Tijdens de voorlaatste ijstijd, gedurende het Saalien tijdvak, zijn in het grensgebied van Noord-Limburg, Gelderland en net over de Duitse grens stuwwallen gevormd door gletsjertongen komende vanuit Scandinavië. Deze gletsjertongen hebben door hun immense gewicht en kracht de bevroren bodem voor zich tientallen tot soms wel honderd meter omhoog gestuwd. De afbeelding hiernaast laat een duidelijk reliëf zien van het gevormde heuvellandschap rondom Nijmegen en Kleve. Tijdens de laatste ijstijd, in het Weichselien tijdvak, kwam het landijs niet meer tot
|
 |
in Nederland, maar was er wel sprake van een permanent bevroren ondergrond, de zogenaamde permafrost.
Ontstaan van een droog dal
Een droog dal is een langgerekte laagte waarvan de doorsnede meestal een vorm heeft die vergelijkbaar is met een V of U en die er in eerste instantie net zo uitziet als een beekdal. Beide type dalen zijn dan ook het gevolg van erosie door water, alleen het soort water is bij beide dalen heel verschillend. Een droog dal is ontstaan door erosie van water wat direct afkomstig is van gesmolten ijs of sneeuw en een beekdal is gevormd door erosie van water aangevoerd door een beek of rivier.
 |
Droge dalen zijn ontstaan tijdens het Pleistoceen era, waarin zowel het Saalien als het Weichselien tijdvak zich bevinden. Gedurende deze era komen meerdere periodes van langdurige permafrost voor en de eerste vorming van de droge dalen vindt in de één na laatste ijstijd, gedurende het Saalien tijdvak, plaats. In het begin van de één na laatste ijstijd wordt Nederland gedeelte bedekt met landijs uit noord tot noordoostelijke richting afkomstig vanuit Scandinavië. Aan de randen, waar het landijs tot wel 200 meter dik
|
is, worden de stuwwallen gevormd door de immense gletsjertongen, die met hun gewicht en afmeting de grondlagen voor zich opstuwen. Gedurende het Saalien tijdvak komen er echter ook al soms wat warmere periodes voor, zogenaamde interstadialen, waarbij een gedeelte van het landijsfront smelt, en uiteindelijk is aan het einde van het Saalien tijdvak al het landijs gesmolten en verdwenen. Het ijssmeltwater wat van het landijsfront af komt kan niet direct in de nog bevroren ondergrond op de stuwwal wegzakken waardoor ijswaterstromen ontstaan die beginnen in te snijden in de stuwwal en en zo worden de eerste dalen gevormd.
In vergelijking met sneeuwsmeltwaterdalen, die tijdens het Saalien tijdvak ook maar heel weinig zijn gevormd, zijn ijssmeltwaterdalen diepe dalen in de stuwwal die helemaal tot aan de top en in sommige gevallen ook dwars door de stuwwal heen lopen. Dit komt doordat het ijssmeltwater van het dikke landijsfront komt wat hoger is dan de stuwwal zelf. Daardoor kon het ijssmeltwater dus van bovenaf en in beide zijdes van de stuwwal insnijden.
Sneeuwsmeltwaterdalen, waarvan het Aardkundig Monument Plantage Willem III een goed voorbeeld is, zijn gevormd door smeltende sneeuw wat op de schuine helling van de stuwwal lag. Omdat het sneeuwsmeltwater zich pas op een lager gelegen punt verzamelde en begon in te snijden in de stuwwal, hebben sneeuwsmeltwaterdalen relatief vlakke hellingen, zeker vergeleken met de steile hellingen van de ijssmeltwaterdalen die een hellingshoek hebben van meestal meer dan 30°.
Tijdens het Weichselien tijdvak, waarin weer een nieuwe ijstijd aanbreekt, heerste er een toendraklimaat en was het in de wintermaanden tot wel 50°C onder het vriespunt. Het landijs bereikt in deze periode Nederland niet maar er heerste wel weer een periode van permafrost. De stuwwallen worden daarbij in de wintermaanden bedekt met sneeuw. Tijdens de zomermaanden stijgt de temperatuur tot zo’n 10°C boven het vriespunt. Daardoor ontdooid in de zomermaanden de sneeuw en ook de eerste 2 á 3 meter van de bodem. Dankzij het toendraklimaat is er maar heel weinig vegetatie op de bevroren gronden, waardoor de grond ook niet goed vastgehouden wordt.
Het smeltwater wat in de zomermaanden ontstaat, kan ook nu niet in de bevroren ondergrond lopen en op de plaatsen waar eerder door het ijssmeltwater de eerste vorming van dalen is gemaakt, stroomt nu het sneeuwsmeltwater en de bovenste laag van de verzadigde grond van de eerder gevormde heuvels naar beneden, met als gevolg dat er nog meer erosie ontstaat en de dalen in de stuwwallen hun definitieve vorm krijgen.
