Sporen aan de hemel: 18 Augustus 1941 Multi-cache

Sporen aan de hemel: de negende van een serie geplande caches met als thema de luchtoorlog boven Noord-Nederland gedurende de Tweede Wereldoorlog. Een serie bedoelt als eerbetoon aan de, vaak jonge, bemanningsleden van deze vliegtuigen, die ver van huis en haard, hun leven gaven voor onze vrijheid. Het zijn dus memorial caches op de locatie waar deze luchtreuzen neergekomen zijn en waar vaak nu niets meer herinnert aan de drama’s die zich daar vele jaren terug hebben afgespeeld. Op dat we niet vergeten!


De cache:

De route is ongeveer 16 km lang en is bedoeld als wandel/fiets route.
Voor de route is toestemming verleend door het Meerschap Paterswolde.

De toestemming is verleend met nadrukkelijk verzoek dat men zich aan de algemeen plaatselijke verordening houdt. Vooral het punt dat men op de paden moet blijven is erg belangrijk. Verlaat dus in geen geval de paden, zodat we nog lang deze cache kunnen behouden.

Neem voor onderweg iets mee waar je afstanden mee kun meten. Geen GPS in dit geval maar een lineaal of iets dergelijks wat ongeveer 15 cm kan meten.

Parkeren kunt u bij Café Restaurant ‘Het Friescheveen’. N53 09.830 E006 34.974
Onderweg kunt u informatie tegenkomen. Schrijf deze informatie op, het kan van pas komen om de cache te vinden.

In de nacht van 17 op 18 augustus waren Duisburg en Keulen het doel van het Britse Bomber Command. Daarnaast werd een afleidingsaanval uitgevoerd op Bremen. Onder de toestellen welke die avond voor de aanval op Bremen waren gestart, bevond zich de Handley Page Hampden AE185 VN -? Van het 50^e Squadron.

Om 22.55 uur was het van de vliegbasis Swinderby in Lincolnshire opgestegen. De route liep via Enkhuizen en vandaar rechtstreeks naar het doel, dat het vliegtuig echter niet zou bereiken. Op de heenweg werd het ergens boven Groningen door een Duitse nachtjager getroffen en neergeschoten. Het explodeerde boven de oostelijke oever van het Paterswoldse meer.(de ‘killer’ was Obtlt. Becker van de 4. NJG 1.)

De heer Frits Kuiper, die thans een hengelsportzaak heeft aan de Noorderhaven in de stad Groningen, was in die tijd 21 jaar en ondergedoken aan het Paterswoldse meer. Hij zag het gebeuren en vertelt dat het om een uur of twaalf à één uur was, in de nacht van zaterdag op zondag. Alle weekendkampeerders waren vertrokken. Er trokken vliegtuigen over en er werd geschoten. Op een gegeven ogenblik zagen ze vuur in de lucht – er was een luchtgevecht gaande! Ze namen een lichtflits waar, die ongetwijfeld werd veroorzaakt door het exploderen van de brandstoftanks van het getroffen vliegtuig. Gierend kwam het naar beneden. ‘ We stonden er naar te kijken en hadden er geen idee van dat het zo vlak bij ons zou neerkomen’, vertelt de heer Kuiper. ‘Het scheerde over ons heen; de motoren vlogen nog een heel eind door en moeten nog in het meer liggen. De stukken lagen overal verspreid; delen kwamen ook terecht op het zomerhuisje van de familie Smit, vlak aan het meer; dit brandde geheel af. Het grootste stuk – een vleugel en een deel van de romp – lag op het land van de heer Lok, circa 200 meter van het meer’.

Voordat het neerstortte – of wellicht door de ontploffing – had het vliegtuig zijn bommenlast laten vallen; drie bommen ontploften bij de boerderij van de heer Onnes aan de Meerweg – ze kwamen in het veen terecht en richtten geen schade aan.
Laten we de heer Kuiper weer aan het woord: ‘Ik was met Nico van Oosten en we sleepten er meteen een mitrailleur uit – de Duitsers waren er nog niet; die kwamen pas om een uur of drie. Ook lagen er dikke pakken pamfletten, in het Duits, en twee of drie vreemde apparaten (deze werden gebruikt voor het afwerpen van lichtfakkels, die het doel moesten verlichten voor het nemen van foto’s, aan de hand waarvan later kon worden vastgesteld of het bombardement succesvol was geweest.)
Één van de vliegers heb ik uit het water gehaald; hij dreef half in het meer, vlakbij de kreek die daarin uitmondt, maar hij bleek reeds te zijn overleden. Het was erg donker en ik kon niet veel zien. De man was blootshoofds en droeg een met bont gevoerde overall en vliegerlaarzen’.
Volgens een rapport ‘inzake het vinden van lijken van Engelsche oorlogsvliegers in augustus 1941’ meldde dat de Hauptmann Klinge, hoofd van het vliegveld Eelde, dat op de over van het meer het lijk van een Engelse vliegerluitenant werd aangetroffen. Met potlood stond aan de binnenkant van de zwemgordel die de man aan had, geschreven de naam H. Law. Dit was de man die door de heer Kuiper uit het water werd gehaald. Het zal de 26-jarige navigator zijn geweest, Pilot Officer Henry Law uit Vancouver, Brits-Columbia, Canada. Dezelfde ochtend werd het lijk ter plaatse gekist en opgebaard in de wachtkamer van de algemene begraafplaats te Haren. De dode werd op 19 augustus 1941 ’s middags om drie uur met militaire eer begraven.

