W królestwie Eola EarthCache

W KRÓLESTWIE EOLA
IN THE KINGDOM OF AEOLUS

[PL]

Widzimy przed sobą kilkumetrowej wysokości skarpę żółtego koloru. Miejscowi nazywają ją gliniankami i rzeczywiście – w tym miejscu w przeszłości wybierano materiał skalny. Widoczna ściana nie jest więc genezy naturalnej, ale powstała na skutek działalności człowieka – jest więc formą antropogeniczną. Żółta skała, która tak bardzo rzuca się w oczy, to less. Zanim jednak powiemy, skąd ona się wzięła na tym obszarze, spróbujmy ją scharakteryzować. Less jest skałą osadową, która zbudowana jest z bardzo drobnych ziaren – pyłu. O pyle mówimy wtedy, gdy rozmiar ziaren wynosi od 0,002 do 0,05 mm (grubość włosa ludzkiego to 0,1 mm). Lessy składają się w przewadze z ziaren kwarcu, obecne są również skalenie, minerały ilaste oraz, akcesorycznie, różne minerały ciężkie. Spoiwem w tych skałach jest węglan wapnia. Abyśmy mogli nazwać daną skałę lessem musi ona spełnić podstawowe kryterium – jej geneza musi być eoliczna. Oznacza to, że została osadzona w danym miejscu na skutek działalności wiatru. Pył osadzony w danym miejscu mógł zostać przetransportowany nawet z odległości kilkudziesięciu kilometrów. Skały lessowe w Polsce występują w wielu miejscach. Należą do nich m.in.: Wyżyna Lubelska, Roztocze Zachodnie, Wyżyna Sandomierska, Podkarpacie, Nizina Śląska czy właśnie Przedgórze Sudeckie.

Występowanie lessów w Polsce południowo-zachodniej

Ich pochodzenie związane jest z suchym i zimnym klimatem jaki panował w plejstocenie, czyli w tak zwanej epoce lodowcowej. W takich warunkach cząsteczki pyłów zgromadzone wcześniej na powierzchni terenu były wywiewane dalej. W okresach cieplejszych oddzielających od siebie kolejne zlodowacenia – czyli w tak zwanych interglacjałach – less nie tworzył się. Zamiast niego na zgromadzonych wcześniej lessach rozwijały się gleby. Wiedząc już, czym jest less, przejdźmy do najważniejszego pytania – dlaczego właśnie ta skała budzi tak wielkie zainteresowanie wielu badaczy – geologów i geografów? Dlatego, że na jej podstawie możliwe jest odtwarzanie dziejów naszej planety w okresie plejstocenu – a więc nawet 2 mln lat. Sekwencje lessowe, takie jak ta zawierają mniej lub bardziej precyzyjny zapis tego, co działo się tysiące lat temu. Na podstawie różnych cech poszczególnych warstewek można wnosić, jak zmieniał się klimat. Sekwencja obserwowana tym miejscu prezentuje na przykład zapis ponad 100 tys. lat. Grubość lessów wynosi tu ok. 8 metrów. Z sekwencji tej badacze odczytali na przykład, że kilkanaście tysięcy lat temu miała tutaj miejsce soliflukcja czyli powolne (do kilku cm na rok) spełzywanie wierzchniej warstwy gruntu, które zachodzi w klimacie zimnym, i jest jednym ze świadectw klimatu peryglacjalnego czyli występującego na przedpolu lodowców i lądolodów.

Pokrywy lessowe są jednym z najbardziej charakterystycznych komponentów rzeźby Wzgórz Niemczańsko-Strzelińskich. Chociaż wzgórza te zbudowane są ze starych skał, które powstały setki milionów lat temu w erze paleozoicznej, to w trakcie epoki lodowcowej znaczna ich część została przykryta płatami lessu. Może więc powiedzieć, że stara rzeźba, która ewoluowała na skutek różnic w odporności skał na procesy wietrzeniowe przez miliony lat, została ukryta pod płaszczem bardzo młodych, w geologicznej skali czasu, utworów wieku plejstoceńskiego. Konsekwencją tego jest fakt, że na Wzgórzach Niemczańsko-Strzelińskich możemy spotkać się z licznym przykładami tzw. erozji wąwozowej. Lessy łatwo poddają się rozcinaniu przez spływającą wodę i w trakcie katastrofalnych opadów dochodzi do ich upłynnienia i usunięcia. W efekcie, w licznych miejscach spotykamy się z głębokimi, suchymi dolinami, o bardzo stromych zboczach.

Aby zalogować znalezienie musisz odwiedzić miejsce i odpowiedzieć na pytania
(potrzebna będzie woda i pojemnik)

1. Jaki element środowiska przyrodniczego przyczynił się do powstania lessów?
2. Jak myślisz dlaczego lessy występują tylko na południu Polski?
   
