Niniejszy EarthCache znajduje się na terenie rezerwatu przyrody "Góra Ślęża" i na jego terenie obowiązuje (między innymi) zakaz schodzenia z wyznaczonych ścieżek oraz zakaz pozyskiwania skał i roślin. Zaliczenie EC nie wymaga oczywiście łamania żadnego z tych zakazów, uczulam jednak na szczególną dbałość o zachowanie tego miejsca w stanie nienaruszonym.
EarthCache "Nunatak" został założony za zgodą zarządcy terenu, jakim jest Nadleśnictwo Miękinia, został również zaaprobowany przez Dolnośląski Zarząd Parków Krajobrazowych oraz Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska we Wrocławiu.
Współczesny widok ze szczytu Ślęży
[PL]
Niezwykła góra Ślęża:
Góra Ślęża, ze względu na swój charakter izolowanego masywu, od niepamiętnych czasów budziła zainteresowanie ludzi. Początkowo było (i nadal jest) to miejsce kultowe wielu zamieszkujących okolice kultur, o czym świadczą zlokalizowane na jej stokach kamienne rzeźby oraz zapiski kronikarskie. Jako święta góra Słowian, Ślęża jest odzwierciedleniem góry kosmicznej, pierwotnego lądu wyłonionego z głębin morskich. Kiedy Ślęża stała się obiektem zainteresowań geologów, okazało się, że faktycznie powstała ona na dnie oceanu. Początkowo sądzono, że jest to wulkan i nadal wiele przewodników powiela ten błąd. Rzeczywiście, kształt Ślęży przywodzi na myśl stożek wulkaniczny. Powstanie góry Ślęży, oraz skały z jakich jest zbudowana opisuje szczegółowo EarthCache Gorące dno oceanu zlokalizowany na jej stokach, którego lekturę i odwiedzanie gorąco polecam. Niniejszy EC pomija zatem kwestię historii i budowy geologicznej masywu Ślęży, a skupia się na jej związku ze zlodowaceniem, a w zasadzie braku na niej lodowca.
Współcześnie wystające z lodu nunataki na Grenlandii (źródło: http://www.swisseduc.ch)
Nunatak:
Podziały zlodowaceń, ich zasięg, czas trwania - są to przedmioty sporu geologów po dziś dzień i zapewne długo jeszcze w tej materii zgody nie będzie. Jedno jest pewne - sam wierzchołek Ślęży nigdy nie był pokryty lądolodem, a w jego maksymalnym stadium wystawał ponad powierzchnię lodu ok. 70m. Miało to miejsce podczas tzw. zlodowacenia Odry (300-230 tys. lat temu), kiedy lądolód dotarł do Sudetów. Taki wystający ponad powierzchnię lodowca skalny wierzchołek zwany jest nunatakiem. Nazwa ta wywodzi się z języka jakim posługują się Iniuci (Eskimosi) i oznacza "czarną skałę".
Nunatak
Otaczający Ślężę lądolód zdzierał i wygładzał jej skaliste stoki, ale jednocześnie były one chronione przed wpływem ostrego klimatu, a zwłaszcza momentem przejścia przez 0 st. Celsjusza, kiedy to zamarzająca w szczelinach woda powodowała kruszenie skał na mniejsze bloki. Wynika to z tego, że podczas zamarzania woda zwiększa swoją objętość. Jest to tzw. wietrzenie mrozowe, inaczej zamróz albo gelifrakcja. Efektem działalności zamrozu jest powstawanie ostrokrawędzistych bloków skalnych. Wierzchołek Ślęży był przez długi czas narażony na działalność zamrozu, w efekcie czego po ustąpieniu lodowca stoki góry musiały być wygładzone, ewentualnie z pozostałością materiału przyniesionego przez lodowiec, natomiast wierzchołek stanowiły potrzaskane, lokalne skały. Sytuacja taka byłaby bardzo dobrze widoczna po dzień dzisiejszy, gdyby nie ostatnie, najmłodsze zlodowacenie. Wprawdzie podczas niego lodowiec nie dotarł nawet w pobliże Ślęży, natomiast zimny klimat, jaki wówczas tutaj panował, zainicjował na nowo wietrzenie mrozowe oraz inne procesy zachodzące przy takich warunkach, które tym razem objęły cały masyw. Efektem tego są znajdujące się na stokach Ślęży rumowiska skalne i gołoborza. Późniejsze ocieplenie klimatu skutkujące także wkroczeniem roślinności dokonało kolejnych zmian w wyglądzie Ślęży - pojawiła warstwa drobnoziarnistych osadów i wykształciły gleby.
