4 godziny i 36 minut – jest to minimalny czas niezbędny do pokonania autem 524 km dzielących Jaworzno od Gdańska. Niecałe 5 godzin i można posłuchać szumiącego morza. Ten czas osiągalny jest w przypadku braku korków i nie szukania keszy po drodze. Jeśli ktoś zdecyduje się na podróż pociągiem, czeka go słuchanie stukotu kół o tory przez 6 do 12 godzin i co najmniej jedna przesiadka. Można zdecydować się również na podróż w stylu PKubiaka, czy Księcia z bajkiem – 29 godzin na rowerze. 104 godziny zajęłoby dotarcie nad morze Piechurkowi7. 1 godzina 10 minut samolotem z pobliskich Balic. W dwóch słowach: jest daleko.
230 mln lat temu nikt nie miał takich problemów. Morze w obecnym Jaworznie znajdowało się dosłownie na wyciągnięcie ręki. Jednak w tym czasie nie było nikogo, kto by te ręce posiadał! Pierwsze ślady ludzi w Europie pochodzą sprzed 1,8 mln lat.
W takim razie skąd wiemy o obecności morza na tych terenach? Już Leonardo da Vinci, prowadząc obserwacje, odpowiednio zinterpretował skamieniałości morskie znalezione w skałach obszarów lądowych, jako wynik okresowego zalewania lądów przez wody mórz. Na terenie GEOsfery występują bardzo licznie kopalne szczątki liliowców, małży i ramienionogów, wężowideł, kręgowców (w tym notozaura), a także ślady żerowania raków dziesięcionogich. Część z nich można zobaczyć na fragmentach wapieni ułożonych wzdłuż ścieżek biegnących przez cały kamieniołom.
Pod koniec wczesnego triasu, wskutek stopniowego zalewania powierzchni lądu (transgresji), na terenie obecnej Polski, Niemiec, Holandii, wschodniej Francji i Anglii powstało morze zwane germańskim (lub morzem wapienia muszlowego). Było ono względnie płytkie (do 100 m) i ciepłe, a na jego dnie osadzały się wapienie odsłonięte obecnie na Górnym Śląsku i w rejonie świętokrzyskim. Szumiało ono na tym obszarze przez kilkanaście milionów lat. Połączenie z oceanem Tetydy odbywało się przez trzy cieśniny, które okresowo zanikały.
Rys. 1 Zasięg morza środkowotriasowego (źródło: geotyda.org)
Oprócz wspomnianych wcześniej skamieniałości w morzu triasowym żyły ślimaki i amonity. W środkowym triasie pojawiły się koralowce – w Polsce na Śląsku Opolskim występują jedne z najstarszych na świecie raf skleraktiniowych. Pływały w nim również ryby – rekiny, kostnochrzęstne, przejściówce oraz pierwsze doskonałokostne; a także gady morskie – notozaury, plakodonty i ichtiozaury.
Fot. 1 Megariplemarki w GEOsferze. (źródło: materiały własne)
Fosylia (czyli skamieniałości) nie są jedynym śladem po szumiącym tu niegdyś morzu. Wskutek eksploatacji kamieniołomu Sadowa Góra, odsłonięto jego dno, utworzone przez silnie pofalowaną, stropową powierzchnię grubej ławicy wapienia. Są to megariplemarki zwane również zmarszczkami lub pręgami falistymi. Powstały wskutek falowania oscylacyjnego w schyłkowej fazie sztormu, sięgającego dna na głębokość 15-20 metrów pod powierzchnią wody. Twarda wapienna skała stanowiła niegdyś miękkie, bogate w substancje organiczne dno morskie. Można je podziwiać w specjalnie przygotowanym pawilonie, jak również w innych miejscach na terenie GEOsfery – ma ono postać jasnych fałd, odsłoniętych na większych powierzchniach, bądź przebijających się przez ciemną glebę.
Rys. 2 Przekrój przez megarliplemarki falowe, autorka: Justyna Smolarek.
Źródła:
Andrzej Kozłowski, Stanisław Speczik 1998 – Z geologią za pan brat. Iskry, Warszawa.
Paweł Woźniak 2013 – Geologiczne barwy Jaworzna: w błękicie triasu. Wydawca: Urząd Miasta Jaworzna, s. 1-16, Jaworzno.
Wikipedia.org
Geotyda.org
Aby móc zalogować tego EarthCache'a, należy przesłać odpowiedzi na poniższe pytania:
1 Jaka jest odległość pomiędzy grzbietami riplemarków?
2 Podaj kierunek geograficzny w jakim, w miejscu gdzie stoisz, miliony lat temu przetaczały się huragany.
3 Czy Homo habilis lubił moczyć swoje włochate stópki w morzu triasowym?
4 Szczątki jakich skamieniałości dominują na grzbietach riplemarków?
5 Dodaj do logu zdjęcia z okolic współrzędnych.
PS. Ten EarthCache powstał pod wpływem ciemniej strony mocy...