3. Dlaczego na obszarach lessowych występują głębokie, strome doliny?
4. Less składa się z pyłu, czasami może zawierać również domieszki piasku. Ziarenka piasku można rozpoznać rozcierając między palcami w wodzie grudkę lessu. Wówczas wyczuwalne są wyraźnie ziarenka piasku. Jeżeli wyczuwa się jedynie pojedyncze ziarenka to domieszka piasku jest niewielka, natomiast jeżeli ziarenek piasku między palcami jest duża, to zawartość piasku w lessie jest znaczna. Jeżeli będziesz miał przy sobie butelkę z wodą i pojemnik możesz na miejscu przeprowadzić takie doświadczenie. Możesz również wziąć z sobą fragment lessu do woreczka i później wykonać to badanie. Czy less w Białym Kościele zawiera domieszkę piasku? W przypadku gdy stwierdzisz obecność piasku w lessie to spróbuj odpowiedzieć czy jest go dużo, czy mało?
5. Stojąc na wprost odkrywki w jakim kierunku względem stron świata jesteś zwrócony?
6. Opcjonalnie: Do swojego logu dołączyć fotografie siebie albo swojego GPS.

Odpowiedzi proszę wysyłać na adres mailowy dostępny przez profil. Logować można po wysłaniu odpowiedzi nie czekając na odpowiedź z naszej strony. Logi bez podesłanych odpowiedzi będą kasowane w ciągu 14 dni!

[EN]

In front of us we can see a several meters high escarpment, yellow in colour. The locals call it clay pit and in fact - in this place in the past clay was exploited. The wall is not of natural origins, but it was made by human activity – it is therefore an anthropogenic form. The yellow rock, that is so noticeable, is called loess. Before we tell from where it appeared in this area, we will try to characterize it. Loess is a sedimentary rock, composed of a very fine particles - dust. We can talk about the dust when the particle size is from 0.002 to 0.05 mm (thickness of a human hair is 0.1 mm). Loesses consist mostly of quartz grains; feldspars, clay minerals and various heavy minerals as accessory minerals are also present. The cement in these rocks is calcium carbonate. If we want to call a rock ‘loess’ it has to meet the basic criterion - its origin must be aeolian, what means that it was deposited by winds. The dust deposited in a particular place can be transported even from a distance of tens of kilometers. There are loess rocks in Poland in many places, ia. Lublin Upland, Western Roztocze, Sandomierz Upland, Subcarpathia, Silesian Lowlands or Sudetic Foreland.

Origin of loesses is associated with dry and cold climate that prevailed in the Pleistocene, so-called ‘Ice Age’. In such conditions, dust particles, accumulated before on the surface, were blown away by wind. In warmer periods (so-called interglacial periods, because they separated the next glaciations from each other) loess was not formed. Instead, on the previously formed loesses the soils were created. Knowing now what is loess, let's try to answer to more important question - why is this rock arouses so much interest to many researchers - geologists and geographers? The reason is, that on this basis, it is possible to know the history of our planet during the Pleistocene - 2 million years ago. Loess sequences like this contain more or less accurate record of what happened thousands of years ago. On the basis of the different characteristics of the individual layers, we can see how climate was changing. For example: observed here sequence presents over 100 000 years. The thickness of the loess is here about 8 meters. From this sequence the researchers know that several thousand years ago solifluction took place here – slow (up to several cm per year) downhill creeping of top layer of the soil, that occurs in cold climates. This is one of the evidences of periglacial climate, occurring in the foreland of glaciers and ice sheets.

Loess covers are one of the most characteristic components of the sculpture of Niemczańsko-Strzelińskie Hills. Although the Hills are built from old, Palaeozoic rocks, during the Ice Age much of them was covered with layers of loess. This is the reason why we can meet the numerous examples of gully erosion on this area. Loess is easily flushing out by the flowing water, and during the downpours the liquefaction of sediments and removing them occur. As a result, in many places we can see deep, dry valleys with very steep slopes.

If you want to log to this cache you need to find this place and answer the questions (you need some water and a container!):

1. What part of natural environment contributed to the creation of loesses?
2. Why are loesses found only in the southern part of Poland?
3. Why on the loesses’ areas deep, steep valleys occure?
4. Loess consists of dust, sometimes it may also contain admixtures of sand. Grains of sand can be identified by rubbing a lump of loess between your fingers in the water. If you feel only a single grains, it means that there is small amount of sand in the loess. If  you feel lots of sand grains, the content of the sand in the loess is significant. If you have a bottle of water and a container you can make the experiment described (of course, you can also take o sample of loess and do this at home). Does less in the Biały Kościół contain an admixture of sand? In the case you find the presence of sand in the loess, try to answer whether it is a lot or a little?
5. Standing in front of the pit on which side of the world you are facing?
6. Optional: Join photos of yourself during looking for the place or your GPS.

The answers should be sent to the email address available through the profile. You can log on after sending the answers, without waiting for the response from our side. Logs without sent answers will be deleted within 14 days!