"Een Mens is pas vergeten als zijn naam vergeten is".
Dit zijn woorden van Gunter Demnig, de Duitse kunstenaar die de Stolpersteine heeft bedacht.
De stenen worden geplaatst ter herinnering aan de mensen die door het nazi regime tijdens de 2e wereldoorlog zijn afgevoerd en gedood.
Stolpersteine betekent letterlijk ‘struikelstenen’. Ze zijn bedoeld om de voorbijganger figuurlijk te laten struikelen en aan te zetten tot nadenken en herinneren. Tijdens het lezen van de namen op de steentjes wordt er vanzelf een kleine buiging gemaakt voor de slachtoffers.
De stenen zijn kleine betonnen blokken van tien bij tien bij tien centimeter. Aan de bovenkant is een messinglaag bevestigd waarin de gegevens met de hand zijn gestanst. Alle stenen worden door Gunter Demnig zelf geplaatst, hij giet ze in beton en verankert ze in de stoep voor het voormalige woonhuis.
De eerste Stolpersteine zijn in 1997 gelegd in de Berlijnse wijk Kreuzberg. Inmiddels zijn er vele duizenden, met name in Duitsland.
De eerste Nederlandse stenen zijn gelegd in Borne, op 29 november 2007. De derde en laatste serie Bornse steentjes zijn op 31 maart 2010 geplaatst. Er liggen er nu in totaal 81.
In Borne worden de stenen ook wel ‘Gedenkklinker’ genoemd.
Aan het begin van de oorlog was in Borne een kleine Joodse gemeenschap van 117 mensen, onder wie de familie Spanjaard, eigenaar van dé (voormalige) textielfabriek van Borne.
Er werden in de oorlog 74 Bornse Joden en 5 onderduikers vermoord. Daarnaast is er een steen voor een Bornse Jood die onderdook, ziek werd en overleed bij gebrek aan goede verzorging. Tenslotte is er een steen voor een Jood die vanwege de oorlog uit Borne verhuisde, maar van plan was geweest om na de oorlog terug te keren.
Van alle mensen die uit Borne werden gedeporteerd hebben slechts 4 Joodse vrouwen de oorlog overleefd.
De tocht voert u langs een deel van de Bornse Stolpersteine en heeft een totale lengte van ongeveer 2,5 kilometer.
De cache vertelt verhalen over de mensen die hier hebben gewoond. Gewone verhalen over gewone mensen, zoals u en ik, maar met een ongewoon einde.
Deze geocache is tot stand gekomen in samenwerking met de Stichting Gedenkklinker Borne (www.stolpersteine-borne.nl) en de Stichting Bornse Synagoge (www.bornsesynagoge.nl).
Met dank aan Team Berli voor het testen van de cache en het geven van enkele nuttige tips.
Een rekenmachine is handig, zorgvuldig werken een noodzaak!.
Hint: lees vooraf de tekst goed door!
----------------------------------------------------------------
U kunt uw auto parkeren op de parkeerplaats bij de Albert Heijn: N52 17.979 E6 45.383
U kunt ook met de trein komen. De start ligt slechts 5 minuten lopen van het station.
Ga voor de eerste steentjes naar: N52 18.044 E6 45.323.
Rabeka van Gelder huwt in 1916 Salomon Schlosser uit Den Ham. Ze gaan in Borne wonen, waar hun zoon Levie in 1918 wordt geboren. Salomon is een scharrelaar en handelt in van alles en nog wat, zoals textiel, paarden, nuchtere kalveren en kippen, allemaal voor een schappelijke prijs.
Salomon en Rabeka hebben nogal eens ruzie met elkaar met veel lawaai en geschreeuw. Maar daarna lopen ze weer gearmd de deur uit.
In de oorlog worden Salomon en zijn zoon Levie tewerkgesteld in kamp Overbroek te Kesteren. Enkele maanden later worden zijn vrouw Rabeka en haar broer Izak uit Borne opgehaald en treffen de vier elkaar in Westerbork. Een week later worden ze naar Auschwitz gedeporteerd.
* Wat is derde cijfer van het geboortejaar van Salomon (= A)
Het volgende steentje ligt op N52 17.A71 E6 45.2A6
Fred Kaufman is kantoorbediende. Hij duikt in de oorlog onder, maar wordt opgepakt. In maart 1943 wordt hij naar Westerbork getransporteerd. Een week later wordt hij doorgestuurd naar Sobibor en meteen vergast.
* Wat is het laatste cijfer van zijn geboortejaar? (= B)
Loop naar N52 17.8A6 E6 45.(B)55
Philippus van Gelder en Aaltje de Leeuw trouwen in 1896 en beginnen daarna in Borne een winkeltje in manufacturen: ‘De Kleine Winst’.
Kort voor de oorlog, in 1939, sterft Philippus. Aaltje woont dan samen met haar jongste zoon Arnold Israël, diens vrouw Rosa en hun zoontje Karel (1933).
Moeder Aaltje wordt in de oorlog vergast, de anderen overleven.
Hier ligt ook een steen voor Jacob Salomon Rozendal. Hij trekt in 1940 naar Borne omdat hij daar een meisje heeft leren kennen. Hij woont bij zijn tante Rosa en helpt in de winkel. Hij wordt opgepakt en naar Westerbork gebracht, waar hij zijn moeder terugziet. Samen worden ze naar Auschwitz gedeporteerd. Jacob Salomon wordt vervolgens doorgestuurd naar Blechhammer, waar ook zijn vader zit, om er te werken. Zijn ouders sterven al gauw, maar Jacob Salomon weet bijna twee jaar in het kamp te overleven tot hij in augustus 1944 sterft.