Maandagmiddag, om plm. 4 uur, werd een derde lijk drijvende in het meer aangetroffen. Dit was deerlijk verminkt, ook aan het hoofd. Deze vlieger droeg een identiteitsplaatje waarop stond vermeld: G. A. Cowell, no. 913093. De man werd op dinsdag 26 augustus des namiddags om 3 uur met militaire eer begraven. Het was de 21-jarige radiotelegrafist, Sergeant George Albert Cowell uit Shepherds Bush, Londen.
De piloot van de bommenwerper was de enige van de bemanning die er het levend afbracht; hij kon zich met zijn parachute redden. Waarschijnlijk landde hij ergens in de weilanden ten oosten van het Hoornse diep, want in de tuin van de heer J. A. Hazewinkel aan de Rijksstraatweg te Haren werd een handschoen gevonden waarin met inkt de naam E. C. Maskell was geschreven. Later bleek dat deze had toebehoord aan de enig overlevende, Pilot Officer Eric Cyrill Maskell, de captain.
Deze schijnt langs het Hoornse diep te zijn gelopen naar de molen die ongeveer op de hoogte staat van Villa ‘Vesta’ aan de Rijksstraatweg, destijds bewoond door de heer W. Tuinman. Deze, niet wetende wat hij met de man, die een taal sprak die hij niet kon verstaan, moest aanvangen, belde de politie van de post in Helpman, die de vlieger even later kwam ophalen.

De heer Tuinman, die thans bij een molen te Slochteren woont, vertelt desgevraagd van zijn ervaring met de Engelse vlieger. ‘Ons slaapkamerraam was op het zuiden en we zagen het vliegtuig neerkomen – een ontploffing met een lichtflits. Om een uur of drie hebben we iets bij het huis gehoord, maar we durfden er niet uit. Om plm. Vijf uur stond ik op omdat ik bij een boer moest gaan melken. Toen ik achter het huis kwam, stond daar een man met de handen omhoog en zei: ‘English’. Hij was naar schatting 24 jaar oud, had donkerblond of zwart haar en droeg een grijze vliegeroverall met bontlaarzen. Ik dacht: ‘Waar moet ik in vredesnaam met hem heen?’ Ik nam hem mee naar binnen. We gaven hem wat te eten en iets warms te drinken. Maar wat te doen?’

De heer Tuinman wilde hem wel verbergen, maar hij wist niet waar hij met de vlieger heen moest – de Duitsers zouden wel naar de (toen nog!) missende bemanningsleden van het neergeschoten vliegtuig gaan zoeken en waarschijnlijk hadden de boeren de man al wel bij de molen zien staan. Hij begaf zich ten einde raad naar het politiebureau in Helpman, waar de dienstdoende politieman ‘een goeie’ was. Hij legde deze het geval voor. Ook hij was van mening dat de geallieerde piloot moeilijk verborgen kon worden en dat het onder de gegeven omstandigheden het beste was om hem maar bij de Duitsers aan te geven. De politie kwam de Engelsman daarop halen. De Duitsers kwamen inderdaad nog naar de vliegers zoeken. Op een gegeven moment zaten ze zelfs in de kap van de molen. De heer Tuinman vertelde hun dat ze wel naar huis konden gaan omdat de gezochte reeds was gevonden.

De heer H. Lok, veehouder, wonende Meerweg 132, dicht bij de plaats waar de bommenwerper neerkwam, weet zich van het voorval niet veel meer te herinneren Wel dat er die nacht in de lucht werd geschoten – ‘kogels spatten hier in het kanaal’. Toen hoorde hij een knal, die echter niet erg opviel, want ‘het was allemaal geknetter en geschiet en bij het meer knalde het ook. Ik heb boven nog uit een raam gekeken, maar zag eerst niets. Toen ik de deur van de koestal opendeed en naar buiten keek, zag ik dat het bij het meer brandde. Eerst toen ik opzij keek, zag ik de romp liggen en zei: "daar ligt een heel vliegtuig!’ De romp, zonder vleugels en staart, lag circa 8 meter van zijn huis.

