[PL]
Żółty szlak turystyczny w Guchołazach
Zwiedzając miejsca związane z eksploatacją złota w Górach Opawskich warto przejść pętlą żółtego szlaku turystycznego, nazywanego Szlakiem Złotych Górników. Wzdłuż granicy, w Głuchołazach, jak i w Złotych Horach, wydobywano złoto. W obu miejscach poprowadzono szlaki turystyczne, które przybliżają złoty okres w dziejach tych ziem. Obecnie wędrując po polskiej stronie, wytyczonym żółtym szlakiem prowadzącym od Parku Zdrojowego w Głuchołazach, wzdłuż dwóch rezerwatów przyrody: „Bukowy Las” i „Nad Białką”, zataczając pętlę przechodząca przez szczyt Przedniej Kopy, zobaczymy ślady dawnej działalności górniczej w tym rejonie.
Pochodzenie złota
Złoto w tym rejonie jest zaliczane do złóż pierwotnych i wtórnych. Pierwotne złoża to takie, które powstało przed milionami lat wskutek wytrącenia się z gorącej lawy (magmy) min. przy nagłym spadku ciśnienia czy temperatury. Złoże wtórne, tzw. aluwialne znajduje się wzdłuż doliny Białej Głuchołaskiej i pochodzi ze Złotego Chlumu k/Jessenika i ze złóż pierwotnych na Pricnym Vrchu. Prarzeka płynąca z gór niosąc ze sobą okruchy złota, które jako cięższe osadzały się w zakolach rzecznych,w żwirach na dnie. Ale kilkadziesiąt lat temu w czasie ochłodzenia klimatu z północy nadszedł lodowiec, który zatrzymał się na granicy gór. Przed jego czołem powstała wielka morena, która zatrzymała prarzekę, zmuszając ją do zmiany biegu w kierunku wschodnim. Taką moreną czołową są wzgórza między Głuchołazami Złotymi Horami. Jednocześnie postępujący lodowiec przykrył grubą warstwą przykrył dolinę prarzeki i osadzone w niej drobiny złota na grubość 50-100 metrów a zmuszona do zmiany koryta rzeka skierowała się wzdłuż czoła lądolodu na wschód przez najniższą część grzbietu Góry Parkowej gdzie wydrążyła głęboki przełom epigenetyczny a po ustąpieniu lodowca nie wróciła na stare koryto. Stąd część złota znajdowała się w żyłach,a część jako złoże wtórne osadziło się w osadach rzecznych obecnej i dawnej prarzeki.
Początki wydobycia
Sudety Wschodnie od wieków były obszarem eksploatacji złota. Dokumenty wskazują na XIII wiek, ale są przesłanki świadczące o znacznie wcześniejszym wydobyciu. Pierwsze zapisy o wydobyciu złota na szerszą skalę dotyczą sporu biskupa Wawrzyńca z murgrabią morawskim Władysławem Henrykiem, który zajął należący do biskupów Cukmantel (dzisiejsze Złote Hory) i wydobywał złoto. Podobno Władysław Henryk informację o złocie, uzyskał od księcia Henryka Brodatego, który zły na biskupów wrocławskich za rzuconą na niego klątwę zdradził chciwemu murgrabi lokalizację złotonośnego miejsca. Biskup najpierw zażądał zwrotu zajętego bezprawnie mienia a kiedy to nie skutkowało poprosił o interwencję samego papieża. Niewiele to zmieniło, jako że po Władysławie Hermanie ten teren odziedziczył król czeski Ottokar, który niewiele sobie robił z zaleceń papieża - złoto było ważniejsze od chrześcijańskich powinności i król. Wiadomo o tym z papieskiego listu datowanego na 1224 r. Biskupowi wrocławskiemu pozostało tylko założyć nowe miasto Głuchołazy w zakolu rzeki, które wraz z zamkiem miało zapobiegać dalszym grabieżom.
Od tego czasu złoto było wydobywane w tym rejonie przez kilkaset lat. Dane odnośnie ilości pozyskanego złota są różne, ale można je oceniać na kilka ton. Począwszy od końca XVI wieku górnictwo złota stawało się deficytowe, a w XVIII wieku zostało zarzucone.