* Hoe oud zou Jacob Salomon in 1944 zijn geworden als hij zijn verjaardag nog had mogen meemaken? (= C)
Voor de volgende stenen wandelt u Oud-Borne in: N52 17.(40*C) E6 45.58B
Sam Zilversmit en zijn vrouw Mina hebben achter het huis een koestal. Sam handelt er in vee en is slager. In 1929 wordt hun dochter Zelma geboren. In de oorlog weet de familie aanvankelijk onder te duiken in Weerselo, maar daar worden ze verraden. In 1943 wordt de familie vanuit Westerbork naar Sobibor vervoerd en vergast bij aankomst. Zelma is dan 13 jaar oud.
De geschiedenis van Zelma speelt een belangrijke rol in het Bornse docu-drama 'De Spreekbeurt', die op 25 april 2010 in première ging.
* In deze straat ligt op nog een plek een groep Stolpersteine. Hoeveel stenen liggen er totaal in deze straat? (= D)
Wandel langs de oude kerk naar N52 18.0(D+1)0 E6 45.D(C+6)
Aron van Gelder trouwt in 1906 met Rozali Stofkoper. Ze hebben 6 kinderen: Alfred (1907), Iwan (1910), Frits (1913), Cientje Anna (1920), Karel (1922) en Jacob (1924), één ander zoontje overlijdt jong. Zowel vader Aron als zijn kinderen zijn zeer muzikaal. Ze spelen samen in Van Gelder’s Jazzband: the Gaiety Hoppers. Aron speelt viool, zonen Alfred, Iwan en Frits respectievelijk altviool, cello en slagwerk.
Iwan en Cientje Anna overleven de oorlog door onder te duiken. De overige 6 familieleden lijden en overlijden op verschillende plaatsen in midden Europa.
Vlakbij in deze straat liggen ook de steentjes van 2 ongehuwde vrouwen, nichten van elkaar.
* Wat is het verschil van hun geboortejaren? (= E)
Ga naar: N52 18.1(C+E-B) E6 45.D(13*A/3)
Isaac Lievendag wordt in 1901 geboren. Hij wordt slager en trouwt in 1933 met Julia de Winter, een zus van zijn zwager Isidoor.
Isaac en Julia krijgen twee kinderen Josefine Regina en Jacob Nathan. Het gezin gaat in het huis wonen van de ouders van Isaac. In de oorlog weet het jonge gezin onder te duiken bij De panne in Weerselo, op hetzelfde adres als Sam, Mina en Zelma, maar ze worden opgepakt en alle vier tegelijk naar Sobibor vervoerd en vergast.
* Hoe oud was het jongste kind toen het gedood werd? (= F)
In deze rondlopende straat (met zijtakjes) liggen in totaal op drie plaatsen struikelstenen.
* Hoeveel verschillende familienamen liggen er in deze straat? Inclusief de meisjesnamen. (= G)
(Er staan hier helaas regelmatig auto’s op sommige Stolpersteine, maar ook met een goede schatting komt u dicht in de buurt van de volgende steen)
Wandel door het witte hek aan de zuid-oostkant van deze rondlopende straat naar: N52 18.0(E+G) E6 45.D(C/3)(F-2)
Dit is de eerste Stolperstein in Nederland, geplaatst op 27 november 2007 door kunstenaar en bedenker Gunther Demnig. Tijdens deze gebeurtenis vertelde Gé Nijkamp het volgende verhaal:
Een oude man, met een hoed op, kwam vaak bij ons. Ik noemde hem altijd opa. Er was iets met hem, iets niet goed. Ik voelde dat. Vader zei tegen hem: 'het gaat wel goed, Zilversmit.' Maar het is niet goed gegaan. Er waren Duitsers. Zij marcheerden langs, zingend het líed Rosemarie. 'Niet luisteren, dit bint lelijke leu' zei mijn moeder. Maar het klonk mooi en het zag er mooi uit. Toch ben ik nog een keer gaan kijken. Ik was drie jaar oud.
De oude man nam mij een keer mee. Ik kreeg een busje van hem. Er stond op "De Joodse Invalide". 'Hier moet je goed op passen, dan word je heel rijk.' En hij deed er een zilveren gulden in. Hij werd twee dagen later opgehaald en naar Sobibor vervoerd. Ik heb het busje nog; ik ben niet rijk geworden, maar het busje is een rijk bezit.
Izak Zilversmit was de oudste van de Bornse Joden die werden weggevoerd.
* Wat was zijn leeftijd (NB: hij was in zijn sterfjaar nog niet jarig geweest) (= H)
Deze geocache heeft u langs een deel van de Bornse Stolpersteine geleid.
* Hoeveel stenen waren, zowel via coördinaten als via vragen, onderdeel van deze cache? (= I)
[controle: het aantal stenen is een getal van 2 cijfers: tel deze cijfers bij elkaar op. De uitkomst is 8.]
Nu kunt u op zoek gaan naar de cache:
N52 17.(28*I) E6 45.(H*7 +E)
----------------------------------------------------------------
Bent u geïnteresseerd geraakt in de Bornse Stolpersteine en hun verhalen? Annette Evertzen van de ‘Stichting Gedenkklinker Borne’ heeft er een boek over geschreven.
