Wat knapt er wanneer je een uiltje knapt?
De vleugels van de nachtvogel?
Zijn toch al zo flexibele nek?
Allebei fout. Het uiltje uit het gezegde is geen vogel. Bedoeld wordt een vlinder uit de familie van de nachtuiltjes. Die insecten vliegen ’s nachts uit op zoek naar nectar. Met ‘knappen’ wordt ook geen breken of knakken bedoeld. Knappen is vervormd van ‘knippen’. En aan het knippen van een uiltje komt geen schaar te pas. ‘Knippen’ betekent ook ‘vangen’. Denk maar aan de snelle beweging die je moet maken om met de blote hand een insect uit de lucht te grissen.
Wie zegt dat hij een uiltje gaat knappen zegt eigenlijk dat hij een vlinder gaat vangen. Maar diegene bedoelt iets anders. ‘Ik ga een uiltje knappen’ zeg je als je even een middagslaapje gaat doen. Wat heeft het vangen van vlinders met slaap te maken? ‘Een uiltje knappen’ kun je zien als excuus om je even terug te trekken uit het gezelschap waarin je zit. Het is een zogeheten eufemisme.Vergelijk het met de melding dat je naar het kleinste kamertje gaat. Daarmee wil je niet zeggen dat je naar de wc loopt om daar een kijkje te nemen, je bedoelt dat je gaat poepen of plassen. Alleen is dat niet zo gepast om te vertellen.
Wie midden op de dag even zijn ogen wil sluiten, kan ook vreemde blikken krijgen. Zeggen dat je een uiltje gaat knappen is dan makkelijker om te zeggen. Door van de vlinder een nachtuiltje te maken wordt het eufemisme nog sterker. Het verwijst naar een activiteit die je eigenlijk ’s nachts doet: slapen. In de scheepvaart kom je ‘een uiltje vangen’ tegen. Als de stuurman van een zeilboot niet oplet, loopt de rest van de bemanning het gevaar dat het zeil en de giek plotseling naar het andere boord zwaaien door een harde windstoot. Vooral die giek, een lange ronde paal aan de onderkant van het zeil, wil je niet tegen je achterhoofd krijgen. Aan boord van een zeilboot kun je dus maar beter geen uiltje vangen. Krijg je de giek toch tegen je hoofd, dan kan het zomaar zijn dat je een enorme vlinder vangt en nooit meer wakker wordt.