Tijdens de geocaching kom je op vele plaatsen. Je hoort veel verschillende talen. Niet alleen in verre landen, maar ook dicht bij huis. Zo heeft iedere stad en dorp in Limburg zijn eigen dialect. Ook hier in Maastricht. Kun je het verstaan? Of zelfs praten?
Het betreft hier een Meet&Greet. Gewoon even gezellig geokletsen, TB's discoveren/ruilen, geocaching plannen delen, enz. En als we geluk hebben kunnen we ook nog de eendjes voeren!.
't Ajdste Mestreechs
Wienie begint ’t Mestreechs? Mèt aander wäörd, wie lang weurt in eus stad al Mestreechs gesproke? Dat is ’n vraog die v’r neet kinne beantwoorde. V’r kinne wel mèt zekerheid aonnumme tot ’t gesproke Mestreechs väöl awwer is es de ajdste gedrökde tekste. Endepols geit in de Inleiding vaan z’n blomlezing Mestreechter spraok. Doe zeute Taol devaan oet tot v’r hei in de Middeliewe al ’n volkstaol hadde, die heer ‘Maastrichts-Middelnederlands’ neump. In zien blomlezing vinde v’r e paar middeliewse tekste boe hei en dao e Mestreechs woord in steit. Ouch vinde v’r soms Mestreechse wäörd - veural sjeldwäörd - in de zoegenaomde Forfaitmeesterstukken aon ’t ind vaan de 17e en ’t begin vaan de 18e iew (Salemans en Aarts, 2002, pp. 84-85).
De ajdste Mestreechse tekste datere oet de twiede hèlf vaan de 18e iew. Dat zien e gediechske oet 1784 en e gediechske en e leedsje oet 1790. Ze stoon in de blomlezing vaan Endepols*, dee ouch e gediech aofdrök vaan pestoer Delruelle*. De bekindste teks oet de 18e iew is ’t Sermoen euver de Weurd*, wersjijnlek oet 1792. Oet ’t begin vaan de 19e iew dateert ’n vertaoling vaan de Parabel vaan de Verlore Zoon*, die in 1807 gemaak woort door pestoer Henri Partouns.
Veur ’n euverziech vaan de Mestreechse dialekliteratuur vaan veur 1840 vergeliek Spronck (1962).
Sermoen euver de Weurd
Dit is d’n ajdsten teks dee v’r vaan ’t Mestreechs höbbe. De sjrijver is oonbekind. D’n teks gief es jaortal 1729, meh Spronck (1993) heet aonnummelek gemaak tot dat wersjijnlek 1792 moot zien. ’t Sermoen woort in 1937 oontdèk door Charles Thewissen, dee ’t publiceerde in Veldeke. De completen teks, mèt gemoderniseerde versie, steit ouch achterin d’n Diksjenaer vaan Endepols* (pp. 549-557).
’t Sermoen is ’ne prozateks dee, literair gezeen, neet zoeväöl veurstèlt. Wie Endepols sjrijf: ‘Op een zeer hoog peil staan vorm en inhoud niet’ (Diksjenaer, p. 549). Heer dach tot ’t Sermoen welliech bedoeld waor es veurdrach op ’n Carnavalszitting. Vaanoet ’t perspectief vaan de gesjiedenis vaan ’t Mestreechs is dezen teks wel bezunder. ’t Is neet allein d’n ajdsten teks dee v’r höbbe, ’t gief us ouch ’n idee vaan ’t Mestreechs vaan de 18e iew.
’t Sermoen besteit oet ’n inleiing, twie korte hoofstökke - Pars prima en Pars secunda - en ’n conclusie. ’t Is e lofleed op ’t Mestreechs, volges de sjrijver ‘de beste van alle de taulen’. Heer beklaog z’ch dreuver tot de lui z’ch gein meujte mie doen um good Mestreechs te liere. Ouch protesteert heer tege ’t feit tot väöl lui Frans en Ingels spreke: ‘alles watse babbele is Fraans, alles watse spraike is Ingels of Hollants’.
