kennisgeving verwijderd.
Andere uitblazingskommen:
In Drenthe zijn nog een aantal andere uitblazingskommen.
Locatie Yde dorp Is een droge ronde depressie, deels omgeven door een steilrand. Dit is een vrij gave uitblazingskom.
Locatie Elp / Elpermeer of Zwarte water Het is een grote ronde depressie, gevuld met water en met een mogelijke randwal er omheen. De maat van het meer is echter relatief groot voor een pingoruïne en de randwal in verhouding weer smal.
Zuidwolde Het Zwarte Gat Bij bodem onderzoek werd een dik podzolprofiel gevonden, maar geen of nauwelijks veen of andere afzettingen. Na ongeveer 1.5 meter boren vond men het natte zand.
Bij de waypoints staan de coördinaten als referentiepunten van deze locaties.
Aandachtspunten:
- Het gebied kan in natte jaargetijden heel erg nat zijn.
- In natte jaargetijden zijn laarzen aanbevolen.
- In bepaalde jaargetijden komen hier veel muggen voor.
Additional Hints
(No hints available.)