Asymmetrische vorm
| Droge dalen hebben vaak een asymmetrische doorsnede. Welke kant van het droog dal steil is en welke kant vlakker, is afhankelijk van de oriëntatierichting van het dal ten opzichte van de zon. Wanneer een droog dal van oost naar west loopt, ligt de noordkant van het dal het grootste deel van de dag in de zon en de zuidkant bijna niet. Tijdens de zomermaanden wordt de deels ontdooide, drassige grond, op de noordkant opgedroogd door de warmte van de zon die het grootste deel van de dag tegen de noordkant schijnt. Op de zuidkant wordt de met smeltwater verzadigde grond meegevoerd met |
|
het smeltwater van de ontdooide sneeuw en afgevoerd naar het dal, waardoor een vlakkere helling ontstaat. Het afvoeren van de drassige grond door het smeltwater heet ook wel solifluctie en kan in elk klimaat voorkomen. Echter wanneer het plaatsvindt in periglaciale milieus op een permafrost ondergrond dan wordt het gelifluctie genoemd. Deze benaming is gevormd uit de Latijnse woorden gelum (ijs) en fluctere (stromen).
| Een andere oorzaak voor de asymmetrische vorm is te zien bij droge dalen met een noord-zuid georiënteerde richting. Het klimaat tijdens het Weichselien wordt ook gekenmerkt door sneeuwstormen in de wintermaanden. Tijdens het Weichselien heerst een veelal noordwest tot westelijk georiënteerde windrichting die ervoor zorgt |
|
dat tijdens de sneeuwstormen de aangevoerde sneeuw tegen de westelijke kant van het dal geblazen wordt en zich zo langzaam ophoopt in een asymmetrische vorm zoals weergegeven in de afbeelding. Wanneer de temperatuur in de zomermaanden weer oploopt, verzamelt het smeltwater zich onder aan de besneeuwde helling en in de dalbodem, waardoor op die plek het dal weer dieper wordt uitgeslepen. Daarnaast treed er dankzij de gesmolten sneeuw meer gelifluctie op bij de westhelling en de modderbrei die door de zwaartekracht naar beneden schuift, duwt de smeltwaterbeek omhoog tegen de oosthelling, waardoor de oosthelling regelmatig instort en op die manier ook steil blijft.
Opdrachten
Om deze Earthcache te mogen loggen, zullen er vragen beantwoord moeten worden, na het uitvoeren van een analyse op locatie. Neem hiervoor rustig de tijd, lees alles goed door en kijk op locatie goed rond, om het te begrijpen. Stuur de antwoorden via de email functie op mijn profielpagina. Logs zonder antwoorden worden zonder kennisgeving verwijderd. Bij onvolledige of onduidelijke antwoorden zal er om meer of gedetailleerde uitleg worden gevraagd.
1a. Op de coördinaten N 51° 44.373' E 5° 56.040' sta je ongeveer op het laagste punt van het droog dal. Bepaal hier, met behulp van bijvoorbeeld je GPSr, de oriëntatierichting van dit droog dal. Leg uit waarom het dal deze richting heeft en hoe je dit misschien al had kunnen weten.
1b. Kijkend in de lengterichting van het dal, zie je wellicht al iets van de asymmetrische vorm van het dal. Misschien zie je niet direct een groot verschil tussen de twee hellingen, maar toch zou je hier wel kunnen bepalen welke oriëntatierichting de hellingen hebben, maar op welke manier?
2a. Op de coördinaten N 51° 44.455' E 5° 56.057' sta je wat hoger op de stuwwal en zie je een deel van het begin van een smeltwaterdal naast het pad. Welke van de in de listing genoemde dalen is dit, een sneeuw- of een ijssmeltwaterdal?
2b. Leg uit waarom dat je denkt dat het dit type dal is.
3. Foto's van het bezoek aan het gebied en jullie geologische zoektocht zijn weer verplicht. Je hoeft er niet zelf herkenbaar op te staan, maar bijvoorbeeld je GPS op locatie is al voldoende.
Um die Liste übersichtlich zu halten, wurde keine deutsche Übersetzung hinzugefügt. Es ist jetzt eine Übersetzung verfügbar, die hier heruntergeladen werden kann. Vielen Dank an awema für die hilfe bei dem Übersetzung.
Meer infomatie over dit prachtige gebied is te vinden op de website van Natuurmonument, een klik op onderstaande afbeelding brengt je op de juiste locatie.
|