’t Mestreechs vaan ’t Sermoen wiek dudelek in väöl opziechte aof vaan ’t Mestreechs vaan vendaog. De veurbeelde laote zien tot ’t wersjijnlek väöl ‘boerser’ kloonk. Dat weurt mèt naome geïllustreerd door wäörd die mèt ai en oe gespeld weure, boe v’r allewijl e(e), respectievelek ó spelle. Ouch de spelling au in aud en audste wijs op ’n ‘boerse’ oetspraok.
Veurbeelde:
Mestreechs in ’t Sermoen - Modern Mestreechs
igh / ich - iech
ugh / uch - uuch
begoeste - begóste
gaive - geve
spraike - spreke
pairdskeutel - peerdskeutel
Mestreechs oonder Napoleon
Ein vaan de ajdste Mestreechse tekste dateert oet 1807. Deen teks heet ’n intressante gesjiedenis. In de Fransen tied (1794-1814) woort op initiatief vaan Charles Etienne Coquebert de Montbret, d’n directeur vaan ’t Bureau de Statistique in Paries, ’n dialek-enquête gehawwe in de departeminte vaan ’t Keizerriek. De prefekte vaan die departeminte kraoge ’t verzeuk um vertaolinge in de versjèllende dialekte aon te lievere vaan de Parabel vaan de Verlore Zoon oet ’t Evangelie vaan Lucas (15, 11-32). Ouch de prefek vaan ’t Departement Nedermaas, boe Mestreech de hoofstad vaan waor, kraog zoe’n verzeuk. De Mestreechse vertaoling woort in 1807 gemaak door Henri Partouns (1751-1840), dee pestoer waor vaan de Sint-Nicolaaskèrk. Heer baseerde die vertaoling groetendeils op ’t Latien vaan de Vulgaat.
Wat de vertaoling vaan Partouns veur de gesjiedenis vaan ’t Mestreechs zoe intressant maak is neet allein tot heer hiel consequent en perceis kós spelle, meh veural tot heer zien vertaoling heet veurzeen vaan ‘Observations’, die us in staot stèlle um us e vrij good beeld te vörme vaan wie ’t Mestreechs aon ’t begin vaan de 19e iew moot höbbe gekloonke.
Hei-oonder volge e paar veurbeelde vaan de meneer boe-op Partouns spelt en vaan ’t commentaar wat heer in zien ‘Observations’ op die spelling lievert (veur e volledeg euverziech vergeliek Spronck, Salemans en Schrijnemaekers, 2007).
Spelling aa, ae - eé eê - eû
Veurbeelde
maan, kaaf, dedoorgemaek
Maastreéchter, neét heêr, heêt, eêten
zeûns, veûl, heûm
Observations
maan ou maen (homme) se prononce comme mânes en françois
eé comme é en françois
eê comme ai; ainsi heêr (il, lui) se prononce comme hair cilice.
eû comme cette diphtongue en heure, seul
Oet de ‘Observations’ bij de spelling eê bliek tot v’r hei te make höbbe mèt ’ne klinker dee nog altied te hure is in de dialekte vaan umligkende plaotse, meh dee in ’t Mestreechs inmiddels is vervaange door de lange klinker ee. Ouch de spelling i (in mig, ig en dich) en de spelling u (in ug) wieze op ’n ‘boerse’ oetspraok. Allewijl höbbe die wäörd ie (miech, iech, diech), respectievelek uu (uuch). ’n Bevestiging vaan ’t feit tot ’t Mestreechs in deen tied ‘boers’ kloonk bliek ouch oet de spelling in ’t Sermoen euver de Weurd* (’nen teks vaan ’t ind vaan de 18e iew), beveurbeeld in wäörd wie gaive, hait, laive, gewais, igh, mich en uch.
Bron: website mestreechtertaol.nl