Zmierzch kolei na Pałukach - X Mystery Cache

Od dobrych paru lat z różnymi przejawami obserwowaliśmy proces powolnego odchodzenia kolei z pałuckiego krajobrazu. Nie widać już poczciwego dymiącego parowozu zastąpionego lokomotywą spalinową, zlikwidowano kursy większości linii, a pozostająca linia Barcin – Inowrocław jest tylko dostępna dla przewozów towarowych.

Pałuckie koleje

Nieco historii
Pierwszą linię kolejową szerokotorową o trakcji parowej oddano na Pałukach w 1887 r. - 62 lata po pierwszej na świecie kolei w Anglii między Stockton a Darlington. Nasza pałucka kolej o przebiegu południkowym połączyła 107 lat temu Gniezno z Nakłem przez Janowiec, Damasławek, Wapno i Kcynię. W dwa lata później tj. w 1889 r. oddano do użytku drugą na Pałukach linię kolejową ale o przebiegu równoleżnikowym, która połączyła Inowrocław z Wągrowcem i dalej z Krzyżem przez Pakość, Barcin, Żnin, Damasławek. Tym sposobem niewielka dotychczas miejscowość Damasławek stała się niespodziewanie głównym pałuckim węzłem kolejowym.
Jednocześnie oprócz kolei szerokotorowej po utworzeniu w 1887 r. powiatu żnińskiego przystąpiono do budowy Żnińskiej Kolei Powiatowej (Dojazdowej) popularnej wąskotorówki, której oddanie na odcinku Żnin-Ośno przez Rogowo świętowano w 1894 r. W następnym roku, tj. 1895 Żnin otrzymał połączenie kolejowe z Szubinem i Bydgoszczą i tym samym pod koniec XIX wieku stał się obok Damasławka najważniejszym węzłem kolejowym Pałuk.
Z początkiem XX wieku Janowiec, w 1905 r., otrzymał połączenie kolejowe ze Skokami. Najważniejszym jednak przedsięwzięciem pierwszych lat naszego wieku była budowa i oddanie w 1908 r. pałuckiego odcinka trasy kolejowej Poznań-Bydgoszcz przez Wągrowiec, Gołańcz, Kcynię, Szubin. Gołańcz otrzymała też równolegle połączenie kolejowe z Margoninem i dalej Szamocinem oraz Chodzieżą. W ten sposób takie miasta jak Wągrowiec i Kcynia nabrały charakteru ważnych węzłów kolejowych. Dalej systematycznie rozbudowywano Żnińską Kolej Powiatową, a jako ciekawostkę warto odnotować, iż Żnin w 1908 r. uzyskał połączenie z Ostrówcami - znaną miejscowością letniskową nad pięknym jeziorem otoczonym lasem i zarazem ważnym portem śródlądowym. Jednocześnie żnińska cukrownia budowała swoją sieć kolejki wąskotorowej do przewozu buraków cukrowych docierających z inwestycjami do majątków Królikowa, Sielca i Miastowic pod Kcynią.
Jeszcze przed I wojną światową zakończył się trwający przez ponad 20 lat proces budowy sieci linii kolejowych szerokotorowych i tych wąskotorowych na Pałukach. Było to jak na ówczesne czasy olbrzymie przedsięwzięcie realizowane w iście zawrotnym tempie.
Region Pałuk pod względem gęstości linii kolejowych plasował się na przełomie XIX i XX wieku w czołówce ziem Wielkopolski (ponad 11 km długości linii na 100 km2 powierzchni). Takie było wyzwanie tamtych czasów.
Lata prosperity i upadku
W początkach naszego wieku kolej była praktycznie jedynym i najważniejszym środkiem transportu ludzi i towarów. Taka tendencja utrzymała się także w okresie międzywojennym. Budowa linii kolejowych miała decydujące znaczenie dla ożywienia gospodarczego całego regionu. W szybkim tempie rozwijał się przemysł, rzemiosło, a liczba mieszkańców Żnina, Janowca, Wągrowca, Gołańczy, Kcyni uległa wzrostowi, a nawet podwojeniu. To przecież kolei zawdzięczał swój rozwój Damasławek. Tylko Łabiszyn jako jedyne z miast pałuckich niewłączone do sieci kolejowej przeżywał pewien regres.

Ludność Pałuk poprzez kolej uzyskała połączenia z dużymi miastami jak Poznań, Bydgoszcz, Gniezno czy Inowrocław. Ludności wiejskiej umożliwiała dojazd do miasta. Nieźle się miała na Pałukach, po wojnie, gdzieś do połowy lat osiemdziesiątych, kolej szerokotorowa. Na niektórych odcinkach, jak np. Damasławek-Gniezno, Damasławek- -Wągrowiec, Damasławek-Wapno-Kcynia, Żnin-Barcin-Inowrocław czy Kcynia- -Szubin-Bydgoszcz odgrywała zasadniczą rolę w dojeździe do pracy i do szkoły. W epoce gierkowskiej przez Pałuki na odcinku Gniezno-Kcynia-Nakło planowano przebieg zelektryfikowanej magistrali węglowej bis Śląsk-Porty.
Przez kilka lat w Damasławku stacjonowała jednostka wojsk kolejowych z Inowrocławia. Dla ruchu osobowego były prawdopodobnie przygotowane dogodne rozkłady jazdy z Kcyni do Gdyni i z powrotem. Jednak w latach osiemdziesiątych coraz częściej zaczęto mówić o nieopłacalności niektórych linii kolejowych. Kolej bowiem była wypierana przez transport samochodowy zarówno ten państwowy (PKS) jak i prywatny. I nie pomogła na kolei wymiana trakcji parowej na spalinową.
W pierwszej kolejności zamknięto ruch na trasie Gołańcz- -Margonin-Chodzież, w 1990 r. los ten spotkał trasę Żnin-Szubin i tym samym mieszkańcy wschodnich Pałuk utracili najkrótsze połączenie kolejowe z Bydgoszczą. Zawieszono kursowanie pociągów z Inowrocławia przez Żnin i Wągrowiec do Krzyża i z Janowca przez Skoki do Gniezna. Od lutego tamtego roku wyłączono z ruchu odcinek Damasławek-Wągrowiec. Zadecydowały twarde i nieubłagane prawa ekonomiczne. Kolej na Pałukach znalazła się po ponad stu latach istnienia na rozdrożu, a właściwie już jej nie ma.
Większość powyższych informacji pochodzi od pana Józefa Marosz