Ślady dawnej działalności górniczej
Ślady dawnego górnictwa zachowały się na powierzchni kilku hektarów. W masywie Góry Chrobrego znajduje się ponad 100 różnych obiektów związanych z eksploatacją złota: sztolnie, szyby, hałdy rudy i hałdy poeksploatacyjne.
Podążając żółtym szlakiem zauważymy częściowo zasypane zagłębienia przypominające leje po bombach. To pozostałości po dawnych szybach górniczych z zasypaną teraz gardzielą i komorą. Szyby górnicze składały się z trzech części przyziemia, gardzieli i komory. Przyziemie, którego średnica zależała od głębokości, im głębszy był szyb tym większa musiała być jego średnica by dostarczyć więcej światła i powietrza. Sam szyb otoczony był niewysokim do pół metra wałem z kamieni i gliny, aby chronić wnętrze przed spływającą wodą deszczową oraz bronić przed przypadkowym wpadnięciem do gardzieli szybu. Gardziel tworzył pionowy otwór na tyle szeroki by mógł pomieścić górnika i kubeł z urobkiem. Na samym dole trzecia część szybu, była komora, która mieściła się już w warstwie złotonośnej. Miała ona zwykle około 5 metrów średnicy i wysokość w zależności od potrzeb 30-180 cm.
Szczególnie interesujący jest udostępniony do zwiedzania fragment jednej ze sztolni, w którym eksploatowano złotonośną żyłę kwarcowo-skaleniową, przecinającą łupki łyszczykowe. Aktualnie jest to pomnik przyrody i siedlisko kilku gatunków nietoperzy.
Szyby drążono zwykle w drugiej kolejności. Początkowo złoto wydobywano z piasków rzecznych. Poszukiwacze złota w dawnych czasach, mimo iż nie mieli wiedzy nam dostępnej to jednak przez wieloletnie doświadczenia wiedzieli gdzie i jak szukać złota. Wydobycie zawsze zaczynało się od wydobywania, okruchów z wodnych osadów. Wiadomo było, że im bliżej złóż pierwotnych tym drobiny złota są większe i mają bardziej nieregularne kształty i na odwrót im dalej tym bardziej rozdrobnione jest złoto, grudki przechodzą w łuski a potem w zloty pył. Większe drobiny złota przesiewano na sitach a w dalszym biegu rzeki wydobyty urobek przenoszono szuflą do koryt wyłożonych owczą skórą gdzie drobiny złota osadzały się na włosiu. Po spaleniu włosia z popiołu wydobywano drobiny złota.
Okolice Głuchołaz są znanym miejscem występowania rozmaitych minerałów w łupkach mikowych, kwarcytowych oraz kwarcytach, np.: dystenu, staurolitu, grafitu, granatów, turmalinów, ilmenitu, magnetytu, chalkopirytu, pirytu, kowelinu, galeny, sfalerytu, aksynitu. Podobny zespół minerałów, oraz wiele innych jak amfibole, apatyt, cyrkon, epidot, a także złoto rodzime spotykane są w aluwiach rzeki Biała Głuchołaska i jej dopływach.
Opis skrzynki opracowano na podstawie informacji przedstawionych w następujących publikacjach:
- http://www.informacja-turystyczna.nysa.pl
- Słomka T., Doktor M., Bartuś T., Mastej W., Łodziński M., Atrakcje geoturystyczne Geostrady Wschodniosudeckiej, Geoturystyka, nr 4 (19) 2009: str. 61–72
Geoskrzynka
Aby uzyskać zaliczenie skrzynki EarthCache należy udać sie na miejsce o podanych współrzędnych i przesłać na adres e-mail PJ-Team odpowiedzi uzyskane po wykonaniu następujących zadań:
1. Część głuchołaskiego złota pochodzi ze „złóż aluwialnych”, które pojawiły się w opisie skrzynki. Wyjaśnij to pojęcie.
2. W okolicy współrzędnych początkowych znajduje się tablica informująca o chronionym gatunku nietoperza zamieszkującego pobliską, udostępnioną do zwiedzania sztolnię. Podaj nazwę polską lub łacińską tego gatunku.
