PRZYBYSZ Z KOSMOSU
A VISITOR FROM THE SPACE
[PL]
Podczas pogodnej, bezchmurnej nocy można niekiedy zaobserwować na niebie charakterystyczne rozbłyski, tory lotu „spadających gwiazd”, jak potocznie określa się ten efekt. To meteory czyli zjawiska świetlne powstające w atmosferze ziemskiej w wyniku dostania się do niej meteoroidów, czyli okruchów skalnych, poruszających się w przestrzeni międzyplanetarnej. Większość meteoroidów spala się w atmosferze ziemskiej, niewielka tylko część spada na jej powierzchnię – to meteoryty, przybysze z kosmosu. Ich przybyciu często towarzyszą efekty akustyczne, grzmoty i gwizdy, a w miejscach upadków tworzą się kratery. Szacuje się, że w ten sposób na Ziemię co roku spada około 108 kg materii kosmicznej (360 airbusów A380). Również na teren Polski każdego roku spadają meteoryty. Kłopot polega jednak na tym, że większość z nich jest niewielkich rozmiarów. Terytorium naszego kraju jest pokryte bujną roślinnością, a to nie sprzyja poszukiwaniom pozaziemskich skał. Słabo zachowują się także kratery i dlatego trudno odnaleźć odłamki skalne. Jednakże znane są historyczne upadki i znaleziska meteorytów w Polsce.
Jednym z nich jest meteoryt „Piława Górna”, który spadł 17 maja 1879 roku (sobota) po godzinie 16. Upadek tej "ognistej kuli", jak ją nazwali świadkowie zdarzenia, wywołał ogromny huk i błysk, który był widoczny z odległości 40 km. Mieszkańcy okolic Piławy Górnej znaleźli dwa okazy meteorytu. Pierwszy, o masie około 1 kg, na południe od Piławy Górnej, na polach w kierunku Kluczowej, drugi mniejszy (ok. 600 g) koło jednego z budynków w Kośminie (dziś dzielnicy Piławy Górnej). W 2016 roku umieszczono tu tablicę upamiętniająca to wydarzenie. Słyszano trzy grzmoty, co pozwala przypuszczać, że spadły jeszcze dodatkowe kamienie. Stąd może warto wybrać się w te rejony na poszukiwania. Zachęcamy też do odwiedzenia miejsca spadku większego fragmentu, które znajduje się pod koordynatami: N 50° 40,1600 E 016° 45,9650
Meteoryt "Piława Górna" („Gnadenfrei”) to najpopularniejszy typ meteorytu, chondryt zwyczajny H5 czyli meteoryt kamienny (blisko 15% spadków to meteoryty H5). Charakterystyczne cechy jego wyglądu to czarna powierzchnia zewnętrzna, tzw. skórka obtopieniowa, i liczne, drobne, białe i zielone kuleczki w całej objętości. Fragmenty meteorytu zawędrowały do znanych światowych kolekcji - w Berlinie, Bolonii, Bonn, Budapeszcie, Chicago, Gottingen, Gregory, Londynie (British Museum), Paryżu, Wiedniu i Nowym Yorku. Jednak największy fragment, o wadze 663,1 g można oglądać na stałej wystawie w Muzeum Mineralogicznym we Wrocławiu (ul. Kuźnicza 22). Drugi eksponowany tu fragment waży 34,35 g.
Fotografia fragmentu meteorytu „Gnadenfrei” („Piława Górna”) ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego - jaśniejsza, ziarnista część to masa główna, złożona z żelazoniklu, ortopiroksenu, oliwinu i troilitu. / Photo of a fragment of the meteorite ‘Gnadenfrei’ (‘Piława Górna’) from the collection of the Mineralogical Museum of the University of Wrocław. Brighter, granular part is composed of ferronickel, orthopyroxene, olivine and troilite.
Pierwszymi naukowcami, którzy przybyli 24-25 maja na miejsce upadku meteorytu byli: Johann Galle – profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, dyrektor obserwatorium astronomicznego, odkrywca planety Neptun i pierścieni Saturna oraz Arnold von Lasaulx - profesor mineralogii Instytutu Geologii i Paleontologii Uniwersytetu Wrocławskiego, odkrywca minerału o nazwie ardenit (wespół z Bettendorfem) oraz odmiany kwarcu – melanoflogit.
