RV 4.25 Hoeilaart Multi-cache

Hoeilaart is een gemeente gelegen tussen de Brusselse agglomeratie en de taalgrens en maakt deel uit van de Druivenstreek. Het is een bekend centrum voor druiventeelt onder glas, vandaar de naam “Glazen Dorp”. Hoeilaart ligt tussen de Zenne en de Dijle. De Ijse is een smal onbevaarbaar riviertje dat door de gemeente stroomt. De gemeente vormt één woonkern. Er zijn geen deelgemeenten, in het Zoniënwoud ligt wel het gehucht Groenendaal, maar zonder woonkern.

Deze multi cache is een korte cultuurhistorische wandeling door het centrum van Hoeilaart en wil je vertrouwd maken met het onroerend erfgoed in Hoeilaart. De wandeling begint aan de parochiekerk Sint-Clemens. Er is ook een parkeerterrein op het Gemeenteplein. De beschrijving omvat vrij uitvoerige informaties over de architectuur van de gebouwen, maar als je haast hebt kan je je natuurlijk ook beperken tot het beantwoorden van de vragen. Als je de Druivencache van Kevinrooms hebt gevonden, zou een deel van de wandeling je al bekend zijn, maar het accent van deze cache is verschillend.

WP1 N 50° 46.084 E 004° 28.353

Je staat hier voor de parochiekerk Sint-Clemens. Dat is een grote neoromaanse kerk uit het derde kwart van de 19de eeuw (1868-1874), opgetrokken uit baksteen met geaccentueerde speklagen van zandsteen naar ontwerp van architect Herman Jaminé uit Hasselt. Het bedehuis omvat een zware westertoren (die hier echter niet aan de westkant staat), geflankeerd door twee zijkapellen, een schip, een kruisbeuk, met op beide armen een oostelijke absidiool, en een diep koor met halfronde apsis.

Het meubilair is gedeeltelijk herbruikt uit de 18de eeuw, o. a. een biechtstoel (eerste helft 18de eeuw) en een altaar (tweede helft 18de eeuw) in de zijkapel naast de toren. Dit word aangevuld met 19e-eeuwse meubelen: doopvont (ca. 1850); hoofdaltaar, kerkmeestersbank en preekstoel (ca. 1875); doksaal met orgelkast (1885), naar ontwerp van architect Hansotte. Er zijn ook beelden uit de 15de tot en met 19de eeuw, o.a. O.-L.-Vrouw gekroond in aanbidding voor het Kind (geglazuurde ceramiek), mogelijk door het atelier van Della Robbia (Firenze, 15de eeuw), een fragment van St.-Anna-ten-Drieën (Brabant, ca. 1500), St.-Clemens en St.-Cornelius (18de eeuw), en schilderijen: twee zijpanelen van een drieluik (eerste helft 17de eeuw), met H. Augustinus en H. Monica (buiten), H. Johannes Evangelist en H. Catharina (binnen); “Ruusbroec mediterend onder een linde” (paneel, 17de eeuw); “St.-Clemens doet een bron ontspringen in bijzijn van een lam” (voormalig altaarstuk, ca. 1700).

Tussen de noordkant van de kerk en de bushalte scheiden betonnen kubussen het parkeerterrein van het autovrije gedeelte van het plein. Hoeveel kubussen zijn het? Het antwoord is A.

WP2 N 50° 46.099 E 004° 28.428

Tegenover de kerk is er het GC Felix Sohie, waar je overigens ook de biblioteek vindt. In de vestibule is er een borstbeeld van Felix Sohie (1841-1929). Hij was de pionier van de druiventeelt onder glas te Hoeilaart. Hij bouwde hier zijn eerste serre in 1865. Zijn voorbeeld werd spoedig gevolgd zowel door dorpsgenoten als in de omliggende dorpen Overijse, Huldenberg en Duisburg. De druiventeelt ontwikkelde zich dank zij de nabijheid van de grootstad en het feit dat de streek vele kleine uitbaters telde. Wegens toenemende afzetmoeilijkheden (sinds 1962), tengevolge van de Europese landbouwintegratie en de invoer van goedkopere Zuideuropese druiven, werd deels overgeschakeld op groenteteelt onder glas.

Helaas is de toegangsdeur niet altijd open, en dus stel ik hier geen vraag.

WP3 N 50° 46.061 E 004° 28.461

Wij gaan naar beneden. Aan de hoek met de Alfred Biesmanlaan springt het oude tramstation van de buurtlij Overijse-Groenendaal in het oog.

De ontwikkeling van de druivencultuur in de streek van Overijse en Hoeilaart, die sinds 1875 grote opgang maakte, resulteerde in een steeds toenemend goederentransport (steenkool, meststoffen, druiven ...), waarvan het Brusselse Zuidstation de spil vormde. In die context richten de serristen een verzoek tot de in 1885 opgerichte Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen (N.M.V.B.) voor de aanleg van een rechtstreekse tramverbinding tussen Brussel-Zuid en de druivenstreek. Zij argumenteerden dat het pas opgerichte station van Groenendaal op de treinlijn Brussel-Namen te ver van de dorpscentra was gelegen, en dat de trein niet verder doorreed dan Brussel-Noord, terwijl het Zuidstation cruciaal was voor de aanvoer van de steenkool uit de Borinage en het transport van de druiven naar Frankrijk. De toenmalige Minister van Landbouw, Industrie en Openbare Werken verzette zich echter tegen de aanleg van een tramlijn Brussel-Overijse : de voorgestelde tramlijn zou een concurrentie betekenen voor de spoorlijn Brussel-Namen en bovendien was er het verzet van de "Ligue des Amis de la Forêt de Soignes" tegen de voorziene boomkappingen tussen de Kleine Hut en Groenendaal.

Uiteindelijk gaf hij zijn fiat voor de aanleg van twee gedeelten van het voorziene tracé: het deel tussen Brussel-Zuid en de Kleine Hut en het deel tussen Groenendaal en Overijse. Ter compensatie werd de tramlijn Groenendaal-Overijse niet uitgerust met een smalspoor (1 m breed) zoals gebruikelijk, maar met een normaal spoor (l,435 m) breed). Op die manier konden de goederenwagons van de staatsspoorwegen die in Groenendaal aankwamen rechtstreeks gekoppeld worden aan de tramlocomotieven. Bij K.B. van 15 februari l892 werd de concessie voor de aanleg van een tramspoor met een lengte van 6.390 meter toegekend aan de N.M.V.B. De werken startten in de lente en waren reeds op l juli 1894 beëindigd.

Op zondag 15 juli l894 werd de tramlijn met grote feestelijkheden en de eerste druivententoonstelling van ons land, plechtig ingehuldigd. Het traject liep langs de gemeenteweg Overijse-Hoeilaart in eigen bedding en telde zeven haltes en een station in Overijse en Hoeilaart. In Overijse bevond zich de stelplaats voor het rollend materieel, terwijl in Hoeilaart eveneens kades waren voorzien voor het laden en lossen van goederen.

Aanvankelijk werd de uitbating en het onderhoud gepacht door de "S.A. La Ruche pour l'Exploitation de Chemins de Fer Vicinaux en Belgique". Na allerhande klachten neemt de N.M.V.B. reeds in 1896 het beheer over om het in 1901 definitief over te dragen van de S.A. de Chemins de Fer Provinciaux".

De stoomtram vervoerde niet alleen reizigers, maar vooral goederen zoals steenkool, meststoffen en druiven. In de grote bloeiperiode (1926-1928) van de druiventeelt werd jaarlijks gemiddeld 110.000 ton steenkool en 37.000 ton mest verbruikt. Dagelijks kreeg het station van Hoeilaart 50 à 90 goederenwagens te verwerken. Naast dit hoofdtransport verzekerde deze buurtlijn ook het vervoer van bouwmaterialen, ijzerwaren, hout en landbouwproducten zoals koren, bieten, vlas en aardappelen... Een achttal kleine industrieën bezat een eigen aansluiting op het tramspoor: de elektrische centrale van Hoeilaart, de gieterijen Desbeck en Merst, het serrenbedrijf Lauwers, de zandgroeve Zavelenborre, de bloemmolen van Overijse en tenslotte de houtzagerijen Mariën en Van den Dael.

De opkomst van het vrachtwagen- en autobusvervoer betekende op termijn het einde van deze buurtlijn. In 1949 werd het reizigersvervoer afgeschaft. De aankoop in 1951 van een nieuwe, krachtige locomotief met twee dieselmotoren kan niet verhinderen dat ook het vrachtvervoer zienderogen verminderde, mede als gevolg van de afschaffing in 1955 van de voordelige tarieven voor het steenkoolvervoer per spoor. In juni 1958 reed de goederentram zijn laatste rit. De sporen werden opgebroken en het overgrote deel van de bedding Groenendaal-Hoeilaart doet nu dienst als fietspad.

Van de oorspronkelijk tramsite met stelplaats, loods (opslag van kolen, watervoorraad en lampenkamer) en stationsgebouw, bleef enkel dit laatste bewaard, niettegenstaande de onduidelijke terreinstructuur nog steeds verwijst naar de vroegere bestemming. Bouwhistorische gegevens zijn al bij al schaars en beperken zich tot een 9-tal ongesigneerde plannen, waarvan de gemeente de foto-opnamen bezit. De plannen (gevels, langs- en dwarsdoorsneden) dateren van februari 1893. Vermoedelijk was de bouw voltooid bij de inhuldiging van de tramlijn in juli 1894.

De naam van de ontwerper is niet bekend, tenzij het zou gaan om ene C. Rémy, die een niet uitgevoerd ontwerp tekende voor een kleinschaliger station zonder verdieping.

In 1903 werd het station uitgerust met een, sindsdien verdwenen, glazen luifel op gietijzeren zuilen. Afgezien van een eveneens verdwenen schoorsteen en een aanpassing en inkorting van een dakoversteek, onderging het gebouw sindsdien geen noemenswaardige wijzigingen. In 1990 kwam het verlaten station van Hoeilaart opnieuw volop in de belangstelling via de stripfiguur Nero, die er datzelfde jaar zijn intrek nam. Voor meer details en aanvullende iconografie dient verwezen naar het album "de Verschrikkelijke tweeling". Sinds de druivenfeesten van september l994 prijkt op het stationspleintje een levensgroot brons van Nero, naar ontwerp van Luc Cauwenberghs.

Het voormalige tramstation van Hoeilaart is ingeplant langs de verbindingsweg Overijse-Groenendaal, in de onmiddellijke nabijheid van parochiekerk en dorpskasteel, nu gemeentehuis. Het bescheiden station met rechthoekige plattegrond is samengesteld uit drie onderscheiden volumes : een drie traveeën breed hoofdvolume met twee bouwlagen onder zadeldak geflankeerd door éénlaagse bijgebouwen, het linkse met zadeldak, het rechtse, dat keuken en sanitair bevat, met plat dak. Het geheel is opgetrokken in rode baksteen met witte baksteenlagen ter hoogte van kroonlijst en vensterdorpels. Voor de rustica-plint, sluitstenen imposten en dorpels van de lichtgetoogde venster- en deuropeningen werd gebruik gemaakt van blauwe hardsteen. De zwakhellende zadeldaken met oversteek op schoren met makelaar zijn afgewerkt met uitgesneden houten kroonlijsten.

Typerend voor de gevelstructuur is de verticale geleding met hoek- en muurpilasters die verdiepte velden vormen. De licht vooruitspringende middentravee van het hoofdvolume bevat de toegang tot de loketzaal, met links ervan het bureau van de stationschef. Achteraan een langsgang met houten balustertrap naar de verdieping (dienstwoning) en het weegtoestel dat in verbinding staat met de brug langs de achtergevel. De sobere, functionele binnenruimte bleef vrijwel ongewijzigd, zowel wat indeling als afwerking (cementtegelvloer, houten vloeren, eenvoudige zwartmarmeren schouwmantels) betreft. Ook het houten binnen- en buitenschrijnwerk bleef intact. Het gebouw is gedeeltelijk onderkelderd.

De toegang tot de inmiddels verdwenen achterliggende loodsen werd afgesloten door het nog aanwezige smeedijzeren hekken.

Hoeveel verticale spijlen zijn er voor het raam van het linkse bijgebouw (niet ver van de postbus)? Het antwoord is B.

Overigens kan je hier ook de geocache Nerostrip, huis van Nero van Kevinrooms zoeken.

WP4 N 50° 45.967 E 004° 28.407

Wij gaan nu langs de vijver, waar je ook en model van het planeet Mars vindt. Die is het vertrekpunt van de geocache Solar System: Mars (S&P Event) van playwell.be.

Maar jij volgt nu de Willem Eggerickxstraat tot aan de voormalige Kasteelhoeve “Hof ter Heyde”, met oude doch deels aangepaste kern. Heden is hier een deel van het gemeentehuis, maar ook woonhuisjes (nummers 4, 6, 8, 10, 12).

Nummers 4-6. Twee verdiepingen hoge vleugel met schilddak (mechanische pannen); gecementeerde gevels en rechthoekige muuropeningen met 19de-eeuws uitzicht.

Nummer 8. Eénlaagse vleugel met zadeldak (pannen); de gecementeerde gevel behoudt links twee kruisvensters met uitspringend middelkalf uit de 17de eeuw(?); voorts rechthoekige deuren en poorten. Ertegenover, twee verdiepingen hoge vleugel met zadeldak (pannen). Gecementeerde gevels geritmeerd door zes brede en platte pilasters voorzien van dekplaten; rechthoekige vensters, en in de zijgevel, een rondboogpoort van baksteen met blind boogveld; uitzicht 19de eeuw.

Nummers 10-12. Lange vleugel met twee verdiepingen en schilddak (pannen) op geprofileerde daklijstbalkjes. Gecementeerde gevel voorzien van een centrale korfbooginrijpoort met sluitsteen (bakstenen latei); voorts beluikte rechthoekige en vierkante vensters. Erfzijdegevel met ondanks de groene begroeiing zichtbaar baksteenmetselwerk op zandstenen sokkel en met sporen van de oorspronkelijke toestand. Op de begane grond, gewijzigde muuropeningen, doch de oorspronkelijke ordonnantie van kruis- en kloosterkozijnen wordt aangeduid door de bewaarde dubbele of enkele ontlastingsboogjes van een rollaag (17de eeuw). Op de tweede verdieping, vensters van zandsteen, sommige met behouden tussenstijl en met uitspringende lateien (17de eeuw).

Tel de (zwarte) muurankers aan het westelijke vleugel (nummers 10-12 boven). Het aantal ervan is C. Let op: tel alleen de muurankers aan deze vleugel en alleen aan de kant die je vanuit de binnenplaats ziet! (Om teleurstellingen de vermeiden: C is niet 13!)

WP5 N 50° 45.970 E 004° 28.381

Bij de Kasteelhoeve hoort ook en kapel met 19de-eeuwse beuk doch met een classicistische driezijdige absis uit de tweede helft van de 18de eeuw. Het is een baksteenbouw met gebruik van zandsteen voor de sokkel, de omlijstingen, de hoekstenen en de daklijst. Er zijn twee steekboogvensters met licht uitspringende omlijstingen en druiplijst.

Tel de speklagen aan de noordmuur van de kapel inclusief de laag direct boven de sokkel, maar zonder de daklijst. Alternatief kan je ook de rode, bakstenen tussenlagen tellen. Het aantal ervan is D.

WP6 N 50° 45.952 E 004° 28.359

Tegenover de voormalige Kasteelhoeve is er het neogotisch Kasteel van Hoeilaart van 1858, dat heden (sedert 1919) dienst doet als gemeentehuis.

Hoeveel treden moet je naar boven gaan tot aan de hoofdingang van het gebouw? Het antwoord is E.
Hoeveel “tanden” heeft de kroon aan de balustrade voor de hoofdingang? Het antwoord is F.

Ik hoop dat je van de wandeling door Hoeilaart hebt genoten en dat je misschien ook nog een beetje hebt geleerd. Nu kan je even in het mooie park gaan zitten en de coördinaten van de final berekenen: N 50° 4(F-A).(7xE-A/2) E 004° 28.[(B+2xD)xC]

Ceterum censeo latebras solum pro sodalibus solventibus esse abrogandas.

Het podium:

FTF: sparadrap + tibecom

STF: Karenenkevin en Pelsieboy & co

TTF: the outsourcerer

Prenten © k+gw+a

Bronnen: inventaris.onroerenderfgoed.be/; wikipedia, Jozef van Overstraeten/Jan Gerits: Gids voor Vlaanderen, editie 1985.

Versies:

• v1.0: zoals gepubliceerd
• v1.1: hint bijgevoegd voor C; kleine taalkundige aanpassingen; Podium ingevuld (26.3.2015)
• v1.2: vraag bij WP1 veranderd om rekening te houden met de veranderde situatie ter plaatse (20.5.2018)
• v1.3: vraag bij WP4 (afdeling „extra waypoints“) gepreciseerd (2.11.2019)
• v1.4: een orthographische inconsistentie in de formule verholpen (27.4.2020)