Cystersi w Oliwie / The Cistercians in Oliwa Virtual Cache

Opactwo Oliwskie - widok z wieży widokowej na Pachołku

Cystersi w Oliwie

Zapraszam Cię na mały spacer po okolicy śladami Cystersów, którym zawdzięczamy wygląd najstarszej części Oliwy. Jednak na początek trochę faktów z historii. Pozwolą Ci one pełniej spojrzeć na odwiedzane obiekty.

Kim są Ojcowie Cystersi? Cystersi noszą biały habit z czarnym szkaplerzem przepasanym płóciennym pasem, przez co nazywani są czasem białymi mnichami. Nazwa zakonu pochodzi od słowa Cistertium – łacińskiej nazwy Cîteaux, miejsca lokalizacji pierwszego klasztoru cysterskiego. Założycielem Zakonu Cystersów był Robert z Molesme, opat klasztoru Benedyktynów w Molesme, zwolennik eremicko-ascetycznego stylu życia zakonnego. Robert wraz z dwudziestoma mnichami opuścił Molesme i osiadł w podarowanym przez Raynalda z Beaune pustkowiu Cîteaux w Burgundii. Uroczysty akt fundacyjny klasztoru ogłoszono w dniu św. Benedykta, 21 marca 1098 roku.

Do Polski Cystersi zostali sprowadzeni w połowie XII wieku.
Legenda zarejestrowana w kronikach klasztoru oliwskiego przypisuje gdańskiemu księciu Sobiesławowi pomysł sprowadzenia Cystersów na Pomorze. W rzeczywistości fundatorem był syn Sobiesława, Sambor I Gdański, który w roku 1186 sprowadził ich z Kołbacza. Grupie zakonników przewodził Duńczyk Bernard Dithard, który został pierwszym opatem. Klasztor w Kołbaczu był filią duńskiego Esrum, więc przybyli do Oliwy mnisi zapewne w większości pochodzili z Danii. Klasztor otrzymał cenne przywileje umożliwiające uzyskiwanie dochodów z rybołówstwa i z młynów na Potoku Oliwskim. Pierwotny konwent liczył zaledwie dwunastu zakonników. Dlatego też ograniczyli się oni jedynie do wzniesienia romańskiego oratorium oraz drewnianych zabudowań mieszkalnych. Dopiero w pierwszej połowie XIII wieku oratorium zaadaptowano na prezbiterium, dobudowano po obu jego stronach wydłużone kaplice, charakterystyczne dla cysterskiego kościoła w Fontenay, na którego planach wzorowało się wiele cysterskich świątyń. Zbudowano wówczas transept i zasadniczy korpus kościoła o długości czterech przęseł dzisiejszej nawy głównej, a także pierwsze murowane zabudowania klasztorne.

W 1226 roku klasztor został złupiony i spalony przez pogańskich Prusów, a zakonnicy wymordowani na oczach mieszkańców. Z Kołbacza wkrótce przybyli nowi zakonnicy i zajęli się odbudową, ale w 1236 roku Prusowie zjawili się ponownie paląc zabudowania, zabijając sześciu mnichów i trzydziestu czterech ludzi służebnych. Opactwo doświadczyło też kilku „rejz” krzyżackich; rycerze zakonni w roku 1246 spalili klasztor, a w latach 1247 i 1252 złupili. W roku 1308 Oliwa, wraz z całym Pomorzem, dostała się pod panowanie krzyżackie. 25 marca 1350 roku ogień doszczętnie strawił kościół i klasztor. Kościół odbudowano w ciągu pięciu lat, przy czym nadano mu styl gotycki, przebudowano i powiększono. W klasztorze powstał wówczas refektarz wielki oraz lawatorium. Około roku 1300 powstał też kościółek św. Jakuba przeznaczony – jako parafialny – dla miejscowej ludności.

