JAK HARTUJĄ SIĘ SKAŁY
[PL]
Wzdłuż prawego brzegu rzeki Bystrzycy, kilkadziesiąt metrów od mostu w Domanicach, na stromym stoku występuje kilka grup skałek, które rozpościerają się na przestrzeni 300 m. Koordynaty przywodzą nas do skałek naprzeciwko progu skalnego w dnie rzeki Bystrzycy. Na progu skalnym tworzy się niewielki wodospad, który widać i słychać z daleka. Ze stoku wzgórza natomiast możemy podziwiać Jezioro Mietkowskie, które powstało w 1986 roku.
Co możemy zobaczyć w odsłonięciach nad Bystrzycą?
Występujące tu skały należą do serii metamorficznej Domanic–Krukowa, która odsłania się między Domanicami i Siedlimowicami na południu a Imbramowicami i Krukowem na północy. W grupie skałek położonych naprzeciw progu skalnego w dnie Bystrzycy można obserwować dwa rodzaje skał. W północnej skałce położonej na stoku i w skałce południowej położonej najniżej, przy zakręcie rzeki odsłaniają się bardzo twarde, drobnokrystaliczne, ciemnoszare łupki hornfelsowe z ciemnymi warstewkami amfibolitu o grubości do 1 cm. Tekstura łupkowa jest podkreślona jasnymi laminami o grubości do 2 mm. Łupki zbudowane są z biotytu, muskowitu, kwarcu, plagioklazu i skalenia potasowego. Miejscami widoczne są także granaty. Pod mikroskopem stwierdzono również andaluzyt, apatyt, cyrkon, tlenki żelaza i skupienia turmalinu.
Łupek łyszczykowy z czarnymi warstewkami amfibolitu
W łupkach widoczne są liczne, kilku lub kilkunastocentymetrowe żyły i soczewki kwarcowe, przeważnie zgodne ze złupkowaniem oraz wkładki lub soczewki ciemnego kwarcytu.
Łupki łyszczykowe z żyłkami i soczewkami kwarcu
W skałce środkowej występuje drobnoziarnisty, warstwowany amfibolit. Jest to skała barwy zielonej, złożona z hornblendy, plagioklazu, epidotu, klinozoizytu oraz niewielkiej ilości ilmenitu. Jasne warstewki zbudowane są z plagioklaz
Warstwowany amfibolit
Foliacja (wszystkie rodzaje powierzchni w zdeformowanych skałach krystalicznych, wyznaczone równoległym ułożeniem minerałów lub lamin) w łupkach i amfibolitach jest nachylona pod katem 30o ku północnemu wschodowi. Lineacja (równoległe ułożenie jakichkolwiek elementów linijnych pojawiających się w obrębie skały lub na jej powierzchniach) w postaci zmarszczkowania zanurza się ku północnemu wschodowi. Osie fałdów zapadają w kierunku wschód-północ-wschód pod kątem 30o.
Fałd w łupku łyszczykowym
Seria metamorficzna Domanic-Krukowa jest częścią osłony masywu granitowego Strzegom-Sobótka (zobacz EarthCache „W krainie granitu”). Większość skał należących do tej serii wykazuje znamiona metamorfizmu kontaktowego, inaczej mówiąc jest zahartowana.
Hartowanie skał na kontakcie z intruzją magmową
Podczas umiejscawiania, magma granitowa ma temperaturę około 800-750oC, natomiast skały, w które się wdziera są znacznie chłodniejsze. Na głębokości 10 km ich temperatura wynosi około 300oC. Skały, w które wdziera się magma (intruduje) noszą nazwę skał osłony. Na kontakcie z magmą skały osłony ulegają podgrzaniu. Wskutek podgrzania zmienia się budowa skały. Skały warstwowane i złupkowane stają się bezkierunkowe i bardziej gruboziarniste wskutek ponownej krystalizacji istniejących minerałów. Taki proces nosi nazwę rekrystalizacji. Skały, które uległy rekrystalizacji stają się bardzo twarde, można powiedzieć, że są zahartowane. W skałach osłony krystalizują również nowe minerały takie jak andaluzyt i kordieryt. Opisane zmiany noszą nazwę zmian kontaktowych i zaznaczają się w strefie otaczającej intruzję. Strefa ta nosi nazwę aureoli kontaktowej. Zmiany te, a więc zatarcie złupkowania i krystalizacja minerałów kontaktowych są dobrze widoczne w odsłonięciach w Domanicach.
Aureola kontaktowa
Intensywność zmian maleje w miarę oddalania się od kontaktu skał osłony z granitem. Szerokość aureoli kontaktowej zależy przede wszystkim od wielkości intruzji i temperatury magmy. Wielkie intruzje stygną dłużej i dłużej ogrzewają skały osłony. Zmiany kontaktowe są lepiej widoczne w skałach takich jak łupki ilaste, a słabo widoczne w skałach zbliżonych składem do granitu, takich jak gnejsy. Najbliżej kontaktu z granitem tworzą się hornfelsy, dalej łupki hornfelsowe, a najdalej od strefy kontaktowej łupki gruzełkowe i łupki plamiste.
Podążając dalej śladem skałek w kierunku południowym dotrzemy do pałacu w Domanicach. Wybudowany został on na "twardej, zahartowanej" skale wznoszącej się nad Bystrzycą. Pierwszy zamek będący własnością rycerską postawiono tu prawdopodobnie już w XIII w. Obecnie na jego miejscu wznosi się czworoboczny budynek z wieżą, pochodzący z XVIII, który być może w murach swych kryje fragmenty starszych założeń z ok. 1600 r. i z XVII w. W latach dwudziestych XIX wieku nadano pałacowi formę neoklasycystyczną. Zabytek jest częścią zespołu pałacowego, w skład którego wchodzi jeszcze duży park, wokół pałacu, w parku m.in. fontanna; oficyny i zabudowania gospodarcze, znajdują się w otoczeniu pałacu, wykorzystywane jako składy i mieszkania: pawilon ogrodowy z pierwszej ćwierci XIX w.; oficyna ze stajnią z pierwszej ćwierci XIX w.; stajnia ze spichrzem z pierwszej ćwierci XIX w.; wozownia z pierwszej ćwierci XIX w.; kuźnia z pierwszej ćwierci XIX w.
Aby zalogować znalezienie musisz odwiedzić miejsce i odpowiedzieć na pytania:
- Podaj 2 zmiany jakie zachodzą w skałach w rejonie aureoli kontaktowej.
- Wyjaśnij dlaczego aureola kontaktowa jest słabo widoczna w gnejsach?
- Z czym związane jest występowanie progu skalnego na Bystrzycy w rejonie skałek?
- Na której skałce widoczne są ślady ingerencji człowieka w postaci wywierconych okrągłych otworów.
- Opcjonalnie: Do swojego logu dołączyć fotografie siebie albo swojego GPS.
Odpowiedzi proszę wysyłać na adres mailowy dostępny przez profil. Logować można po wysłaniu odpowiedzi nie czekając na odpowiedź z naszej strony. Logi bez przesłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni!