W 1920 roku po trwającej ponad 123 lata niewoli, Chojnice jako miasto polskie legitymujące się słowiańskim rodowodem, wracały do Polski. Wtedy nikt nie przewidywał, że miały stać się miejscem zaciętej walki w kilkanaście lat później. W 1920 roku Traktat Wersalski przyjął nowy podział terytorialny Pomorza Gdańskiego. Granica państwa z Niemcami przebiegała tuż przed miastem, do przejścia granicznego było około 1,5 km.
Oba państwa rozdzielała zwykła miedza, cokolwiek szersza, od tych jakie pozostawia się między polami. Różniła się tym, że w wyznaczonych miejscach stał wysoki czworokątny, oszlifowany kamień z napisem „WERSAL”. Po jednej stronie widniała litera „P” (Polska) a po drugiej „D” (Deutschland), a co kilkadziesiąt metrów stał podobny mniejszy jednak już bez napisu „WERSAL”.
Chojnice stanowiły ważny punkt strategiczny. Przez miasto przechodziło 8 dróg bitych oraz 6 linii kolejowych umożliwiających połączenie z różnymi rejonami Pomorza, a co za tym idzie i Polski. Miasto odgrywało szczególną rolę w strukturze terytorialnej nie tylko dla regionu Pomorza ale także dla całości państwa Polskiego. To przez tę miejscowość biegła najkrótsza droga do Prus wschodnich przez osławiony „Korytarz Pomorski”. Tak zwany „Korytarz Pomorski” stanowił dla Niemców ważny ciąg komunikacyjny pomiędzy Rzeszą i Prusami Wschodnimi. Od czasu powstania Wolnego Miasta Gdańska, i przekazania Polsce kontroli nad nim, był jednym z głównych przyczyn pogarszających się relacji między oboma państwami.
Ze względu na ukształtowanie terenu oraz bliskość wschodniej i zachodniej granicy państwa, niemożliwa była dłuższa obrona tego terenu przez wojsko polskie. Dlatego zakładano, planowe wycofanie się, po uprzednim dokonaniu zniszczeń.
Rozmieszczenie oddziałów niemieckich i polskich w korytarzu pomorskim.
Do obrony miasta Chojnic powołano specjalny oddział wydzielony – Zgrupowanie „Chojnice” w którego skład weszły: 1 Batalion Strzelców z Chojnic, 18 Pułk Ułanów Pomorskich z Grudziądza, Batalion Obrony Narodowej „Czersk” który otrzymał nową wojenną numerację na 85 batalion piechoty oraz na przedpolu w placówkach granicznych nieliczne oddziały Straży Granicznej.
Niemcy przewidując taką sytuację, skupili gro swoich sił by z całym impetem uderzyć na wąskie gardło Pomorza i jak najszybciej przebić się do Prus Wschodnich, by stamtąd mieć pełne pole do rozwinięcia swoich sił i zagarnięcia całej polski
Ogólnie przyjmuje się, że to Tczew (godz.4.34) i Wieluń (godz.4.40) były miejscami pierwszych walk, jednak kolejnym punktem polskiego oporu, które w historiografii nie jest uwzględniane są Chojnice, gdzie wojna rozpoczęła się 1 września 1939roku o godzinie 4.23. Niemniej Westerplatte pozostaje symbolem napaści Niemiec na Polskę.
Zgrupowanie „Chojnice” tocząc ciężkie boje z Wehrmachtem na przedpolach Chojnic, dało wyraz bitności polskiego żołnierza (może nie było tu sukcesów takich jak Wojsko Polskie we wrześniu 1939 osiągnęło w Mikołowie, Mokrej, Mszczynie czy kiedy rozbito cały pułk SS „Germania” lecz nie zabrakło heroizmu i poświęcenia, zniszczenie drezyny pancernej przez kolejarzy, walka żołnierzy z pociągiem pancernym, nieustępliwość i wygrane potyczki 1 Batalionu Strzelców, czy wreszcie słynna szarża 18 pułku ułanów), ale też po raz kolejny w historii ukazano ważność naszego miasta dla Polski i jej zaangażowanie w ochronę jego mieszkańców i dóbr.
Andrzej Lorbiecki
Koordynacja projektu i tekstów Krzysztof Syngierski, Andrzej Lorbiecki - Licencja Creative Commons - Dofinansowano ze środków Muzeum Historii Polski w Warszawie w ramach Programu "Patriotyzm Jutra".