Na początku XV wieku Krzyżacy obłożyli dobra klasztorne wysokimi podatkami, a w latach 1416 i 1427 nękały Oliwę epidemie. Kolejnych poważnych zniszczeń w opactwie dokonali sprzymierzeni z Polską Husyci. W efekcie wojny trzynastoletniej, w wyniku pokoju toruńskiego, Pomorze Gdańskie przeszło w polskie ręce jako Prusy Królewskie. W latach 1474-1488 opat Mikołaj Muskendorf przeprowadził prace remontowe i budowlane w opactwie i w dobrach klasztornych. XVI wiek to czas coraz większych wpływów reformacji w Gdańsku i na Pomorzu. Królowie polscy: Zygmunt Stary i Zygmunt August wspierali klasztor w sporach z Gdańskiem. Kiedy Gdańsk zbuntował się przeciw władzy króla Stefana Batorego, opat Geschkau dał się poznać jako człowiek Rzeczypospolitej. W lutym 1577 roku doszło do napaści protestantów gdańskich. Geschkau zdołał uciec, ale opactwo zostało obrabowane i doszczętnie spalone. Zginęło dwóch zakonników, kilku zostało rannych. W rok później Gdańsk ostatecznie uznał władzę Batorego i został zmuszony do zapłacenia 20 000 guldenów odszkodowania. Dzięki temu oraz hojnym nadaniom króla i magnatów, odbudowę klasztoru można było zacząć natychmiast. Wszystkie zabudowania klasztorne i kościół odtworzono w dawnym kształcie i stylu. W 1587 roku gościł w Oliwie i zaprzysięgał pacta conventa król Zygmunt III Waza. Darzył on klasztor sympatią – odwiedził go kilkukrotnie i wyjednał u papieża Klemensa VIII prawo do infuły i pastorału dla opatów oliwskich. Na początku XVII wieku powstały pierwsze organy i ambona oraz poświęcono odbudowany kościół św. Jakuba.

W 1626 klasztor został splądrowany przez szwedzkie wojska. Wtedy właśnie wywieziono do szwedzkiego Skokloster renesansową ambonę i organy. Wojna ze Szwecją zakończyła się w 1629 roku. Przez kolejne lata opaci oliwscy fundowali nowy, tym razem barokowy wystrój świątyni. W roku 1635 odwiedził Oliwę król Władysław IV, w 1646 królewska narzeczona – księżniczka Maria Ludwika Gonzaga, a w 1651 ponownie Maria Ludwika u boku króla Jana Kazimierza. Rok 1655 to początek kolejnej wojny ze Szwedami. W 1656 roku opactwo oliwskie zostało splądrowane przez szwedzkich żołnierzy. Wysłani na odsiecz gdańscy żołnierze usunęli Szwedów, ale zaraz sami wzięli się za plądrowanie i demolowanie klasztoru. Traktat pokojowy kończący wojnę zawarto w Oliwie 3 maja 1660 roku – w klasztorze rezydowali francuscy rozjemcy.

W latach 1677 i 1678 odwiedzał opactwo król Jan III Sobieski. W roku 1683 król mianował oliwskim opatem Michała Antoniego Hackiego, który ufundował wiele z barokowego wyposażenia kościoła, a przede wszystkim ołtarz główny z 1688 roku. Wiosną 1698 roku król August II Mocny, popierany przez opata Hackiego, odwiedził Oliwę. Rok 1709 zapisał się w historii opactwa przebudowaniem wieży kościoła św Jakuba i wielką epidemią. Kolejnym królem został August III Sas, który po zakończeniu trwającego 145 dni oblężenia Gdańska, w Oliwie przyjął hołd gdańszczan. Po pięciu latach, w roku 1739, dzięki opatowi Iwo Rowederowi, powstała akademia filozoficzno-teologiczna działająca do roku 1783. Z inicjatywy opata Rybińskiego odnowiono kościół św. Jakuba (dodano nowy hełm), a w latach 1754-1756 zbudowano nowy, rokokowy pałac opacki i nową ambonę. Innym bardzo ważnym przedsięwzięciem zainicjowanym przez Rybińskiego było polecenie budowy nowych organów.

Świetność opactwa zakończyła się w 1772 roku, wraz z I rozbiorem Polski, kiedy to Oliwa znalazła się pod panowaniem pruskim. Państwo pruskie zasekwestrowało wszystkie dobra klasztorne z wyjątkiem tych, które leżały na terenie Gdańska. Zubożały nagle konwent musiał zacząć wyprzedawać część dzieł sztuki z wyposażenia kościoła. W 1782 roku zmarł opat Jacek Rybiński. Król pruski mianował opatem komendatoryjnym swojego kuzyna – księcia Karola Hohenzollerna. W roku 1807 zmarł twórca organów, o. Michał Wulff. W tym też roku Gdańsk zdobyły wojska napoleońskie i polskie. Oliwa znalazła się w granicach Wolnego Miasta Gdańska i klasztor przestał otrzymywać dotacje od państwa pruskiego, to spowodowało dalsze zubożenie opactwa. Po upadku Wolnego Miasta w 1814 roku, Oliwa została definitywnie przyłączona do państwa pruskiego. W 1829 władze nakazały likwidację klasztoru, która nastąpiła 1 października 1831 roku. Dobra klasztorne i opackie zostały rozdzielone pomiędzy miasto Gdańsk i króla pruskiego. W miejsce opactwa utworzone zostały parafie: katolicka z siedzibą w kościele poklasztornym i ewangelicka w kościele św. Jakuba.

Cystersi wrócili do Oliwy w roku 1945, ale opactwa już nie odzyskali. Objęli poewangelicki kościół przy ul. Leśnej, obecnie pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Korony Polskiej, wraz z budynkiem przy ul. Polanki 131, przekształconym w dom zakonny. Ich przeorat podlega opactwu w Szczyrzycu. W 1988 roku przy kościele ustanowiono odrębną parafię.

A teraz zadanie:

UWAGA

Wejście do Parku Oliwskiego (niezbędne do zalogowania kesza) jest ograniczone czasowo. Godziny otwarcia różnią się w zależności od miesięcy: od maja do września: 5:00 - 23:00; od października do kwietnia: 5:00 - 20:00.

Poniżej zobaczysz 9 lokalizacji (waypointów) związanych z Cystersami. Pierwsze 6 znajduje się na trasie naszego spaceru. Pozostałe oraz cały Park Oliwski również warto odwiedzić. Na koniec proszę o zamieszczenie w logu co najmniej dwóch zdjęć z konkretnych lokalizacji zawierających wymagany obiekt (Nowy Pałac Opatów i kościół św. Jakuba) i Ciebie (twarz nie jest wymagana) lub jakiś Twój osobisty przedmiot. Logi nie spełniające powyższych warunków będą usuwane. Czas na obiecany spacer...

Udaj się na współrzędne kesza. Stoisz przed Nowym Pałacem Opatów. Podejdź bliżej.

Nowy Pałac Opatów

W pierwszej połowie XVII wieku do Starego Pałacu dobudowano tzw. Nowy Pałac. Budynek otrzymał ostateczny kształt w trakcie przebudowy w latach 1754–1756, z fundacji ostatniego opata klasztoru oliwskiego Jacka Rybińskiego. Utrzymany jest w stylu rokoko.

W okresie Wolnego Miasta Gdańska w pomieszczeniach pałacowych znajdowało się muzeum krajowe. W 1945 roku, pod koniec II wojny światowej pałac (w międzyczasie zdegradowany do roli magazynów) został podpalony przez Niemców, w ramach czyszczenia przedpola frontu przed Armią Czerwoną. Pałac został odbudowany w roku 1965 wysiłkiem ówczesnego Muzeum Pomorskiego w Gdańsku. Od 1989 roku mieści się tu Oddział Sztuki Nowoczesnej Muzeum Narodowego w Gdańsku. W lecie odbywa się tu festiwal muzyki Mozarta – Mozartiana.

Stojąc na współrzędnych tego waypointa wykonaj zdjęcie Pałacu Opatów i Ciebie (twarz nie jest wymagana) lub jakiegoś Twojego osobistego przedmiotu. To zdjęcie zamieść w logu.

Spójrz w lewo, to Stary Pałac Opatów.

Stary Pałac Opatów

Stoisz przed Starym Pałacem Opatów, budynkiem powstałym w XV wieku, w stylu gotyckim. Świadectwem tego są wymiary oraz układ cegieł (na zewnątrz pozostawiono nieotynkowane fragmenty muru) i gotyckie sklepienie krzyżowe w piwnicach.

Po 1577 budynek został powiększony do dzisiejszych rozmiarów i służył opatom jeszcze do XVII wieku. Obecnie część pałacu zajmuje restauracja.

Teraz się cofnij, przejdź przez mostek nad potokiem. Tędy przebiegała główna droga do pałacu. Po prawej widzisz Stajnię i Wozownię Opacką.

Stajnia i Wozownia Opacka

Stoisz przed zabytkową stajnią i wozownią opacką pochodzącą z XVIII wieku. Aktualnie pełni on rolę magazynu muzealnego. Na północ od stajni znajdował się kiedyś Ogród Botaniczny, obecnie całkowicie zaniedbany. Po przeciwnej stronie alejki, równolegle do stajni istniał kiedyś jeden z ozdobnych budynków parku nazwany Elizjum.

Niestety, obecnie budynek jest mocno zaniedbany i oszpecony przez graffiti

Spichlerz Opacki

Historia spichlerza sięga 1723 roku – czasów Franciszka Mikołaja Zalewskiego. Zbudowano go z porozbiórkowych cegieł gotyckich, w miejsce dwóch mniejszych spichlerzy średniowiecznych. Nad jego wejściem, od strony wschodniej widnieje kartusz herbowy Godziemba opata Zalewskiego. Początkowo spichlerz pełnił funkcje gospodarcze, a przed i po wojnie służył za magazyn dla muzeum pomorskiego. Od 30 maja 1988 roku ma tutaj siedzibę Oddział Etnograficzny Muzeum Narodowego w Gdańsku.

Do spichlerza przylega barokowa brama prowadząca do i z parku. Przejdź przez tę bramę i udaj się do Archikatedry

Bazylika Archikatedralna w Oliwie

Archikatedra Oliwska – kościół pod wezwaniem Trójcy Świętej, Najświętszej Maryi Panny i św. Bernarda, przy ul. Bpa Edmunda Nowickiego w Oliwie. 23 listopada 2017 obiekt został wpisany na listę – Pomnik Historii. Budowla jest trójnawową bazyliką z transeptem i wielobocznie zamkniętym prezbiterium z obejściem. Fasadę flankują dwie smukłe wieże, o wys. 46 m każda z ostro zakończonymi hełmami. Ożywia ją barokowy portal z 1688, jak również trzy okna różnej wielkości i trzy kartusze. Nad przecięciem naw góruje wieża dzwonów, typowy element budownictwa cysterskiego. Archikatedra ma 107 m długości na zewnątrz (najdłuższy kościół w Polsce) i 97,6 m wewnątrz, 19 m szerokości, wysokość nawy głównej wynosi 17,7 m i jest najdłuższym kościołem cysterskim na świecie, kryjącym dzieła sztuki sakralnej w stylu renesansowym, barokowym, rokokowym i klasycystycznym, o wysokim poziomie artystycznym.

Posadzka z lat 1634–1636 leży niemal metr niżej niż otaczający budowlę teren. Oprócz kaplic w świątyni znajduje się od strony północnej kruchta zbudowana w 1919 roku. Nawa północna, ambit i kaplica św. Krzyża zostały oskarpowane. Przypory z łękami, widocznymi nad dachem ambitu, wspierają wschodnie naroża prezbiterium. Wewnątrz katedry znajdują się 23 ołtarze o dużej wartości historycznej, przeważnie barokowe i rokokowe. Wielkie organy oliwskie zostały zaprojektowane i zbudowane w latach 1763-1788. W tym czasie były to największe organy w Europie i prawdopodobnie na świecie. Dzisiaj, po kilkukrotnych przebudowach i remontach wielkie organy oliwskie mają połączenie z organami chórowymi i są jednymi z największych instrumentów organowych w Polsce.

Kalendarium:

• 2 lipca 1186 roku książę pomorski Sambor I (syn Subisława I) erygował filię cysterskiego klasztoru z Kołbacza.
• Rok 1224 – w czasie napadu pogańskich Prusów pierwsze romańskie oratorium spłonęło. Odbudowany i powiększony kościół w 1234 roku (lub w 1236) ponownie został zniszczony przez Prusów.
• Rok 1350 – zapalenie się sadzy w kominie spowodowało pożar i doszczętne spalenie się kościoła i klasztoru. Obecny kształt kościół i klasztor uzyskały w drugiej połowie XIV wieku.
• W roku 1577 – w czasie wojny Rzeczypospolitej z Gdańskiem – gdańskie wojsko najemne napadło na opactwo i spaliło je doszczętnie. Kościół odbudowano w latach 1578–1583.
• 14 sierpnia 1594 roku biskup włocławski Hieronim Rozdrażewski ponownie konsekrował kościół.
• W roku 1831 władze pruskie zlikwidowały klasztor Cystersów w Oliwie. Kościół i część zabudowań poklasztornych przydzieliły parafii katolickiej.
• Bullą z 30 grudnia 1925 roku papież Pius XI erygował diecezję gdańską; na jej mocy kościół oliwski uzyskał rangę katedry, a Oliwa stała się stolicą diecezji i siedzibą biskupów.
• 8 lipca 1976 roku papież Paweł VI podniósł katedrę do godności bazyliki mniejszej.
• Bullą z 25 marca 1992 roku papież Jan Paweł II utworzył archidiecezję gdańską z siedzibą w Oliwie, a bazylika stała się archikatedrą.

Z Archikatedry przejdź wzdłuż ulicy Cystersów, pod górę, mostkiem nad Potokiem Oliwskim, do skrzyżowania z ulicą Opacką. Tam stoi kościół św. Jakuba.

Kościół św. Jakuba

Około początku XIV wieku – obok klasztoru cysterskiego powstał murowany, na miejscu wcześniejszego drewnianego, trójnawowy kościół parafialny pw. św. Jakuba. Przeznaczony był dla mieszkańców najbliższych wsi, będących własnością opactwa cystersów oliwskich. 18 lutego 1577 kościół został zburzony przez gdańskich żołnierzy. W latach 1591–1593 odbudowano go w formie dwunawowej. W roku 1637 świątynie przeszła gruntowny remont i przebudowę, a w roku 1709 kościół zwieńczyła wieża o wysokości 24 metrów. W 1833, po kasacie klasztoru cysterskiego w Oliwie (1831r.) kościół św. Jakuba został przyznany ewangelikom. W latach 1879–1882 przeprowadzono gruntowny remont kościoła. W roku 1946 – kościół św. Jakuba przekazano katolikom i do dnia dzisiejszego pełni on funkcję kościoła rektorskiego. W roku 1960 i 1999 przeprowadzono remonty świątyni, a w 2006 zainstalowano zewnętrzną iluminację.

Stojąc na współrzędnych tego waypointa wykonaj zdjęcie kościoła i Ciebie (twarz nie jest wymagana) lub jakiegoś Twojego osobistego przedmiotu. To zdjęcie zamieść w logu.
Na tym kończy się nasz spacer. Jeśli masz czas i ochotę zapraszam do odwiedzenia pozostałych waypointów.

Dom Bramny "Dom Zarazy" - etap opcjonalny

Dom Bramny - dawna główna brama klasztoru oliwskiego i siedziba klasztornego wójta. Budynek z gotyckiej cegły zbudowany prawdopodobnie w XIV wieku. Ucierpiał podczas napadu gdańszczan na opactwo w 1577 r. Odbudowany dwa lata później (kaplica św. Bernarda na piętrze domu odbudowana w 1607 r.). Przez zachodnią część budynku prowadzi przejazd na teren cysterskiego opactwa zamknięty półokrągłym łukiem.

We wschodnim, zwieńczonym schodkowo szczycie zachowały się gotyckie wnęki. Widoczne zamurowane fragmenty łuków pozostałe po dawnych przebudowach. Na ścianach domu znajdują się dwa zegary słoneczne, pochodzące być może z XVIII wieku. Rok 1709 to czas wielkiej zarazy, która zabrała kilkuset mieszkańców Oliwy. Była to jedna z wielu epidemii na Pomorzu, ale skutki tej właśnie szczególnie odczuł konwent oliwski. W Domu Bramnym (zwanym od tego czasu „Domem Zarazy”) zmarło kolejno dziewięciu Cystersów pełniących duszpasterską posługę. W 1804 r., dom wyznaczono na siedzibę sołtysa oliwskiego. Po kasacie klasztoru wnętrze przebudowano na potrzeby administracji (w 1836) oraz utworzono w budynku areszt. Gdy w 1910 roku przeniesiono administrację Oliwy do nowego lokalu, Dom Bramny został zaadaptowany na pomieszczenia mieszkalne.

Kościół MB Królowej Korony Polskiej - etap opcjonalny

W 1909 roku protestanci w Oliwie zaczęli budować nowy kościół na placu przy ul. Leśnej. Kościół jest zbudowany w stylu neogotyckim, nazywanym również gotykiem angielskim. Budowę kościoła zakończono w 1921 roku. Ostatni pastor dr. Vorwerek został wysiedlony w 1945 r. Cystersi osiedlili się tutaj za pozwoleniem ks. Bp Karola M. Spletta i dzięki zezwoleniu władz Miasta Gdańska oraz władz duchownych Kościoła Ewangelickiego w Warszawie. To zakończyło 114 letnią nieobecności Cystersów w Oliwie. 1 lipca 1988 r. Ks. Abp Tadeusz Gocłowski ustanowił parafię przy kościele Matki Bożej Królowej Korony Polskiej.

Kuźnia wodna - etap opcjonalny

Zabytkowa Kuźnia Wodna w Oliwie – zabytek techniki, w latach 1978–2016 była oddziałem Muzeum Techniki w Warszawie. Od 2017 w rękach miasta Gdańska – zamknięta dla odwiedzających. Obecnie oddział Muzeum Gdańska.

W przeszłości tylko w takich miejscach, zwanych młotowniami, można było rozkuwać duże kawały metalu i wysyłać je do mniejszych kuźni. Warsztaty metalurgiczne funkcjonowały w tej okolicy już w XVI w. Najstarszym zachowanym dokumentem jest akt sprzedaży kuźni przez Jana Klinghamera w 1597 opatowi Zakonu Cystersów w Oliwie, Dawidowi Konarskiemu. Pomimo stosunkowo dużych opłat na rzecz konwentu zakład stanowił bardzo dochodowe przedsięwzięcie, w którym aż do XX w. przetwarzano spore ilości żelaza. W połowie XVIII wieku dzierżawca kuźni zobowiązany był płacić 140 florenów i dostarczać około 485 kg żelaza rocznie. Jeszcze w 1830 zakład produkował prawie 200 ton różnych wyrobów metalowych.

Oliwa Abbey - view from the observation tower on Pachołek

The Cistercians in Oliwa

I invite you for a small walk around the area in the footsteps of the Cistercians, to whom we owe the appearance of the oldest part of Oliwa. However, at the beginning, I would like to present you some facts from history. You will be able to see and understand visited objects better.