Po wizycie opublikowali oni obszerny artykuł w Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin. Według relacji Galle’a i Lasaulx spadłe okazy zostały niestety rozbite przez znalazców i ciekawskich tubylców. Z pierwszego (większego) okazu udało się odzyskać jeden fragment o wadze 751,86 g i siedem mniejszych o łącznej wadze 130,86 g. Trzy z nich pasowały jeszcze do siebie. Z kształtu fragmentów wywnioskowano, że brakuje jeszcze około 150 g, co w sumie dawałoby wagę całego okazu na 1032 g. Według opisu Galle’a i Lasaulx okaz przypominał okazy meteorytu Pułtusk. Cały pokryty był skorupą, na której widać było faliste zacieki i regmaglipty. Widoczne na nim liczne drobne pęknięcia powstały wg nich w wyniku spadku lub podczas rozbijania okazu. Z drugiego (mniejszego) okazu udało się odzyskać dziesięć fragmentów o łącznej wadze tylko 260,4 g (największe fragmenty ważyły 57,285 i 54,15 g, najmniejszy 3,54 g). Cztery kawałki pasowały do siebie. Próba rekonstrukcji pierwotnego kształtu odpowiada opisowi znalazcy. Okaz miał kształt klina z eliptyczną podstawą, jego waga musiała wynosić niewiele ponad pół kilograma. Pokrywała go bardzo cienka skorupa. Skorupa na obu okazów była nieco różna, drugi okaz znaleziono dopiero po kilku godzinach, leżał w wodzie i widać na nim było silne ślady utlenienia.
Meteoryt „Piława Górna” („Gnadenfrei”) jest jak dotychczas jedynym uznanym odnalezionym meteorytem jaki spadł na Dolnym Śląsku. Do miana tego pretenduje jeszcze artefakt w postaci siekierki odnaleziony w Jezierzycach Małych w gminie Kondratowice. Jednak nie został on dotąd wpisany na światową listę meteorytów.
[EN]
During the serene night you can sometimes see a characteristic flare on the sky, flight paths of ‘falling stars’, which is a popular name for this effect. They are meteors, an optical phenomena occurring in the Earth's atmosphere as a result of getting into it the meteoroids - fragments of rocks, flying in interplanetary space. Most meteoroids burn up in Earth's atmosphere; only a small part of them falls on the Earth’s surface – we call them meteorites, ‘the visitors from the space’. Their arrival is often accompanied by sound effects, thunders and whistling, and in falls places craters are formed. It is estimated that in this way every year on Earth falls about 108 kg space matter (360 Airbus A380). Also on the territory of Poland each year meteorites fall. The problem lies in the fact, that most of them are very small in size. Our territory is covered with lush vegetation, and this is not conducive to the search for extraterrestrial rocks. Craters are also poorly preserved and therefore it is difficult to find shards of rock. However, the historic found meteorites in Poland are known.
One of them is the meteorite ‘Piława Górna’, which fell on 17th May 1879 (Saturday) after 16. The fall of the ‘fireball’, as it called witnesses of the event, induced a huge bang and a flash that was visible from a distance of 40 km. Residents of neighborhoods of Piława Górna found two specimens of the meteorite. The first, with a weight about 1 kg, on the south from Piława Górna, on the fields in the direction of Kluczowa, and a smaller one (approx. 600 g), near one of the buildings in Kośmin (now a district of Piława Górna). In 2016 a memory board was placed there. Three bangs were heard in May 1879, suggesting that fell even more stones. Thus, we encourage you to start looking for more meteorites and also to visit the site of a decline greater portion of which is under coordinates: N 50 ° 40.1600 E 016 ° 45.9650.
Meteorite ‘Piława Górna’ (‘Gnadenfrei"’) represents the most common type of meteorite, ordinary chondrite H5 or meteorite stone (nearly 15% of falls is meteorites H5). Characteristic features of its appearance is a black outer surface and numerous small, white and green beads in the entire volume of rock. Meteorite fragments are presented in the world-famous collections - Berlin, Bologna, Bonn, Budapest, Chicago, Gottingen, Gregory, London (British Museum), Paris, Vienna and New York. But the biggest piece, weighing 663.1 g, can be seen on permanent exhibition at the Mineralogical Museum in Wrocław (Kuźnicza Street 22). The second exposed fragment weighs 34,35 g.
The first scientists who came in May 24th-25th at the place of the fall of the meteorite were: Johann Galle - professor at the University of Wrocław, director of the observatory, the discoverer of the planet Neptune and Saturn's rings and Arnold von Lasaulx - professor of mineralogy of the Institute of Geology and Paleontology of the University of Wrocław, the discoverer of the mineral called ardenit (together with Bettendorf) and varieties of quartz - melanoflogite.
After the visit, they published an article in the Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin. According to Galle and Lasaulx reports, the fallen specimens were unfortunately broken by the finders and curious natives. From the first (larger) specimen a fragment weighing 751.86 g was recovered and also seven smaller parts, with a total weight of 130.86 g. Three of them fit to each other. According to Galle and Lasaulx description, specimen resembled Pułtusk meteorite specimens. The whole rock was covered with a crust. From the second (smaller) specimen were recovered ten fragments with a total weight of just 260.4 g (the largest pieces weighed 57.285 and 54.15 g, the smallest 3.54 g). Four pieces fit together. A reconstruction of the original shape matches to the finder’s description. The meteorite was covered with a crust, which was a little bit different that the crust on the first (bigger fragment) - a second specimen was found after several hours and strong traces of oxidation were seen.
Meteorite ‘Piława Górna’ (‘Gnadenfrei;) is so far the only recognized meteorite that fell on the Lower Silesia’s terrotory.