De caches van deze serie zijn gekoppeld aan historische plekken in de Kraats, waarvan diverse rijksmonumenten.
Deze serie kun je het best doen per fiets of wandelend (maar pas dan op want de Kromme Steeg, Kraatsweg en Langesteeg kunnen druk zijn met verkeer). Een aantal caches liggen aan/bij het Harsloërpad (een Klompenpad). Sommige caches zijn niet per auto te bereiken. Kom je van ver met de auto, neem dan de fiets mee en parkeer bv bij zwembad de Vrije Slag in Bennekom of bij de ambachtelijke bakkerij (cache #9), en begin daar de zoektocht. De oorspronkelijke ronde (caches #1-11) en tweede ronde (caches #12-24) kunnen apart gedaan worden, of gecombineerd naar eigen inzicht. Dan is er geen vaste volgorde. Veel plezier!!!
De uitdaging: Vind de globale locatie van caches aan de hand van historische plattegronden, en dan de exacte locatie van de caches m.b.v. fotos, legpuzzels, peilingen, hints, enz.
Kaart van de Gelderse vallei van de hand van N. van Geelkercken uit 1655 (Gelders Archief). Centraal op de kaart loopt de Wetering waardoor het water uit Doesburg(erbuurt) via Ede-Veldhuizen, Manen en de Kraats naar de Grift geleid wordt.
Algemeen
Westelijk van Bennekom ligt de Kraats en het Binnenveld. Dit buurtschap ligt tussen de plaatsen Bennekom, Ede, Veenendaal en Wageningen. Mogelijk komt de naam ‘Kraats’ van de christelijke heilige Pancratius (289 – 12 mei 304), de beschermheer van de kinderen (voor andere mogelijke origines van ‘de Kraats’ zie Erfgoed Ede)
Kraats en Binnenveld vormden lang een tamelijk geïsoleerd gebied, waarvan de bevolking ook een aantal bijzondere karakteristieken vertoont. De Kraats is het groene gebied ten westen van Bennekom. De oudste boerderijen stammen uit de late middeleeuwen en zijn op zandruggen gebouwd; de stegen op de zandruggen lopen kronkelend (bv Kromme Steeg). Ten noorden en ten zuiden daarvan liggen polders met rechte stegen. Dit oude agrarische gebied was lang in het bezit van kloosters en adel. Eind negentiende eeuw werden de gronden geveild en ontstonden kleinere boerderijen. Traditionele landbouw en veeteelt werden er tot eind twintigste eeuw beoefend.
Nog steeds is het gebied in hoofdzaak agrarisch. Het Binnenveld is het vlakke gebied ten westen van de Kraats en kent geen bebouwing. Eeuwenlang stond het elk voorjaar onder water. In het noordelijk deel werd turf gewonnen; de rest werd voor extensieve veeteelt gebruikt, bijvoorbeeld om schapen te hoeden. Pas na de aanleg van het Valleikanaal/Grift en de ruilverkaveling medio twintigste eeuw is het gebied intensiever in gebruik. De laatste jaren staat het Binnenveld in de belangstelling vanwege haar natuurwaarden en de plannen om deze te versterken.
Het ontstaan
Het gebied is ontstaan in de ijstijd. Een enorm stuk landijs schuift naar het zuiden en vormt aan beide zijden een stuwwal. Toen het ijs gesmolten was bleef er alleen een diep dal over. De twee stuwwallen werden de Utrechtse Heuvelrug en het Veluwemassief genoemd. Door het stuiven van zand kwamen er heuveltjes tussen de stuwwallen die de waterafvoer belemmerden. Ondertussen steeg de temperatuur door de klimaatverwarming. Op de natte delen ontstond veen. De wind bleef ook zijn werk doen en maakte beide stuwwallen een stuk kleiner. Zo ontstaat er een prachtig landschap met veel bos en veen.
Ontvening
Als de mens komt wonen in dit gebied verandert er veel. Ze begonnen met het afgraven van het veen. Na 1400 is er veel veen (turf) afgegraven voor het gebruik van brandstof. Er werden speciale veenraden aangesteld om het graven te bevorderen. Voor de afvoer van water en het turf werd de Grift gegraven. Als het veen is afgegraven ontstaan er natte gebieden en moerassen zoals de Blauwe Kamer en de Blauwe Hel. Door de aanleg van dijken probeerde men grip te krijgen op het water. Een voorbeeld hiervan is de Maanderdijk, de noord grens van de Kraats. Om het water uit het veen te halen werden er veel slootjes gegraven die tegenwoordig dienst doen als de begrenzing van de percelen, vele hiervan werden haaks op de Grift gegraven. Door ruilverkaveling zijn er wel veel sloten verdwenen.