The Cistercians, officially the Order of Cistercians, are a Catholic religious order of monks and nuns that branched off from the Benedictines. They are also known as White Monks, in reference to the colour of the "cuccula" or white scapular worn by the Cistercians over their habits. The term Cistercian derives from the word "Cistercium", the Latin name for the village of Cîteaux near Dijon. In 1098, a Benedictine abbot, Robert of Molesme, left his monastery in Burgundy with about 20 supporters, who felt that the Cluniac communities had abandoned the rigours and simplicity of the Rule of St. Benedict. On March 21, 1098, Robert's small group acquired a plot of marshland just south of Dijon called Cîteaux, given to them expressly for the purpose of founding their Novum Monasterium.

The Cistercians were brought to Kingdom of Poland in the middle of the 12th century. On July 2, 1186, Sambor I of Gdańsk (son of Subisław I), Duke of Pomerania, founded the Cistercian monastery named “Beatae Mariae de Oliva” or “ad montem Olivarum”, and from 12th century “Monasterium sanctae dei genitricis et virginis Mariae de Oliva”.The Cistercians came from Kołbacz Abbey and were led by Dane Bernard Dithard, who became the first abbot. At the beginning, they built a Romanesque oratorio and wooden residential buildings. In the first half of the 13th century that the oratory was adapted to the presbytery, elongated chapels were added on both sides. At that time, a transept and the main body of the church were built, with the length of four spans of the present nave, as well as the first brick monastery buildings.

During the pagan Prussian crusade in 1226, the first Romanesque oratory was burnt. The church was rebuilt and extended in 1234 (or 1236) and destroyed again by another Prussian crusade. The abbey was also burned (1246) and robbed (1247 and 1252) by the Teutonic Knights. In 1308, Oliwa, along with all of Pomerania, was taken over by the Teutonic state. In 1350 – fire that was caused by chimney soot excess completely consumed both the church and the monastery. The present shape of both of those buildings origins from the second half of the 14th century.

At the end of the Thirteen Years' War, the peace of Torun was made. Then Pomerania of Gdańsk passed into Polish hands and was named Royal Prussia. Polish kings supported the monastery in disputes with Gdańsk. In February 1577, Gdańsk Protestants attacked the monastery. Two monks died, a few were wounded,the abbey was robbed and burned completely.A year later, Gdańsk finally recognized the authority of the Polish king Stefan Batory and was forced to pay 20,000 gulden compensation. All monastery buildings and the church were recreated in a former shape and style.

In 1626, the monastery was plundered by the Swedish army. The war with Sweden ended in 1629. Over the following years, the Olives Abbots founded a new temple, this time with a baroque decor. The next war with the Swedes began in 1655. In 1656, the Oliwa Abbey was plundered by Swedish soldiers. The peace treaty ending the war was signed in Oliwa on May 3, 1660.

In the next century, the monastery was developed under the protection of Polish kings. In 1754-1756 a new Rococo abbots palace was built and the construction of new organs began. The splendor of the abbey ended in 1772, along with the first partition of Poland, when Oliwa became under Prussian rule. The Prussian state took away all the monastic goods except those, that were located in Gdańsk.

In 1807 Gdańsk was conquered by the Napoleonic and Polish armies. Oliwa was within the limits of the Free City of Gdańsk. After the fall of the Free City in 1814, Oliwa was definitely incorporated into the Prussian state. In 1829, the authorities ordered the liquidation of the monastery, which took place on October 1, 1831. The monastic and abbey estates were divided between the city of Gdańsk and the Prussian king. There were created two parishes in the place of the abbey: a catholic in a post-monastery church and an evangelical in the church of St. Jacob.

The Cistercians returned to Oliwa in 1945, but the abbey was not recovered. They embraced the post-evangelical church at Leśna street (currently under the invocation of Our Lady Queen of the Polish Crown) as well as the building at 131 Polanki street, transformed into a religious house. Their prior is subject to the abbey in Szczyrzyc. In 1988, a separate parish was established at the church.

And now tasks:

ATTENTION

Entrance to the Oliwa Park (necessary to log in a cache) is limited in time. Opening hours vary depending on the month: from May to September: 5:00 AM - 11:00 PM; from October to April: 5:00 AM - 8:00 PM.

Below you will see 9 locations (waypoints) related to Cistercians. The first 6 are on the route of our walk. The others and the entire Oliwa Park are also worth visiting. Finally, please include in the log at least two photos from specific locations containing the required object (The new Abbots' Palace and Church of St. Jacob) and yourself (face is not required) or any of your personal items. Logs that do not meet the above conditions will be deleted. Time for the promised walk …

Go to the cache coordinates. You are standing in front of the new Abbots' Palace. Come closer.

The new Abbots' Palace

The new Abbots' Palace was built in the first half of the 17th century. The building obtained its final shape during the reconstruction in 1754-1756, from the foundation of the last abbot of the Olives monastery, Jacek Rybiński. It is kept in the rococo style.