3. Odszukaj i podaj nazwy co najmniej dwóch sztolni związanych z wydobyciem złota w Głuchołazach i okolicy.
4. Zadanie opcjonalne: Zrób i dołącz do logu zdjęcie przedstawiające Ciebie lub Twój GPS przy dowolnym obiekcie związanym z górnictwem znajdującym się wzdłuż Szlaku Złotych Górników.
Znalezienie skrzynki można logować bezpośrednio po przesłaniu odpowiedzi na powyższe zadania. Wpisy bez przesłanych odpowiedzi będą usuwane. Jeśli przesłane odpowiedzi będą wymagały uzupełnień skontaktujemy się sami.
[ENG]
Yellow trail in Głuchołazy
Visiting places connected to gold exploration in the Opawskie Mountains is worthwhile to go to a closed loop of the yellow touristic track called “The Gold Miners Trail”. Along the border in Głuchołazy and Zlate Hory gold was mined. In both places there are touristic trails informing us about the golden period of this land. Nowadays, wandering along the yellow trail leading from the Zdrojowy Park in Głuchołazy, along the nature reserves “Bukowy Las” and “Nad Białką”, through top of “Przednia Kopa” you will see the remains of the mining activity of this region.
Mining in Głuchołazy
Sudety Wschodnie for ages have been the area of gold searching. First documents about gold mining in Gluchałazy indicate XIII century, but there are other signs proving much earlier exploration. First notes about mining describe a dispute between the bishop Wawrzyniec and the Moravian governor Władysław Henryk, who occupied Cukmantel (nowadays Zlate Hory) and was exploring gold. There is a theory that he learnt about the gold from the prince Henryk Brodaty, who was angry with the Wroclavian bishops for cursing him. The bishop first demanded returning the occupied territory, and when this didn’t work he asked the Pope to intervene. This didn’t change much, as after Władysław Herman this area was inherited by the Czech king Ottokar, who didn’t care much about the Pope’s requests. The gold was more important than Christian duty. This fact was mentioned in the Pope’s letter from 1224 r. All the Wroclavian bishop could do was to establish a new town with a castle (Głuchołazy) in river meander in order to prevent gold robbing.
Since then gold in Głuchołazy was being mined for several hundred years. The information regarding the amount of harvested gold varied, but it can be estimated to several tons. From the end of XVI century gold mining became scarce, and in the XVIII century it was given up.
Remains of gold mining activities
Sings of gold mining have been preserved on the vast area. In the nearby mountain massif there are over 100 various objects connected to gold exploration, there are: adits shafts, ores piles and post-exploration piles.
Especially interesting is a fragment of an old adit, in which there has been explored a gold from quartz-feldspar vein, going across mica schists. At the moment it is a nature monument and a home of several bat species.
Shafts and adits were usually second way to explore gold. Initially gold was mined from river sands. Gold miners in those times, due to many years experience knew where and how to find gold, although they didn’t have contemporary knowledge. The gold mining always began with extracting gold crumbs from water deposits. Greater gold crumbs were being sieved and the harvested output was carried with a shovel to troughs lined with sheep hide. Gold crumbs stuck in the wool. After burning the wool, the gold crumbs were extracted.
This description was written basing on the information from websites:
- http://www.informacja-turystyczna.nysa.pl
- Słomka T., Doktor M., Bartuś T., Mastej W., Łodziński M., Atrakcje geoturystyczne Geostrady Wschodniosudeckiej, Geoturystyka, nr 4 (19) 2009: str. 61–72
Earth Cache
You should go to the given coordinates, complete the following tasks and send an email to PJ-Team with the correct answers:
1. The part of gold from Głuchołazy comes from “alluvial deposits”, which appeared in description of the cache. Explain that the notion.
2. In the neighbourhood of start coordinates there is a board with information about a protected bat species inhabiting the nearby adit. Give a polish or a latin name of this species.
3. Find and give the names of two adits made by gold miners in Głuchołazy or its vicinity.
4. Optional task. Attach to a log photo of yourself or a photo of your GPS made near any objects connected to The Gold Miners Trail (yellow marks).
The founding of the box can be written directly after sending answers to the above tasks. Logs without answers will be deleted. If the answers require any additional explanation we will contact you.