1900 tot heden
Door de moerasgebieden konden de boeren niets met de grond. Misschien is dit maar goed ook, want nu kunnen wij genieten van deze natuur. Een nadeel is dat je er niet in mag komen omdat deze gebieden zeer kwetsbaar zijn.
Tegenwoordig wordt het gebied gebruikt voor akkerbouw en veeteelt. En natuurlijk is dit een prachtige plek om een dagje doorheen te fietsen of te rijden. Met een overvloed aan allerlei vogels en mooie planten is dit zeker de moeite waard.
Bronnen:
- Kees van Grootheest (2018) “Kraats en Binnenveld, geschiedenis van een bijzonder gebied” Historisch Cahier gemeente Ede. ISBN: 978-90-79623-35-8
- Gelders Archief (zoek in Beeldbank naar de Kraats)
Cache Kraats #4: Groot Nergena
Nergena is een voormalig adellijk huis te Bennekom aan de Langesteeg, dat al in 1340 in historische documenten wordt genoemd en dat vrijwel zeker eigendom was van de Hertog van Gelre. Het huis stond bij het Rhenens veen en was een belangrijk verdedigingswerk in de gevechten met de bisschop van Utrecht. De verstandhouding tussen de Hertog van Gelre en de Bisschop van het sticht Utrecht was vaak erg slecht. Zij vochten hun geschillen vaak uit in de Gelderse Vallei. Aan de Gelderse kant lag een reeks versterkingen, waar Nergena er één van was. Andere versterkingen waren: Tarthorst in Wageningen, Harsselo en Hoekelum in Bennekom en Kernhem in Ede.
In de loop van de vijftiende eeuw is het ‘oude’ Huis Nergena verwoest. De haardplaat uit dit kasteel is nog aanwezig in het Bennekomse Kijk- en Luistermuseum. Later is op deze plek het Heerenhuis Nergena gebouwd, het landgoed was aan het einde van de vijftiende eeuw in bezit van het geslacht Van Sallandt. Het vererfde vervolgens op de geslachten Van Wees en Van Balveren, om vervolgens in 1664 verkocht te worden aan Lubbert van Eck. Zijn geslacht bewoonde het landgoed gedurende 146 jaar; de jonkeren Van Eck waren allemaal Ambtsjonkers van Ede. In 1810 wordt het huis door Samuel Baron van Eck, Heer van Overbeek en Nergena verkocht. Uiteindelijk heeft de toenmalige burgemeester van Bennekom, Theodorus Prins, het gekocht en liet het rond 1830 afbreken.
Daarnaast hadden de leenmannen van Nergena andere bezittingen in pand, leen of bezit (vooral in de nabijheid van Wageningen). Op het voormalige landgoed Nergena bevindt zich nog de boerderij ‘Klein Nergena’ (zie cache Kraats #3). Door aankopen zijn de afmetingen van het landgoed in de loop der eeuwen uitgegroeid tot circa 80 hectare. Andere boerderijen waarvan de oorsprong tot het landgoed zijn terug te voeren zijn onder andere Groot Steenbergen, Schoonhoven, Schoonhul en Het Zwitsers.
In 1952 is langs de huidige Dr. Dreeslaan in de stijl van dit huis begonnen met de bouw van een nieuw gebouw voor het toenmalige Rijksinstituut voor het Rassenonderzoek van Landbouwgewassen. Het hoofdgebouw en bijgebouwen (geopend in 1954) zijn enigszins in de stijl van het oude huis opgetrokken, en gelegen ronde de oude ‘Grote vijver’ van Nergena. Aan de vijver staat de zonnewijzer die in de 18e eeuw al voor Huis Nergena stond. Zowel het gebouw als de zonnewijzer zijn rijksmonumenten.
De zonnewijzer staat nu op N51 59.765 E005 39.715. Omdat het terrein niet openbaar is mag je niet naar de zonnewijzer toe. Maak een peiling (zie legpuzzel) vanaf de zonnewijzer om bij de cache te komen.
TIP: als je van Kraats #4 naar #5 wilt WANDELEN, dan is het Klompenpad niet erg duidelijk. Het loopt door het aardappelveld ten Noorden van de sloot. Kies je daarentegen de betonnen weg ten zuiden hiervan dan kom je bij ondiepe maar brede sloten. Dan is het aan jou om te kiezen hoe je deze hindernis wilt nemen !!
Het is verboden om te fietsen op klompenpaden !!