There was a national museum in the palace rooms, during the period, when there was the Free City of Gdańsk. In 1945, at the end of World War II, the palace (in the meantime degraded to the role of warehouses) was set on fire by the Germans as part of cleaning the front area in front of the Red Army. The palace was rebuilt in 1965 by the efforts of the then Pomeranian Museum in Gdańsk. Since 1989, it houses the Modern Art Department of the National Museum in Gdańsk. In the summer, Mozart's music festival - “Mozartiana”, takes place here.

Standing at the coordinates of this waypoint, take a picture of the Palace of Abbots and yourself (face is not required) or any of your personal subject. Put this picture in the log.

Look left, this is the old Abbots’ Palace.

The old Abbots' Palace

You are standing in front of the Old Abbots' Palace, a building created in the 15th century, in the Gothic style. This is evidenced by the dimensions and arrangement of the bricks (outside uncoated wall fragments) and the Gothic cross vault in the cellars.

After 1577, the building was enlarged to today's size and served the abbots until the seventeenth century. Currently, a restaurant occupies part of the palace.

Now go back, cross the bridge over the stream. This was the main road to the palace. On the right you can see the Abbots’ Stable.

The Abbots' Stable

You are standing in front of the historic abbot's stable from the 18th century. Currently, it serves as a museum magazine. North of the stable there was the Botanical Garden, now completely neglected. On the opposite side of the alley, parallel to the stable, there was one of the decorative buildings of the park, called Elisium.

Unfortunately, the building is currently neglected and disfigured by graffiti.

The Abbots' Granary

The history of the granary dates back to 1723 - the times of Franciszek Mikołaj Zalewski. It was built from gothic bricks, from two smaller medieval granaries. Above its entrance, from the east side, there is a cartouche of Godziemba, the coat of arms of Abbot Zalewski. Initially, the granary fulfilled its function, and before and after the war it served as a warehouse for the Pomeranian museum. From May 30, 1988, the Ethnographic Department of the National Museum in Gdańsk is located here.

Adjacent to the granary is a baroque gate leading to and from the park. Go through this gate and go to the Cathedral.

Oliwa Cathedral

Gdańsk Oliwa Archcathedral is a church in Gdańsk, Oliwa, Poland that is dedicated to The Holy Trinity, Blessed Virgin Mary, and St. Bernard. The archcathedral in Oliwa is a three-nave basilica with a transept and a multisided closed presbytery, finished with an ambulatory. The façade is flanked by two slender towers, 46-metres tall each with sharply-edged helmets. It is enlivened by a Baroque portal from 1688, as well as three windows of different sizes and three cartouches. The crossing of the naves is overlooked by a bell tower, a typical element of the Cistercian architecture. The cathedral is 17.7m high, 19m wide and 107m long (97.6m of the interior itself), which makes it the longest Cistercian church in the world. It holds works of art in Renaissance, Baroque, Rococo and Classical style of great artistic value.

All the 23 altars of the cathedral are of great historical value. They are mainly Baroque and Rococo, partly made of marble. The interior also holds Rococo chapels of the Holy Cross and St John of Nepomuk, an ambo, tombstones, epitaphs, the Pomeranian Dukes tomb, the Kos family tomb, bishop’s crypt, antique chandeliers, canopies, and many other antiquities, including a feretory of great cultural value, showing Our Lady of Oliwa with an Infant Jesus. The feretory is always carried during the annual walking pilgrimage to the Calvary of Wejherowo. The famous great Oliwa organ was designed and constructed between the years 1763 and 1788 by Johann Wilhelm Wulff (Brother Michael, a Cistercian Monk). Today, after several reconstructions and repairs, the great organs of Oliwa have a connection with choir organs and are one of the largest organ instruments in Poland.

Historical outline

• 1186 – 2 July, Sambor I of Gdańsk (son of Subisław I), Duke of Pomerania, founded the Cistercian monastery named “Beatae Mariae de Oliva” or “ad montem Olivarum”, and from 12th century “Monasterium sanctae dei genitricis et virginis Mariae de Oliva”.
• 1224 – during the pagan Prussians crusade the first Romanesque oratory was burnt. The church was rebuilt and extended in 1234 (or 1236) to be soon destroyed by another Prussian crusade.
• 1350 – fire that was caused by chimney soot excess completely consumed both the church and the monastery. The present shape of both of those buildings date back to the second half of the 14th century.
• 1577 – during the rebellion of the city of Gdańsk the Gdańsk mercenary army attacked the monastery and burned it to the ground. The church was rebuilt between 1578 and 1583.
• 1594 – 14 August, Hieronim Rozdrażewski, a bishop from Wrocław consecrated the church.
• Prussian authorities closed down the Cistercian monastery in Oliwa. The church, together with some of the buildings belonging to it, was handed over to a Catholic parish.
• 1925 – under a papal bull issued on December 30, Pope Pius XI established the Diocese of Gdańsk and by that raised the Oliwa church to the dignity of a cathedral. Oliwa became the capital of the diocese and a seat of bishops.
• 1976 – 8 July, the church was raised to the dignity of a minor basilica by the decision of Pope Paul VI.
• 1992 – 25 March, Pope John Paul II issued a bull by which he established the Archdiocese of Gdańsk with the seat in Oliwa and raised the basilica to the dignity of an archcathedral.

