Op 28 november 2012 werd aan de Oosterwaterweg te Donderen het Aardkundig Monument de steilrand van Donderen geopend. Een steilrand is een abrupt hoogteverschil van enkele of vele meters. In Donderen is in een voormalige zandgroeve een uniek bodemprofiel te zien met verschillende soorten zand. De verschillende lagen in de bodem vertellen 100.000 jaar Drentse ontstaansgeschiedenis.
De steilrand van Donderen kan gezien worden als een rijk geïllustreerd hoofdstuk in het aardkundig geschiedenisboek van Drenthe. De ontwikkelingsgeschiedenis van de provincie Drenthe gedurende meer dan 100.000 jaar is hier te lezen in de bodem. Een kolonie oeverzwaluwen zorgde ervoor dat de steilrand, het restant van een oude zandgroeve, ingesneden in de oostelijke flank van de Rolderrug, bewaard bleef. Het legt een bijzonder bodemprofiel bloot, waarin binnen enkele meters de afzettingen uit drie ijstijden zichtbaar zijn.
Het Aardkundig Monument Steilrand Donderen is gerealiseerd door de provincie Drenthe, in samenwerking met de gemeente Tynaarlo, de NAM, Geopark De Hondsrug en de Landelijke Fokkersclub Nederlandse Landgeiten. De steilrand Donderen is een hotspot in de IJstijden-expeditie van Geopark de Hondsrug. Ook is de locatie opgenomen in de Erfgoedatlas van de gemeente Tynaarlo.
(bron: provincie Drenthe)
Bodemhorizonten
Door allerlei processen zoals humusvorming, inspoeling, uitspoeling en oxidatie ontwikkelt zich een bodem. Dit is een heel lang proces wat ook nooit stopt. Een bodem bestaat uit verschillende lagen. Die lagen verschillen in kleur, soort materiaal, hoeveelheid voedingsstoffen, wel of niet waterdoorlatend en nog veel meer kenmerken. Die lagen noemen we horizonten en zij vormen een belangrijk kenmerk voor de bodemclassificatie. In de bodemkunde worden zes horizonten onderscheiden.
A-horizont
De A-horizont is de bovenste laag en bestaat uit gehumificeerd organisch materiaal. Humus is het organische restant van dode planten, wat de bodem verrijkt met organische stoffen.
Doordat plantenwortels in de grond doordringen en graafdieren de grond omwoelen, wordt de grondmassa poreus. Door insijpelend (regen-)water loogt de laag uit. De A-horizont wordt daarom ook wel de uitlogingshorizont genoemd.
B-horizont
Deze laag wordt ook wel de aanrijkings- of inspoelingshorizont genoemd. Regenwater transporteert de opgeloste stoffen uit hogere lagen naar lagere delen (zowel uit de A-horizont als de B-horizont). Dit kunnen organische humusbestanddelen zijn, maar ook ijzer. Bij uitdroging van de bodem vindt een opwaarts transport van opgeloste stoffen plaats.
C-horizont
Deze laag betreft het moedermateriaal, waaruit de bovenliggende horizonten zijn ontstaan. Weinig ontwikkelde bodems bestaan alleen uit een A-horizont, met daaronder de C-horizont. De C-horizont kan bestaan uit klei, zand of veen.
R-horizont
Ook deze laag betreft het moedermateriaal. Het verschil met de C-horizont is, dat de R-horizont bestaat uit hard gesteente waarin geen plantenwortels kunnen wortelen (dit is wel mogelijk in de C-horizont).
O-horizont
Deze bevindt zich boven de A-horizont. Hij bestaat uit strooisel: dode maar nog onverteerde plantenresten (de O staat voor organisch materiaal). Dit is anders dan humus, dat bestaat uit grotendeels verteerde, niet meer herkenbare plantenresten. De strooisellaag komt vaak voor in bossen.
E-horizont
De E-horizont vormt zich tussen de A- en B-horizont. Deze laag wordt ook wel de uitspoelingslaag genoemd (de E staat voor eluviatie). Doordat de kleimineralen en voedingsstoffen zijn uitgespoeld, zijn de zandkorrels bleek van kleur.
Bodemclassificatie
Bodemclassificatie houdt zich bezig met het systematisch classificeren en categoriseren van bodems op basis van eigenschappen waarin bodems zich van elkaar onderscheiden. Hiervoor worden onder andere de hierboven beschreven horizonten gebruikt. In Nederland wordt de bodem geclassificeerd volgens het Systeem voor de bodemclassificatie voor Nederland. Volgens dit systeem wordt de bodem ingedeeld in vijf orden:
- Veengronden: gronden die grotendeels zijn samengesteld uit gedeeltelijk verkoolde plantenstoffen
- Podzolgronden: ontstaan door een eeuwenlang proces van uitspoeling en inspoeling in leemarme dekzandgronden. Onder de A-horizont een door humuszuren, ijzer en aluminium donkergeel gekleurde inspoelingslaag (B-horizont)
- Brikgronden: gronden met een in de bodem voorkomende kleiinspoelingslaag (B-horizont)
- Eerdgronden: gronden met een donkere, goed gemengde bovenlaag van organische stof en minerale delen
- Vaaggronden: gronden zonder een duidelijke bodemontwikkeling van enige aard, bijvoorbeeld duingronden of zeer recente zee- of rivierkleiafzettingen.
Vingers van Hoeksema
Leuk om op te letten als je gaat kijken bij de steilrand, zijn de zogenaamde ‘vingers van Hoeksema’. Dit zijn graafgangen van mestkevers, die weer worden opgevuld met zand met een andere korrelgrootte dan de oorspronkelijke, waardoor de graafgangen zich aftekenen. De mestkevers graven deze gangen om onderin een broedkamer te maken, gevuld met mest als voedsel voor de larven. Bodemkundige ir. Kornelis Jakob Hoeksema vond deze graafgangen lijken op vingers en sindsdien zijn deze structuren bij bodemkundigen bekend als ‘de vingers van Hoeksema’.
Vragen
Om de earthcache te mogen loggen, moet je de volgende vragen beantwoorden:
- Welke horizont is in de steilrand het meest aanwezig? Waaraan zie je dat?
- In welke orde valt de bodem hier? Leg uit waarom.
Let op: De antwoorden staan NIET beschreven op het infobord ter plaatse van de steilrand! Wel staan in bovenstaande tekst de mogelijkheden beschreven. Om de vragen te beantwoorden is het dus noodzakelijk om zowel de locatie te bezoeken als de tekst te lezen! Stuur de antwoorden per PM naar de plaatser. Foto's zijn altijd leuk!