Krzyże pokutne/pojednania (niem. Sühnekreuze)
Skrzynka powstała w ramach małego projektu
"Śladami Krzyży Pokutnych".
Część krzyży kamiennych można zaliczyć do zabytków związanych z dawną jurysdykcją. Były one fundowane przez zabójców jako element pojednania z rodziną ofiary. Zwyczaj ten panował w Europie Środkowo-Wschodniej pomiędzy XIII, a XVI wiekiem. Poza nielicznymi wyjątkami prawo te było stosowane jedynie na terenie dawnego Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
Średniowieczne kodyfikacje prawne zaliczały nieumyślne zabójstwo do kategorii przestępstw mogących podlegać rozstrzygnięciu według systemu kompozycyjnego (compositio). Możliwość takiego postępowania wynikała z przyjęcia w Europie Środkowo – Wschodniej zapisów prawa sasko-magdeburskiego. W XIII-wiecznych kodyfikacjach prawnych zapisano, że: kto zabije umyślnie, wedle prawa ma być karany. Kto zabije przygodnie, że jawne to będzie, gardła tracić nie powinien, tylko zapłacić. Krewni zabitego tworzyli solidarny związek rodowy, który ścigał zabójcę. Z drugiej strony zabójca zasłaniał się swoimi krewnymi, co doprowadzało do powstania stanu wrogiego między dwoma związkami rodowymi, mogło dojść do krwawej zemsty. Równocześnie wraz z ograniczeniem krwawej zemsty rozwijała się tendencja do jej zastąpienia ugodą stron – pojednaniem. Krwawa zemsta nie leżała jednak w interesie władcy danego terytorium, dlatego realne korzyści w pogodzeniu dwóch zwaśnionych stron wnosiło jedynie tzw. jednanie, które było bodźcem do wykształcenia się systemu kompozycyjnego. Winnym zabójstwa umożliwiały one zawarcie ugody z rodziną ofiary, jeśli ta wyraziła taką wolę. Sprawca pozbawienia życia drugiego człowieka, zobligowany był do stosownego zadośćuczynienia, którego rodzaj i wymiar ustalał sąd, przed którym spotkał się zabójca z bliskimi zabitego.
W innych regionach Polski (np. Roztocze) występują podobne krzyże kamienne, lecz na razie nie odnaleziono dokumentów świadczących o tym, że są to krzyże pokutne/pojednania, więc zapewne ich funkcja była inna.
Zabójca był zobowiązany do:
- przekazania rodzinie zabitego "główszczyzny"
- ufundowania określonej ilości wosku na rzecz Kościoła
- zamówienia określonej liczbę mszy zadusznych w intencji zabitego
- partycypowania w kosztach pogrzebu
- ufundowania kąpieli, posiłków, odzienia dla biedoty
- peregrynacji osobistej lub opłacenia zastępcy do jednego z ówczesnych miejsc pielgrzymkowych:
- Rzym
- Akwizgran
- Wilsnack
- Jerozolima
- Santiago de Compostela
- ufundować krzyż pokutny/pojednania, kapliczkę pokutną/pojednania lub Marter (krucyfiks lub kapliczkę z przedstawieniem ukrzyżowania Chrystusa lub męczeństwa świętych), który miał skłaniać do modlitwy za duszę zabitego i być potwierdzeniem zrealizowanego aktu pojednania
Krzyż pokutny Stanowice:
ten duży granitowy krzyż bez trzonu, umieszczony na terenie kościoła w Stanowicach, zasługuje na specjalny opis. Uważany jest za najstarszy udokumentowany tzw. umową kompozycyjną, oraz nawiększy krzyż pokutny w Europie. Nic tu jednak nie jest do końca pewne... Faktycznie istnieje najstarsza znana - pochądząca z roku pańskiego 1305 - umowa kompozycyjna mówiąca o postawieniu krzyża pokutnego w Stanowicach (obecnie przechowywana w Archiwum Państwowym w Pradze), jednak nie wiadomo, czy dotyczy ona właśnie tego pomnika. W Stanowicach znajdował się inny krzyż, który w roku 1974 został wywwieziony do Świdnicy, a w roku 1986 został ostatecznie umieszczony na Zamku Grodno w Zagórzu Śląskim. Krzyż w Stanowicach - temat niniejszego kesza, został odnaleziony w roku 1988, w trakcie wykopywania dołu pod szambo - znjadował się on 2 metry pod powierzchnią ziemi. Szacuje się, że przy zchowaniu proporcji, krzyż pierwotnie miał wysokość 4 metrów - obecnie brakuje trzonu.
Poniżej przytaczam treść umowy kompozycyjnej traktującej o (jakimś) krzyżu pokutnym w Stanowicach:
“My, Beatrycze, księżna Śląska i władczyni Książa, chcemy aby wszystkim wyznawcom Chrystusa, do których dotrze ten dokument jako dowód, wiadomo było, że Konrad von Langinberc, były stanowicki młynarz pozbawiony został życia przez Konrada, byłego zarządcę majątku w Pasiecznej. Za zabójstwo tego człowieka, brat Günther, obecny administrator klasztoru zaproponował żonie, dzieciom i pozostałym krewnym zabitego stosowną przyzwoitą kwotę, którą zatwierdziła Rada Zaufanych Mężów. Żona, dzieci i bliżsi krewni, którzy obecni byli przy ugodzie i przyjęli kwotę ustaloną na 12 marek, złożyli swoje podpisy. Sumę półtorej marki otrzymał ponadto sługa zabitego za odniesione obrażenia, a chirurg, który udzielił mu pomocy jedną markę. Na znak ugody wzniesiony został na miejscu zbrodni krzyż. Wszyscy wymienieni po zatwierdzeniu ugody zrezygnowali w sądzie, w obecności wójta, ławników, z wszelkich działań. mogących mieć charakter zemsty, dziękując za korzystne warunki ugody. Ażeby żadna z wyżej wymienionych osób nie dopuściła się pogwałcenia ugody, postanowiliśmy opatrzyć dokument naszą pieczęcią i pieczęciami brata Günthera, administratora klasztornego i obywatela Strzegomia, nadając mu moc prawną. Jako świadków ugody pojednawczej wymienia się […], oraz wielu innych godnych zaufania ludzi. Sporządzono ręką Konrada, rektora szkół strzegomskich w dniu 4 grudnia w roku pańskim 1305".
O keszu:
mały pojemnik klipsowy umieszczony jest niedaleko krzyża, ale nie na terenie kościoła. Proszę o ostrożność przy szukaniu i podejmowaniu kesza, bo - wiadomo... Na starcie zawartość kesza stanowi logbook, ołówek, temperówka oraz dodatkowo fanty i certyfikaty dla najszybszych.
Obecnie to mikro umieszczone magnetycznie w niedalekiej odległości od krzyża. Aby podjąć kesza nie trzeba wchodzić na jakąkolwiek posiadłość. Dla ułatwienia załączam fotospojler.