De volgende dag om een uur of tien kwam er een Duitse bewaking – de eerste militairen waren ’s nachts al gekomen. De eerstkomende dagen hadden de Loks niet over belangstelling te klagen, hoewel deze uiteraard het vliegtuig gold. Veel mensen kwamen een kijkje nemen en op een bepaald moment stonden er verscheidene nieuwsgierigen bij de romp van de Hampden. De Duitse schildwacht, klaarblijkelijk beu van zijn beperkte wandelterrein kuierde ergens bij de Meerweg. Toen hij, terugkomende, zoveel mensen bij het wrak zag, vuurde hij enige waarschuwingsschoten af. Al gauw werden de wrakstukken door de Duitsers weggehaald.


De route start bij Café Restaurant ‘Het Friescheveen’ en gaat met de klok mee om het Paterswoldse en Hoornse meer heen. Onderweg worden een aantal plaatsen bezocht die in het verhaal bij deze cache horen.

Ga op N53 09.678 E6 34.435 op zoek naar de naam van dit etablissement.

De naam is:

“De Paalkoepel” (A=1)
“De Vuurtoren” (A=2)
“Het Waterhuis” (A=3)
“De Waterhoen” (A=4)


Via N53 09.453 E006 33.411 gaan we naar N53 09.746 E006 33.297
Hier treffen we een verzetsmonument aan. De gevallenen in de oorlog worden op deze rustige plaats in het bos herdacht. Om iets langer stil te staan bij dit monument hebben we hier een vraag.

Hoeveel bouten zitten er aan de onderkant van het rechterbankje:

Elf (B=1)
Zestien (B=3)
Tweeëntwintig (B=2)
Achtentwintig (B=4)

Dan gaan we terug richting het meer, we gaan bij N53 10.175 E006 33.112 het fietspad in en gaan dan richting N53 10.297 E006 33.100 en zo komen we in het recreatie gebied bij het Hoornse meer.


Op N53 10.429 E006 33.250 moet gezocht worden naar een getal in een grijs vlakje en trek daar 1 van af. Dit is C.

Voetgangers en fietsers kunnen hier tegenwoordig beiden rechtdoor blijven gaan. De route gaat dan via twee mooie bruggen tussen de Hoornse plas en het Hoornse meer. De brug begint op N53 10.600 E006 33.334 en eindigt in de buurt van N53 10.765 E006 33.254.

Ook hebben we op dit punt weer een vraag:
Op dit vernieuwde bord staat een schaal. Hoeveel cm is 90 meter op het bord?

Drie en half (D=1)
Vijf en half (D=2)
Negen en half (D=3)
Tien en half (D=4)

Dan gaan we nu door naar de noordkant van het Hoornse meer N53 11.191 E006 33.400. Er staat hier een bord met tijden er op.
Tel alle cijfers bij elkaar op en ga door met stapeltellen zolang het nodig is. Dat geeft de waarde voor E.


We gaan verder langs de rand van het meer naar het volgende punt N53 11.234 E006 33.910. waar we natuurlijk weer een vraag hebben.

Van wie is deze tekening? Neem de letterwaarde van de 2e letter van de achternaam en dat is de waarde voor F.

De ronde is aardig op weg. We komen op een bijzondere plaats langs het meer.N53 10.806 E006 34.555

Hier wordt een bijzondere sport beoefend, maar dat is niet de vraag.

Wat we hier zoeken is de eigenaar van de loopbrug. In de naam staan een aantal punten. Het aantal punten is de waarde voor G.

Op N53 10.628 E006 34.622 staat een verkeersbord. Je hebt hier een mooi uitzicht op de molen, de molen uit het verhaal bovenin deze cache.

Onder het parkeerverbodsbord staat een wit bord met twee woorden. In beide woorden komt de letter i voor. Voor de waarde van H tel je de positie van de i in het eerste woord op bij de positie van de i in het tweede woord.

Met de gegevens die verzameld zijn kan nu het cache coördinaat berekend worden. De cache bevind zich op N53 1(A-C).(F-C)(G+A)(H+B) E006 3(B+D).(H+B)EF.

Nu gaan we in omgekeerde volgorde de weg afleggen die de piloot in augustus 1941 heeft gevolgd. Onderweg liggen in het meer nog de motoren van het toestel. En uiteraard bezoeken we op weg naar de parkeerplaats nog de echte crashplaats van het toestel Op 8 meter van de boerderij die je vind op N53 09.985 E006 35.322 is het grootste deel van het toestel neergekomen.

Wees erg voorzichtig bij het oversteken van de Meerweg, er wordt nogal eens te hard gereden.