Materiał skalny na stokach Ślęży.
No dobra, ale w przypadku nunataków nasuwa się pytanie - jak wiadomo, im wyżej, tym zimniej. Skoro u podnóża Ślęży było na tyle zimno, że mogła zalegać gruba warstwa lodowca, to czemu na szczycie, gdzie jest jeszcze zimniej, nie tworzyły się lodowce górskie? Odpowiedź jest prosta - jest to dokładnie ten sam powód, dla którego obecnie w Tatrach nie tworzą się lodowce, choć najwyższe szczyty znajdują się powyżej klimatycznej granicy wiecznego śniegu. I w jednym i w drugim przypadku wierzchołki mają (miały) postać strzelistych grani o bardzo stromych stokach, na których śnieg nie ma szans się odłożyć grubą warstwą i tym samym zainicjować powstanie lodowca - śnieg szybko zsuwa się ze stoków odsłaniając nagą skałę.
EarthCache:
Aby zalogować znalezienie EarthCache musisz odwiedzić wskazane przez współrzędne tego EarthCache miejsce. Następnie musisz odpowiedzieć na poniższe pytania i przesłać je do mnie za pomocą formularza kontaktowego.
Uwaga!
Niniejszy EarthCache został stworzony zgodnie ze standardami obowiązującymi przy tego typu skrytkach, aby maksymalnie podnieść jego walory edukacyjne. Odpowiedzi na poniższe pytania znajdziesz jedynie na podstawie wizyty w terenie, uważnej lektury niniejszego EarthCache oraz umiejętności logicznego myślenia. Odnalezienie odpowiedzi nie wymaga przeszukiwania internetu ani literatury fachowej. Warunkiem zaliczenia tego EC jest przesłanie do mnie OSOBIŚCIE odpowiedzi na WSZYSTKIE OBOWIĄZKOWE pytania. Logi zamieszczone bez uprzedniego nadesłania odpowiedzi, nie zawierające odpowiedzi na wszystkie obowiązkowe pytania lub zawierające odpowiedzi o treści "nie wiem", "nie umiem", "nie pamiętam" itp. będą usuwane bez ostrzeżenia.
1. Jak można się dowiedzieć z tekstu powyżej, wietrzenie mrozowe doprowadza do rozpadu skał na mniejsze bloki. Pod współrzędnymi znajduje się forma skalna, której dzisiejszy wygląd jest efektem intensywnego działania wietrzenia mrozowego. Przyjrzyj się jej oraz obrazkowi poniżej i odpowiedz, jaką ma postać:
A. lita, pojedyncza baszta skalna z licznymi pęknięciami w skale i kilkoma blokami leżącymi u podnóża
B. zespół kilku kilkumetrowej średnicy bloków skalnych powstałych z rozłupania jednej skały
C. kopiaste rozwalisko różnej wielkości bloków skalnych do 2m średnicy
D. kopulaste rumowisko okruchów skalnych do 30cm średnicy.
2. Wietrzenie mrozowe powinno przyczynić się do powstania twardych, ostrokrawędzistych bloków skalnych. Jednak od czasu ustąpienia lodowca minęło już wiele tysięcy lat, zmienił się klimat i wkroczyła roślinność, dzięki czemu zaistniały inne procesy modelujące skałę. Czy widoczne dziś bloki skalne zachowały swoją pierwotną strukturę? Przyjrzyj się skałom budujących tę formę i odpowiedz, jak wyglądają:
A. skały są potrzaskane na kanciaste bloki, jednak ich powierzchnia przy dotknięciu ręką sprawia wrażenie solidnej
B. bloki skalne wskutek działania procesów wietrzeniowych nabrały obłych kształtów, ale ich powierzchnia sprawia wrażenie litej
C. bloki skalne są kanciaste, natomiast pod dotknięciu powierzchni skalnej ręką następuje jej kruszenie się
D. forma skalna zbudowana jest z obłych bloków skalnych, do tego ich powierzchnia bardzo łatwo się kruszy, gdy ją dotknąć ręką.
3. Oglądając formę skalną i jej otoczenie, spróbuj odpowiedzieć, jak wyglądało to miejsce, kiedy wystawało z lądolodu jako nunatak i co zmieniło się wskutek późniejszych procesów.
4. Jaka powinna być teoretyczna grubość pokrywy lądolodu w miejscu oznaczonym waypointem SOBÓTKA w momencie największego zasięgu lądolodu?
5. Dlaczego na nunataku Ślęży nie tworzyły się lodowce górskie?