From the Archcathedral, go to the right along Cystersów Street. Cross the bridge over the Oliwa Stream and go to the crossroads with Opacka Street. There is the church of St. Jacob.

Church of St. Jacob

At the beginning of the 14th century - next to the Cistercian monastery, a brick, three-aisled parish church was built on the place of an earlier wooden one. This church was dedicated to St. Jacob and served the inhabitants of the nearest villages, owned by the Abbey of the Oliwa Cistercians. On February 18, 1577, the church was demolished by Gdańsk soldiers. In the years 1591-1593, it was rebuilt in the form of a two-nave structure. In 1637, there was an extensive renovation and reconstruction led in the church, and in 1709 the church was crowned with a tower with a height of 24 meters. In 1833, after the dissolution of the Cistercian monastery in Oliwa (1831), the church of St. James was granted to the evangelicals. In the years 1879-1882 a thorough renovation of the church was carried out. In 1946 - the church of St. Jacob was handed over to Catholics and until today it is the rector church. In 1960 and 1999 the temple was renovated and in 2006 external illumination was installed.

Standing at the coordinates of this waypoint, take a picture of Church and yourself (face is not required) or some of your personal subject here. Put this picture in the log.
This is where our walk ends. If you have time and feel like it, I invite you to visit other waypoints.

House of the Gatehouse "House of Plague" - optional stage

Dom Bramny - the former main gate of the Oliwa monastery and the seat of the monastic commune head. The building from Gothic brick was probably built in the fourteenth century. It suffered during the Gdańsk attack on the abbey in 1577. Rebuilt two years later (the chapel of St. Bernard on the first floor of the house was rebuilt in 1607). Through the western part of the building, a passage leading to the Cistercian abbey is closed with a semicircular arch.

In the eastern stepped gable, gothic niches have been preserved. Visible walled fragments of arches left over from previous reconstructions. On the walls of the house there are two sundials from the 18th century. The year 1709 is the time of the great plague, which took several hundred inhabitants of Oliwa. It was one of many epidemics in Pomerania, but the consequences of this were particularly felt by the Oliwa convention. At the Gate House (known from that time as the "House of Plague"), nine Cistercians in a pastoral service died. In 1804, the house was designated as the seat of the Oliwa administrator. After the dissolution of the monastery, the interior was rebuilt for the needs of the administration (in 1836) and a detention facility was created in the building. When in 1910 the administration of Oliwa was moved to a new seat, the Gate House was converted into living quarters.

Church of Our Lady Queen of the Polish Crown - optional stage

In 1909, Protestants in Oliwa began to build a new church on the square at Leśna Street. The church is built in the neo-gothic style, also known as the English gothic. The construction of the church was completed in 1921. The last pastor, dr. Vorwerek was displaced in 1945. The Cistercians settled here with the permission of Fr. Bishop Karol Splett and thanks to the permission of the city of Gdańsk and the clergy of the Evangelical Church in Warsaw. This ended the 114-year absence of the Cistercians in Oliwa. July 1, 1988, Archbishop Tadeusz Gocłowski established the parish at the church of Our Lady Queen of the Polish Crown.

Water forge - optional stage

Antique Kuźnia Wodna in Oliwa - a technical monument, in the years 1978-2016 was a branch of the Museum of Technology in Warsaw. From 2017 is under management of the city of Gdańsk and is closed to visitors. Currently Kuźnia Wodna is a branch of the Gdańsk Museum.

In the past, there were only some places, known as hammer houses, where large pieces of metal could be reforged and sent to smaller forges. Metallurgical workshops functioned in this area already in the 16th century. The oldest surviving document is the act of selling a forge by Jan Klinghamer in 1597 to the abbot of the Cistercian Order in Oliwa, Dawid Konarski. In spite of relatively high fees for the convention, the plant was a very profitable enterprise, in which up to the 20th century, large amounts of iron were processed. In the mid-18th century, the forger was obliged to pay 140 florins and to deliver around 485 kg of iron a year. Even in 1830, the plant produced almost 200 tons of various metal products.